Жәдігер • Бүгін, 08:10

Ғасырлық жүкті арқалаған оқулық

42 рет
көрсетілді
2 мин
оқу үшін

Осыдан бір ғасыр бұрын, яғни 1925 жылы Алаш арысы, ұлт ұстазы Ахмет Байтұрсынұлының төте жазумен жазылған 72 беттік «Қазақша әлббә. Оқу құралы» атты кітабының кезекті басылымы Орынбордағы «Қазақ мемлекет баспасынан» 24 мың таралыммен жарық көріпті.

Ғасырлық жүкті арқалаған оқулық

Бұл кітаптың алғашқы нұсқасы 1912 жылы 40 бет көлемінде жарық көріп, оқулықтың бет­ашары ретінде автор өзінің «Тарту» атты тақпағын ұсынған екен. Бұл оқулық екінші рет 1913 жылы жарық көрсе, кейінгі жылдары жетілдірілген нұсқалары 1914, 1916, 1921, 1922 (екі рет), 1923 және 1925 жылы басылып шыққан.

Әр басылым сайын кітаптың бірін-ші бетінің үстіңгі оң жағына «Биисми-иллаһи-рахмани-раһим» («Алланың атымен бастаймын») деген Құран аяты жазылып, қазақ əріптері төте жазу нұсқасымен таңбаланып, əрбір әріптің тұсына таңбасы жəне сол таңбаның атауы жазылған. Жəне төменгі жағына оқытушыға түсінік, яғни нұсқаулығы қатар беріліп отырған.

Ал оқулықтағы  мәтіндер қысқа əрі нұсқа һәм оқушының ұғымына сай, түсінігіне лайық түрде берілген. Мы­салы, онда: туыс-туған атаулары, тұр­мысқа қажетті киім-кешек, үй жаб­­дықтары, ыдыс-аяқ, мал және хайуан атаулары, ас-тағамдар мен дене мүшелерінің атаулары, т.б. қамтылыпты.

Ал біз сөз етіп отырған соңғы басылым автордың ұзақ жылғы ізденіс нәтижесінде толық жетіліп, кемелденген түрі екен. Бұл тақырыпты қаузаған жас зерттеуші Әділет Ах­метұлы: «1924 жылы Ақаң өзінің әліп­биіне үлкен өзгеріс енгізіп, төте жазудағы әріптерді (қазақтың төл дыбыстарына сай) және емле ережесін тұрақтандырды. Яғни ол ч, ф, х, әріптерін әліпбиден шығарып тас­тады және  «й» мен «у»-ға қатысты дауға нүкте қойды. Бұл жаңалықтарын 1925 жылы жарияланған оқулыққа енгізді», деп жазады.

Жалпы, Ахмет Байтұрсынұлы тұл­ғасы – ХХ ғасыр басындағы ұлттық ағартушылықтың ерен үлгісі. Соның бірі – қазақ баласын көр қараңғылықтан құтқаруға ұмтылған «Қазақша әлббә. Оқу құралы».

Қазақ тарихындағы Ахмет Бай­­тұрсынұлы ең­бегі – ұлтпен бірге жасайтын өміршең еңбек. Сон­дықтан да қиын-қыстау заманда туып, халқын ағартып, жаңа биікке бас­таған ұлт ұстазы мұрасы қашанда та­ғылымды.