Патриотизм және азаматтық ұстаным

Жас ұрпаққа сапалы біліммен бірге саналы тәрбие беру қай кезде де өзектілігін жоғалтқан емес. Қазірде солай. Арғы ата-бабаларымыз жас өренді елін, жерін сүюге үндеп, ұлттық салт-дәстүрмен сусындатуды мұрат тұтқан-ды. Сол рухани үндеу бүгінгі күнге жеткізді. Жаңа ғасырлардың белесінде өзінің 20 жылдық тарихына табан тіреген Қазақ елінің патриоттардың мекеніне айналуы өзгеге үлгі, өзімізге медеу. Сондықтан да болар, мемлекет тарапынан патриоттықты дамыту бағытында келелі шаралар атқарылып, көлемді бағдарламалар жасалып жатқаны қаншалық деген сұрақ ойға оралады. Оның үстіне бір жағынан сананы тұрмыс билеп, екіншіден, жаһандық сапырылыс үстемдік құрып тұрғанда өскелең ұрпақ патриотизмді қалай түсінеді? Міне, осындай салмақты сауалдар жайында Білім және ғылым министрі Бақытжан ЖҰМАҒҰЛОВТЫ әңгімеге тартқан едік. – Бақытжан Тұрсынұлы, дәл бүгінгідей адамзат баласы жаһандануға бет бұрып, белдесіп жатқан тұста, ұлттық құндылықтарды жар басы­нан құтқарып, кең әлемге шығару ісінде патриотизмнің атқарар рөлі ерекше екені белгілі. Жал­пы, біз патриотизмді қа­лай түсініп жүрміз? – Жаһандану бұл тек технологиялар мен ғылыми тех­ни­ка­лық жетістіктердің бәсекесі ғана емес, ол отаншылдық сезімі жо­ғары тұлғалардың арасын­дағы елдің қадір-қасиетіне жету, ха­лықтың ойындағысын тап ба­сып біліп, орындап отыру ба­рысындағы бәсекелестігі десек те болғандай. Бұл тұрғыдан келгенде, Ұлт Көшбасшысы Н.На­зар­баевтың өнегесі алдымен еске түседі. Президент «Бола­шақ» бағдарламасы бойынша шетелде білім алған түлек­термен кездесу барысында «.. патриот – ол Қа­зақстанды шын сүйетін, ұлт­тық құндылықтар­ды қастер­лей­тін, бойында адал­дық, ар-на­мыс, ізгілік қасиет­тері бар, халқының дәстүрі мен Отанына деген сүйіспеншілігі мол адам» деген болатын. Сондықтан қай елде патриот­тық тәр­бие жоғары болса, сол елде саяси тұ­рақ­тылық пен экономикалық даму өрістейтіні белгілі. Жалпы, патриотизмді қалып­тас­тыру – бұл мемлекеттік міндет, қоғамның әлеуметтік тапсырысы. Патриотизм міндетті түрде тұлғаның жоғары әлеуметтік белсенділігін көздейді. Өйткені, оның өзі еңбекте табыс­тарға жету үшін, қоғам өркендеп, талап күшейіп, талғам артып халыққа қызмет етуде үлкен бір серпіліс болуы қажет. Ғылыми зерттеулерде отансүйгіштік­тің қалыптасуына, бағытына байланысты мемлекеттік, этностық және туған жерге деген патриотизм деп жіктеп жүр. Басқа түрлері ту­ралы да пікірлер жетерлік. Бұл пат­риотизмнің күрделі әлеуметтік-мәдени кұ­бы­лыс екендігін көрсетеді. Себебі, ол идея, сезім және іс-әрекет үлгісі ретінде бай­қалады. Сондықтан патриотизм идея ретінде қоғамдық санада, үлгі ретінде мәде­ниетте және белсенді іс-әрекет ретінде саясат пен экономикада көрініс табады. Мысалы, этностық патриотизм Кеңес­тер Одағы ыдыраған кезеңде айқын бай­қал­ды. Ал енді туған жерге деген ыстық ықы­лас­ты біздің жастарымыздың «Дип­лом­мен – ауылға», «Ауылдың гүлденуі – Қазақ­стан­ның гүлденуі» атты шаралардан байқауы­мызға болады. Қазір ел жастары тәуелсіз Отанымыздың келешегін кемел етуге ұмтылуда. Сондай патриотизмге жоғары оқу орындарының түлектері де бет бұрып, кең қолдау көрсетіп келеді. «Дипломмен – ауылға» шарасын жүзеге асыру барысында жоғары оқу орын­дары­ның 12 мыңнан астам түлегі өз ауыл­дарына оралып, елге қызмет етуде. Бұл да елін сүюдің үлгісі деп білемін. – Қазіргі кезде қазақстандық патриотизм туралы көп айтып жүрміз. Оны жо­ғарыда айтқан патриотизмнің қай түріне жатқызамыз? – Қазақстандық патриотизм – мемлекеттік патриотизм идеясы. Қазақстанда мемлекет құрушы ұлт ретінде қазақ халқы этностық патриотизм сатысынан өтті. Қа­зақтар осыдан екі жыл бұрын өткен халық санағы бойынша 63 пайыздан асты. Ол енді өзі құрған мемлекеттің дамуына мүд­делі бол­ғандықтан, барлық ұлт өкілдері­нің ұйыт­қысына айналып, жасампаздыққа бас­тау­шының міндетін атқаруға кірісті. 2009 жылы өткен Қазақстан халқы Ассам­блея­сының 14-ші сессиясында сөйлеген сөзінде Елбасы Н.Назарбаев жалпы ұлт­тық ке­лі­сімнің бес қағидасының бірі ретінде «қазақ ұлтының үйлестіруші рөлін» тұжы­рым­да­ды. Сондықтан Президент мем­лекеттік патриотизмді дамытуға үлкен көңіл бөлуде. Ол: «...қазақстандық пат­рио­тизмнің басты критерийі – еліміздің игілігіне арналған өнімді және шығар­машылық еңбек» деді. Сонымен бірге, Мемлекет басшысы қа­зақстандық патриотизмнің басты көрінісі, онымен тығыз байланысты мәселе – ол мем­лекеттік тіл мәселесі деп атап өтті. Сон­дықтан қазақстандық патрио­тизм – бүкіл қазақстандықтарды кемел болаша­ғы­на сендіру, оларды жасампаз еңбекке ша­қыру, береке-бірлікті, баянды ынтымақты орнықтыру. Қазақстандық патриотизм – біздің экономикадағы, саясаттағы табыстары­мыз­дың жемісі. Себебі, 90-шы жылдар­дың со­ңында жүргізілген социологиялық сауалнамаларда басқа ұлт өкілдерінің 30 пайыздан астамы Қазақстанды отаным деп мойын­да­май, көшіп кетуге дайын екендігін бүкпесіз айтса, ал 2007 жылға қарай тек үш пайызы ғана көшсем деген ниеті барын көрсеткен. Яғни, қазір басқа ұлт өкілдерінің басым бөлігі өзін қазақстандықпын деп есептеп отыр. Бұл – еліміздің экономикадағы, саясат­та­ғы елеулі жетістіктерінің нәтижесі. Соң­ғы 20 жыл ішіндегі өзгерістер, шыққан биік, қайта оралған құндылықтар, өлмес-өш­пес мұра, тапқан табыстарды тілге тиек етсек, әр қазақстандықтың жүрегіне қуа­ныш пен мақтаныш келер күнге деген сенім ұялатады. Бүгінде әлемнің алпауыт ел­дері санасатын мемлекетіміз, әлем қы­зы­ғатын байлығымыз, беделі биік Ел­ба­сымыз бар. Осындай жетістікке жетуіміз – хал­қы­мыз­ды жасампаздыққа жұмылды­рып, еліміздің тарихтағы жаңа орнын айқындаған Ұлт Көшбасшысы Нұрсұлтан Әбішұлы Назар­баев­тың еңбегі. Бұл жетістіктер – бүкіл қазақстандықтардың мақ­таны­шы. Мемлекеттік патриотизмнің айқын көрі­нісі туралы белгілі саясаткер, АҚШ президенті Джон Кеннедидің американ патриотизмі туралы пікірін мысалға келтіруге бо­лады. Оның «Сен Отаның саған не берді деп сұрама, мен Отаныма не бердім деп сұра» деген қанатты сөзі американдық пат­риотизмнің мазмұнын ашып көрсете алады. Бір сөзбен айтқанда, бүкіл қазақ­стан­дықтар өз елінің, жерінің өткенін сезінбей, оның ерлікке, адамгершілікке толы та­ри­хын, өнерін жете ұғынбай, отаншыл­дық сезімді қалыптастыру мүмкін емес. Сонымен бірге, Елбасы өзінің халыққа әр Жол­дау­ын­да отандық патриотизмді азамат­тардың еліне деген сүйіспеншілігін дамытуды ұлттық қауіпсіздікті сақтаудың негізгі элемент­терінің бірі ретінде алға тартып келеді. – Жоғарыда Елбасының азаматтар­дың отаншылдық сезімі мен өз еліне деген сүйіспеншілігін дамытуды ұлттық қауіпсіздікті сақтаудың негізгі элемент­терінің бірі ретінде ұсынып отырғанын айтып өттіңіз. Расында да, патриотизм мен ел қауіпсіздігінің байланысы алдың­­ғы орында тұруға тиіс қой. Жас ұрпақты әртүрлі экстремистік ағым­дардан сақтаудың басты амалы – отан­шылдық сезімді, елге, жерге, ұлтына деген табандылықты қалыптастыру. Елба­сы Нұр­сұлтан Назарбаев «Біз Қазақ­стан­ның бар­лық азаматтарының отаншылдық сезімі мен өз еліне деген сүйіспеншілігін дамы­туға тиіспіз» деген болатын. Жалпы, Президент ұлттық руханият дамуының мемлекет өміріне тигізер игі әсері туралы да аз айтып жүрген жоқ. Ол бір сөзінде «Қазақстан­дықтардың отаншылдық сезімін тәрбиелеу білім берудің мектепке дейінгі жүйесінен бас­тап жоғары оқу орын­дарына дейінгі бар­лық ұйымдарда көкей­кесті болып табы­лады. Балаларды Отан­ды, туған жерді, өзі­нің халқын сүюге тәрбиелеу – мұғалімнің аса маңызды әрі жауапты парызы» – деген еді. Өскелең ұрпақты тәрбиелеуде, қазақ­стан­дық патриотизмді қалыптастыруда негізгі стратегиялық бағыт – мемлекеттік жал­пыға бірдей міндетті білім беру стан­дартына сай оқу процесін жүзеге асыру. Стандарт негізінде «Қазақ тілі», «Қа­зақ әдебиеті», «Қазақстан та­ри­хы», «Бейнелеу өнері», «Этика және психология», «Өзін-өзі тану» және «Музыка» пәндері міндетті түрде оқытылып, оқулықтар маз­мұ­нында халқымыздың ұлттық мәде­ниеті, салт-дәс­түрлері, тағы басқа рухани құндылықтар туралы толық мағлұмат беріледі. – Бақытжан Тұрсынұлы, әлем­­ді шар­пыған терроризм, экс­­тре­мизм ұшқын­дары біздің адам­дардың да жүрегіне қор­қы­ныш ұялататыны сөзсіз. Жас­тары­мыз­­дың сондай ойы бұзық топ­тар­­дың қолшоқпарына ай­нал­­мауы­­ның алдын алу үшін не істеліп жатыр? – Оныңыз рас, экстремизм өте қауіпті нәрсе. Жастардың әртүрлі діни ағымдар мен секталардың шыр­мауына түсіп, экстре­мистік әре­кет­терге баруы өзіне деген, бо­ла­шағына деген сенімнің болмауы­нан. Олай болатын болса, біз әр аза­ма­тымыздың өзіне, елінің болашағына деген сенімін арттыруға ықпал етуіміз керек. Сондықтан да, министрлік жас­тарға білім беріп, оларды тәрбие­лейтін ұстаз мә­се­лесіне ерекше кө­ңіл бөліп отыр. Ұс­таздың мәрте­бесін көтеру, материалдық жағ­дайын жақсарту тәрбие ісіне елеулі серпін беретіні сөзсіз. Ахмет Байтұрсынұлының «Балам деген жұрт болмаса, жұртым дейтін бала қайдан шықсын!» деген қанатты сөзі тегін айтыл­маса керек. Сондықтан жастарға сапалы білім, саналы тәрбие беріп, еңбекке баулуға ерекше көңіл бөлінуде. Патриотизмге тәрбиелеудің үлкен ор­та­сы – мектеп екені белгілі. Ондағы жос­­пар­лы тақырыптық сабақтармен қатар, пәндік олимпиадалар, ғылыми жобалар патриотизмге тәрбиелеудің бір бағыты болып отыр. Техникалық және кәсіптік білім беруді жақсарту үшін «Кәсіпқор» бағдарламасы қабылдануда. Соның нәтижесінде, Елбасы тапсырған әлемдік деңгейдегі аймақтық кәсіби білім орталықтары салынады. Бұл бағдарлама жастарды жұмыспен қамтуды күрт жақсартуға бағытталған. Елбасының тапсырмасы бойынша студенттерді жатақханамен қамтамасыз етуге байланысты 2011-2015 жылдарға арналған «Студенттік баспана» бағдарламасын әзір­ледік. Бұл бағдарлама 2015 жылы жоғары оқу орындарының студенттерін жатақ­ха­на­мен қамтамасыз етуді 80%-ға жеткізеді. – Еліміздегі жастар ұйымдары тура­лы не айта аласыз? – Бүгінде елімізде 1000-нан аса балалар мен жастар ұйымдары жұмыс жасауда. Министрлік тарапынан олардың тек қағаз жүзінде қалып қоймай, белсенді жұмыс істеуін қамтамасыз етуіне баса мән берілуде. Осы мақсатта 14 облыста, Астана мен Алматы қаласында жастардың ре­сурстық ор­талықтары жұмыс істеуде. Олар жас­тар­дың қоғам өміріне еркін ара­ласуына, ақпа­рат алуына қолайлы жағдай жасайды. Қа­зақ­стан Республикасында білім беруді да­мытудың 2011-2020 жыл­дар­ға арналған мемлекеттік бағдарламасына сәйкес жас­тардың сапалы біліммен бірге тәрбие алып, пат­риоттық рухта өсуін қам­тамасыз ету жан-жақты қарастырылған. Онда жас­тар­дың саяси белсенділігін арт­ты­рып, қоғам өміріне араласуына жағдай жасайтын түрлі шаралар көзделген. Жас­тарға арналған іс-шараларға 2015 жылы жалпы жастардың 27 пайызын, 2020 жылы 55 пайызын қамту жоспарлануда. Жалпы алғанда, түрлі деңгейдегі рес­пуб­ликалық, жергілікті шараларды қос­қан­да жастар саясаты мен жастардың пат­риот­тығын арттыруға 2009 жылы 4055 шара, 2010 жылы 4436 шара өткізіліпті. Мемлекет ісіне, ел саясатын жүргізуге жастардың қызығушылығын туғызып, тек мансап, билік үшін емес, ел үшін, бола­шақ үшін қызмет ететін таза қолды, үлкен жү­рек­ті мемлекетшіл, білім-білігі мықты ма­мандар легін дайындап шығуға пат­риоттық шаралар үлкен әсер етеді. Өткен жылы бұл сала бойынша түрлі деңгейдегі 465 шара жүзеге асты. Мысалы, «Жасыл ел» бағ­дар­ламасы бойынша 15 630 студент еңбек етіп, 4,7 миллион түп ағаш кө­шеттерін отыр­ғы­зып, 12 мың гектарды көгалдандырған. «Менің Қазақстаным» республикалық жастардың патриоттық форумының рөлі ерекше. 2007 жылы «Менің Қазақстаным» форумы Елбасының қатысуымен алғаш Астана қаласында өткен болатын. Сол форум­ға қатысқан жастардың Әнұра­ны­мыз­ды шыр­қап, көк туымызды желбіреткенде көп­ші­лігінің толқып, мақтаныш сезімі кеудесін кернегеніне куәміз. Ал енді жақында ғана Қостанай қаласында өткен ІҮ форумда өрт­тен, су тасқыны кезінде адамдарды құт­қар­ған 5 жас азаматқа үлкен құрмет жасалды. Жастар үшін олардың ерліктері үлгі бола­тыны сөзсіз. Өз мемлекетінің саясатынан хабары бар, өз елін сүйетін азаматтар экстремис­тік, тер­рористік ұйымдардың шырмауына түс­пейді деп ойлаймын. Бұл тұрғыда жұ­мыс­тар одан әрі үзіліссіз жалғаса береді. Бүгінгі таңда, ұрпағымыздың азамат бо­лып қалыптасуы барысында біз олар­дың жа­hанданудың теріс ықпалдарына қарсы тұ­руын ескеруіміз қажет. Бұл жағ­дай­да тәрбие жұмысының тиімділігі ата-ана мен мек­теп­тің өзара байланысынан көрінеді. Ата-ана­лардың бала тәрбиесіне деген жауапкершілігін арттыру мақса­тын­да республикадағы бар­лық мектептерде «Ата-аналар кеңестері» мен «Қам­қор­шы­лық кеңестері» жүйелі жұмыс атқаруда. Патриоттық тәрбиенің басты бағыт­тары­ның бірі – әскери-патриоттық тәрбие. Жастар­ға патриоттық тәрбие беруде, саламатты өмір салтын қалыптас­тыруда 739 әскери-патриоттық клуб жұмыс істейді. Сонымен бірге, ел азаматтарының пат­риот­тық сезімін дамытудың арнайы тұжы­рым­дамасы жасалып, мемлекеттік бағ­дар­ламалар да жүзеге асуда. Қазір елімізде 2009-2011 жыл­дарға ар­налған “Ауыл жастары” жалпы­ұлттық бағдарламасы өз шешімін тауып жатыр. Сондықтан біздің жас өрендеріміз ата-бабадан келе жатқан дархандық пен бауыр­­малдықты, татулық пен мейірімділікті бойларына сіңіре отырып, ел бола­ша­ғына еңбек ете береді деп сенемін. Әңгімелескен Сүлеймен МӘМЕТ.