![Шектеу шаралары теңгені нығайта ма?](/media/2025/01/18/snimok-ekrana-2025-01-18-095120.jpg)
Коллажды жасаған – Қонысбай ШЕЖІМБАЙ, «EQ»
Қаржыгер Бейсенбек Зиябеков мұндай шешім теңгені құнсызданудан қорғап, алыпсатарлардың тәбетін тежеуі мүмкін дейді.
«Бірақ мерзімін ұзартып алсақ, нарықта екі бухгалтерия құруға жол ашып аламыз. Мысалы, Өзбекстан ондаған жыл осы жүйеге басымдық берді, алайда қазір бас тартты. Себебі доллардың қара нарықтағы бағасы елдегі бас банктің бақылауынан шығып кетті. Ресей валютасының құбылуы теңгеге қысым жасап жатыр. Ұлттық банктің шектеу шарасын көрші елдегі жағдай түзелгенше қолданыста болатын уақытша шешім деп қабылдауымыз керек. Себебі валюта нарығында жағдай өте күрделі. Қазіргі бағам жақсы болжам айтуға мүмкіндік бермей тұр. Бұл – әзірге шыдауға болатын, бірақ кейін дағдарысқа себеп болатын жағдай. Бірінші кезекте осындай шараларды ұзақ уақыт пайдаланған елдердегі көлеңкелі, қара нарықтың тәуекелін қаперге алуымыз қажет. Ұлттық банк осы қаулысы арқылы қажет кезде шұғыл шешім қабылдай алатынын байқатты», дейді сарапшы.
Қаңтардың алғашқы аптасында доллар 528,71 теңгеден саудаланған еді. Қазір айырбастау пункттерінде шетелдік валюта 529,5–530 теңгеден сатылып жатыр. Валюта нарығындағы сауда көлемі де жыл басынан бері ең үлкен нәтиже көрсетті. Ұлттық банк төрағасының орынбасары Әлия Молдабекованың пікірінше, қазір теңгеге әсер етіп отырған екі фактор бар. Бірі – доллардың күшеюі, бірі – рубль динамикасы.
«Ресей рублінің динамикасы бағдар болмауға тиіс және ол нарықтың шамадан тыс реакциясына ықпал етуі мүмкін. Ал бұл жергілікті нарықта бағамның қалыптасуын бұрмалап, артық құбылмалылыққа әкеледі. Қазіргі уақытта еліміз нарығы әртүрлі жағдайда жұмыс істейді. Сондықтан осы жағдайларда рубльдің долларға қатысты күрт ауытқуы теңге/доллар айырбастау бағамында көрінбеуі керек. Өйткені ол іргелі экономикалық шындыққа сәйкес келмейді», дейді.
Ұлттық банктің валюта нарығындағы жағдайды тұрақты негізде қадағалап отыратыны жылдың алғашқы айынан-ақ белгілі болып қалды. «Іргелі факторларға негізделмеген теңгеге негізсіз қысым күшейген жағдайда Ұлттық банк алтын-валюта резервтері есебінен нарықта валютаны қосымша ұсынуды қамтамасыз етуге дайын», деп мәлімдеген еді Әлия Молдабекова. Бұл жерде, әрине, валюталық интервенцияны меңзеп отыр. Тәуелсіз сарапшы Айдар Әлібаевтың айтуынша, теңгені қолдау саясаты экономикалық пакетсіз жүргізілсе, оны қаржыландыруға жеткілікті қаражат жоқ болып шықса, теңгені одан әрі әлсіретіп, инфляцияны ушықтыруы мүмкін. Таратып айтқанда, теңгені қолдауға жұмсалған доллар отқа жағып жіберген қағазбен бірдей.
«Ақшаны айналымнан алып-салу – бизнестің бір түрі. Бұл арқылы елде экономиканы құрғатып жіберу үдерісі жүріп жатыр. Сырт қарағанда бәрі дұрыс. Бірақ ешқайсысы дамуға әсер етпейді. Меніңше, басты назар инфляцияның деңгейіне емес, экономиканың қозғалысына аударылуы керек. Біздің жағдайда ұзақ мерзімде интервенция қолданудың шығыны көп және әсері де соншалық ұзақ болмайды», дейді.
Қаржыгер Андрей Чеботаревтың айтуынша, ақша-кредит саясатына деген сенім нығайып, теңгенің құбылуы төмендеу үшін Ұлттық банк жүргізіп отырған саясат барынша ашық болуға тиіс.
«Халық сол кезде валюта нарығының қалай жұмыс істейтінін, теңге бағамының қайдан келетінін, қалай саудаланатынын түсінеді. Бізде теңгені қолдау саясатының көпке түсініксіз тұсы көп. Ұлттық банк Ұлттық қорды конвертациялау арқылы курсты қолдан реттеп отыр. Бірақ Ұлттық банк интервенциясының қай кезде жағымды, қай кезде жағымсыз әсер еткені – Ұлттық банк пен Үкімет үшін зерттелмеген тақырып. Қаржылық саясатымыз бен теңгеміздің өзге валюталармен қарым-қатынасы ең күрделі және жүйеленбеген. «Интервенциялық саясат» өз-өзін ақтады ма?» деген сауалға нарық жауап беруге дайын емес. Себебі теңгеге тірек болатын фактор әзірге интервенциямен шектеліп тұр», дейді ол.
Сарапшы Мұрат Темірхановтың айтуынша, Ұлттық банк төрағасы Тимур Сүлейменов доллар бағамын шектеу туралы дұрыс шешім қабылдап отыр.
«Мұнай бағасы құлдыраған кезде елдің төлем балансы бірден нашарлап, теңгенің әлсіреп қалатыны – қалыпты жағдай. Мұнай бағасы құбылмалы болып тұрған кезде теңге бағамының бекітілуі Ұлттық банкті елдің валюта резервтерін «өртеуге» мәжбүрлейді. Біз мұны 2014–2015 жылдары көрдік, ол кезде Ұлттық банк бағамды белгілеу үшін 30 млрд доллар шығындады. Қатаң контрциклдік бюджеттік ережелер енгізілгеннен кейін мұнай бағасы мен бюджет саясатына байланысты теңгенің құбылмалылығы едәуір азаяды. Меніңше, дамыған қор және валюта нарығы қалыптаспаған кезеңде теңге бағамын күшейту үшін «басқарылатын құбылмалы бағам» мүмкіндігін қарастыру қажет», деп сөзін түйіндеді Мұрат Темірханов.
АЛМАТЫ