Кеше Парламент Мәжілісінде палата төрағасының орынбасары Владимир Божконың басшылығымен өткен Үкімет сағатында еліміздің 2017-2018 жылдары БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің мүшесі ретінде атқаратын қызметі, басымдық берілетін бағыттар туралы сөз болды. Сыртқы істер министрі Қайрат Әбдірахманов осы тақырыпта баяндама жасап, депутаттардың сауалдарына жауап берді.
Министр алқалы жиында Қазақстанның 2018 жылғы қаңтар айында БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің төрағасы міндетін атқаратыны туралы мәлімдеді.
– Қауіпсіздік Кеңесінде біздің тұрақты емес мүше ретіндегі кульминациялық сәтіміз ай сайын ауысып отыратын төрағалық кезінде болады. Яғни, Қазақстан аталған органға 2018 жылдың қаңтар айында төрағалық етеді, – деді Қайрат Әбдірахманов. Оның айтуынша, төрағалық жасайтын мерзімге дейін Кеңеске мүше мемлекеттермен арада Қазақстанның мүддесіне қатысты мәселелерді қарастыру және келісімге қол жеткізу жұмыстары жүргізілетін болады.
– Біздің әлемдік қоғамдастық пен Қауіпсіздік Кеңесінің назарын Орталық Азия бетпе-бет келіп отырған сын-қатерлерге аударуға бағытталған барлық қадамдарымыз осы аймақтағы әріптестерімізбен тығыз-қарым қатынаста жүргізіледі, – деді сыртқы саясат ведомствосының басшысы.
2015 жылдың маусым айында елімізде «Бітімгерлік іс-қимылдар туралы» Заң қабылданған болатын. Бұл құжат еліміз БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес мүшелігіне үміткерлікке ұсынылған уақытпен тұспа-тұс қабылданғанын айта кету керек. Жалпы, БҰҰ миссияларына қазақстандық байқаушыларды бағыттау тәжірибесі 2014 жылдан басталады. Содан бергі аралықта Батыс Сахарадағы референдум барысын бақылау бойынша БҰҰ миссиясына, Кот-д`Ивуардағы іс-қимылдар сынды шараларға 11 қазақстандық қатысыпты. Батыс Сахарада 4 отандасымыз қазір де байқаушылық қызметін жалғастыруда екен.
Үкімет сағатында министр қазақстандық жауынгерлерді жіберу барысында БҰҰ-ның ең қауіпсіз деген миссиялары таңдалатынын айтты. «БҰҰ миссияларына қатысу мәселелерін қарастыру кезінде біздің жауынгерлердің қауіпсіздігі сынды маңызды факторлар міндетті түрде ескерілетінін атап өткен жөн. Әрине, заңнамаға сәйкес, барлық жұмыс Парламентпен өзара тығыз іс-қимылда жүзеге асырылады», – деді ол.
Сыртқы істер министрі айтып өткендей, Қауіпсіздік Кеңесі күн тәртібінің басым бөлігі Африка мемлекеттеріндегі қақтығыстар мен Таяу Шығыстағы ахуалға қатысты 53 белсенді және 15 «қалғыған» мәселелерден тұрады. Сонымен қатар, күн тәртібінде жаппай қырып-жою қаруын таратпау, терроризмге қарсы күрес сынды мәселелер де бар.
– БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің 30 көмекші органы бар, аталған ұйымдарға басшылық жасау мүше елдерге бөлінген. Қазақстанның беделі мен салмақты тәжірибесі назарға алынып, біздің елімізге Қауіпсіздік Кеңесінің Ауғанстандағы қауіпсіздік, «Талибан», «ДАИШ», (Қазақстанда тыйым салынған) «Әл-Каидаға» қатысты мәселелер бойынша, Сомали, Эритреядағы ахуалдарға қатысты комитетіне төрағалық жасау міндеті жүктелді, – деді Қ.Әбдірахманов.
Әлем елдері бейбітшілік пен бітімгерлік орнату жолында тізе қосып әрекет етіп жатқан тұста, кейбір мемлекеттер қорғаныс саласының бюджетін азайтуды қолдамай отыр. Үкімет отырысында депутаттардың сауалына жауап берген сыртқы саясат ведомствосының басшысы осы мәселеге де тоқталып өтті.
– Халықаралық бейбітшілік бюросы атты құрылым бар, сондай-ақ, Швецияда орналасқан Стокгольм бейбітшілік мәселелерін зерттеу институты атты беделді құрылым жұмыс істейді. Осы институт біздің тапсырысымыз бойынша Мемлекет басшысы Н.Назарбаевтың БҰҰ-ға мүше мемлекеттер қорғаныс бюджетінің 1 пайызын орнықты даму мақсаттарына аудару жөніндегі бастамасын жүзеге асырудың болашағы туралы баяндама әзірледі. Бұл баяндама Мемлекет басшысының бастамасымен биылғы жылдың қаңтар айында БҰҰ-ға мүше мемлекеттердің барлығына ұсынылды. Өкінішке қарай, кейбір елдер әскери шығындарды көбейтіп жатқанын көріп отырмыз. Қазақстан Президентінің БҰҰ Бас Ассамблеясының 70-сессиясында көтерген бастамасы ұзақ мерзімді қамтиды. Бюджеті 800 миллиард, 150 миллиард, 50-30 миллиард көлеміндегі елдер үшін орнықты дамуға қаражаттың 1 пайызын бөлу үлкен мәселе, – деді бұл туралы Қ.Әбдірахманов.
В.Божко осы жиында шет мемлекеттерге Қазақстан тарапынан көрсетілген гуманитарлық көмектер туралы бірқатар деректерді ортаға салды. Вице-спикер айтқандай, 1990 жылдан бергі аралықта Мәжіліс 1237 халықаралық шарт пен келісімді мақұлдап, ратификациялаған екен. Бұл құжаттардың ішінде Ұйымдасқан қылмысқа және заңсыз көші-қонға қарсы күрес жөніндегі БҰҰ конвенцияларына қосылу туралы және басқа да құжаттар бар.
– Қазақстанның бітімгерлік қызметі мен дамуға ресми көмек туралы заңдарының орны бір бөлек. Соңғы жылдары еліміз шет мемлекеттерге көрсеткен гуманитарлық көмектің жалпы сомасы 10 миллиард теңгеден асып түседі, – деді В.Божко.
Мәжілістің Халықаралық істер, қорғаныс және қауіпсіздік комитетінің төрағасы Мәулен Әшімбаев бұған дейін Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың аймақтағы мемлекеттердің бір одаққа бірігуі керектігін айтқан идеясын жаңғыртып, Орталық Азияда жаңа бірлестік құру керектігін көлденең тартты.
– Орталық Азияда жаңа өңірлік интеграция мәселесін қарау керек. Қазақстан бұл құрылымда жетекші орынға ие болып, Орталық Азия елдеріне ресми гуманитарлық көмек көрсетер еді. Өйткені, өңірдегі теріс ықпалдардың аймақтағы елдерге, соның ішіндегі Қазақстанға да кесірін тигізуі мүмкін, – деген депутат өңірде трансшекаралық өзендердің ресурстарын пайдалану мен өзге де мәселелер бойынша бірқатар проблемалардың бар екенін айтты.
– Сол себепті қазір Орталық Азия елдерінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін не істеу керектігін ойлау маңызды. Өңірдегі көптеген проблемалар өзара түсіністік арқылы шешілуі керек. Олар трансшекаралық өзендердің ресурсын пайдалану, экологиялық мәселелердің түйінін тарқату, өңірдің транзиттік-байланыс әлеуетін арттыру, терроризм және экстремизмге қарсы күрес секілді мәселелер. Сол себепті өңірдегі ықпалдастықты арттырып, жаңа деңгейге көтеру керек, – деді М.Әшімбаев.
Депутаттың сөзіне сүйенсек, Қазақстанның БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіндегі тұрақты емес мүшелігі аясында мемлекетіміздің өзге елдерге ресми даму және гуманитарлық көмегін ұсынудың бірыңғай стратегиясын әзірлеген жөн.
Гуманитарлық көмек туралы айтқан да М.Әшімбаев Қазақстанның бұл әрекеттерінің үлкен қайырымдылық шарасы екенін, осы қадамдардың арқасында еліміздің сыртқы саясаттағы беделінің нығая түсетінін алға тартты. Осы орайда, депутат ЭДЫҰ елдерінің өзге елдерге гуманитарлық көмек көрсетуде нақты бағыты мен мақсатының бар екенін айта келіп, Қазақстан да сыртқа көмек бергенде өзіндік саяси бағыт-бағдарларын нақтылап жұмыс істеуі керектігіне екпін түсірді.
Сөзінің соңында М.Әшімбаев аймаққа төнген террорлық, заңсыз көші-қон секілді мәселелерден біздің елдің де сақтануы керектігін айтты.
Үкімет сағаты барысында Өзбекстан Президенті Шавкат Мирзиеевтің 22-23 наурыз күндері Астанаға келетіні туралы айтылды. Сыртқы істер министрі Қайрат Әбдірахманов айтып өткендей, одан кейінгі аралықта Орталық Азияның басқа да мемлекеттері басшыларының біздің елге сапары жоспарланған. Министр айтып өткендей, Қазақстанның Орталық Азия елдерімен арадағы екіжақты және жан-жақты байланыстары ортақ көзқарас, сындарлы қадам және дәстүрлі достық, бауырластық негізінде шешімін табады.
Арнұр АСҚАР,
«Егемен Қазақстан»