«Паралич емес, пародист...»

Пародия – өте қиын өнер. Танымал адамдарға пародия жасау – табиғи дарыны бар таланттардың қолынан ғана келсе керек. Бүгінде осы жанрдың шырағын жағып жүргендер туралы әңгіме қозғай қалсақ, Олжас Сыдықбековтің есімі алғашқылардың қатарында аталатыны анық. Сондықтан, біздің Олжаспен бүгінгі әңгімеміз осы өнерге қалай қадам басқаны туралы сұрақтан басталды. – Олжас, негізгі маман­дығың журналист екен. Бірақ жұрт сені сахна арқылы таныды. Өнерге қалай келдің? Бәрі қалай басталды? – Мен оқыған ҚазҰУ-да жыл сайы­н Тәуелсіздік мерекесі қарсаңында факультетаралық байқау өтетін. Әр факультет өз мамандығына сай әзілге толы қойылымдарды сахнаға алып шығады. Ол жылдары ел арасында «Бетпе-бет» бағдарламасының рейтингі өте жоғары, танымал еді. Нұртілеу Иманғалиұлының хабарды жүргізу стилі, мәнері ерекше ғой. Ақылдасып осы бағдарламаны сахналауды жөн көрдік. Курстасым Ринат Кер­таев Нұртілеу ағаның, мен студияға келген үш қонақтың рөлдерін ойнадым. Залда студенттермен бірге ректордың өзі отыр. Шынымды айтсам, ол кезде белгілі адамдарға пародия жасамаған кезім еді. Алдымыздағы қағазда «Жүрсін Ерман», «Бекболат Тілеухан» және «Бауыржан Жақып» деп жазулы тұр. Мен орындықтарға ауысып отырып, үшеуіне пародия жасаймын. Алғашқы сұрақты Жүрсін Ерманға қойды. Жүрсін ағамыздың даусына салып, жауап бере бастаған кезде-ақ зал гу ете қалып, қол шапалақтап кетті. Мен мұндай болады деп ойлаған жоқпын. Ректорға қарасам, ол да ішек-сілесі қатып күліп жатыр. Бойымды беймәлім күш билеп кетті. Жұрттың риза болып, қол ұрғаны керемет күш-қуат берді. Бекболат Тілеухан боп сұрақтарға жауап бергенімде зал күлкіден тіптен жарылды. Сұхбат бітті. Сахнадан шығып бара жатып, елдің маған деген ықыласын көріп, керемет ләззат алдым. Дәл сол күннен бастап журналистикадан өнерге қарай ойыса бастадым деп айтуға болады. Ертеңінде сабаққа келсем, бәрі кешегі қойылымды әлі «жыр» ғып айтып жүр. Лезде факультеттің «жұлдызына» айналып шыға келдім. Осы жағдайдан кейін біреу­лер «Ойбай, әзіл-сықақ театрына бармайсың ба?» деп ақыл айтты. Шынымды айтсам, жүрексіндім. Дегенмен бір жанашыр кісілер белгілі өнер тарландары Асқар Наймантай мен Ұлан Нүсіпәлиевке ертіп апарды. Пародиямды көріп, олар да қатты риза болды. Асқар ағамыз «Так, былай істейік... Бізде «Айтыс» деген қойылым бар, сен соның бас жағында Жүрсін болып айтыскерлерді сахнаға шақыр да, артынша қазы­лар алқасының мүшесі ретінде Бекболат боп сөйлеп кет», деді. Міне, бәрі осылай басталды. Осыдан кейін монологтар жазыла бастады. Мейрамбек Бесбаев, Тоқтар Серіков, Ермек Сер­кебаев, Әбсаттар қажы Дер­бісәлі, Иманғали Тасма­ғамбетовке пародиялар жасалып, осы өнерге біржолата ден қойып кеттім. Журналистика жайына қалды. – Танымал тұлғаларға пародия жа­сауға жүрексінген жоқсың ба? Олар қалай қабыл­дады? Өзіңе хабарласып, болмаса жолыққан кезде өкпе-ренішін немесе жылы қабылдағанын айтып қал­ғандар болды ма? – «Маған пародия жасадың» деп ренжіген адам әлі болған жоқ. Керісінше, «Неге жасамай жүрсің?» деп, емеурін танытатындар бар. Әлі есімде... Иманғали Тасмағамбетовке пародия жасадым. Содан ол кісі Астананың әкімі боп тұр­ған кезде мен шығатын кеш­ке қатысатын болды. Кеш­ті ұйымдастырушылар «Тас­мағамбетовке пародия жаса­май-ақ қоярсың» деген ұсыныс айтты. Кеш басталар алдында Иманғали ағамен кездесіп, сөйлестім. «Қазір маған жа­саған пародияңды көрсетесің ғой, ә?» деді ол кісі салған жерден. «Аға, бұл жолы реті келмейді-ау... Өзіңіздің арнайы рұқсатыңыз керек сияқты» дедім. «Пародия деген имидждік нәрсе ғой. Оған рұқсаттың не қажеті бар? Көрсете бер...» деді. Сонымен көрсеттік. Риза болды. Ұлттық арнада «Қымызхана» бағдар­ламасына түскен кезде де Нұртілеу ағамызға пародия жасадым. Нұртілеу Иманғалиұлы сол телеарнаның басшысы болатын. Бірақ режиссер «Қанша дегенмен ол кісі біздің арнаның төрағасы ғой. Оған пародия жасаудың қажеті жоқ» деп, тоқтатып тастады. Осы жайтты кейінірек бір басылымға берген сұхбатымда айтып едім, ол кісі ұшақта келе жатып соған көзі түсіпті. Келе салып мені іздеп тауып алды. «Пародия деген тұлғаға жасалады, онда тұр­ған не бар? Тоқтатпа, жасай бер» деп, рұқсатын берді. Жасыратыны жоқ, маған «Әбсаттар қажыға пародия жасамай-ақ қойсайшы, қанша дегенмен дінбасы ғой» деген әңгіме де айтылған. Әбсаттар ағамен бір тойда жолығып қалып, таныс­тым. «Жоқ, айналайын... Сен екенсің маған паро­дия жасап жүрген. Бұл әде­биет­те бар жанр ғой. Маған ұнай­ды, еш қысылма, жасай бер, айна­лайын...» деп ризашылығын білдірді.

– Пародия жасауға адамдарды қалай таңдайсың? Жалпы үйде, оңа­шада қайта-қайта пысықтап, алдын ала дайындаласың ба?

– Міндетті түрде дайындала­мын. Пародия – ол тек дауысты салу емес, жүрген жүрі­сін, қимылын, қалыбын, түгел келтіру қажет қой. Ша­мамен ол не айтады, нені айтуы мүм­кін, ойы, мінезі, болмысы, мамандығы, қызметіне байланысты ұтымды сөздерді тап басып табу керек. Қысқасын айтқанда, сол адамға айналу қажет. Бір кездері «Сенің сөзің де, жүрісің де Иманғалиға қатты ұқсап кетті» деп айтушы еді достарым. Шынында, образға қатты кіріп кеткен кезде содан шыға алмай қалатын сәттер де болады. – Қазір елімізде әзіл-сықақ театр­лары көбейіп кетті. Со­лардан «Бірге жұмыс іс­тейік, бізге кел» деген ұсы­ныстар түс­ті ме? - Еңбек жолымды «Терісқақ­пай», «Базар жоқ» театрларынан бастап, көпшілікке танылдым ғой. Қазір жеке жұмыс істеймін. Тұрсынбек Қабатов «Сен енді Астанаға көшіп келдің ғой. Бізге жұмысқа келмейсің бе?» деп айтқан. Бірақ басқа жұмыста жүргендіктен гастрольге шыға беруге мүмкіндік жоқ. «Тамашаға» да шақырған. Бірде марқұм Құдайберген Сұлтанбаев ағамыз газетке сұхбат беріп, «Қазіргі жастардың ішінде кімдердің өнерін дұрыс баға­лайсыз?» деген сұраққа менің аты-жөнімді атапты. Ол кісі­мен кездескен емес едім. Қатты таң қалдым. Кейінірек Өнер академиясында кездесіп қалғанымда ол кісімен амандасып, рахметімді айттым. Сонда ағамыздың «Айналайын, мен сені сыртыңнан білемін. Пародия деген өте қиын жанр. Актерлік өнердің ең биік шыңы» деп айтқаны әлі құлағымда. Сол айтпақшы, бұл өнерге асқан жауапкершілікпен қараймын. – Белгілі тұлғалардың даусын айнытпай салатын өнерің арқылы доста­рыңды қызыққа батыратын жайттар жиі болатын шығар, сірә? – Иә, ондай қызық жайттар боп тұрады. Әсіресе, 1 сәуір – Күлкі күні кезінде... Бірде Оңтүстік Қазақстан облысы, Түлкібас ауданы әкімінің аппарат жетекшісіне Жүрсін Ерман ағамыз боп телефон шалдым. «Жүрсін Ерман деген қазақпын ғой» десем, «Ойбай, аға, ассалаумағалейкүм, даусыңызды танып тұрмын... Сіздің даусыңызды Түлкібас жерінде естіп тұрғаныма қуа­нып тұрмын» деп жік-жікпар боп жатыр. «Мен де сенімен сөйлескеніме қатты қуанып тұрмын. Айналайын, негізгі шаруамды бірден айтайын... «Түлкібасым – құтты мекенім» деген айтыс өткізсем бе деп едім. Оған қандай көмек бере­сіңдер?» «Аға, не істеу керек?» «Шығынын көтеру керек. Әрбір қатысқан ақынға 5 мың доллардан, маған 20 мың доллар берсеңдер жетеді. Бас-аяғы 20 ақын ғой. Он-ақ жұп... 120 мың доллар кетеді. Ол не тұрады сендерге?..» деп қойдым нығыздап. Аппарат жетекшісінің есі шығып, тұтығып, сөйлей алмай қалды. Араға біраз уақыт салып бір досым Түлкібас ауданының әкіміне телефон шалса, аудан басшысы «Мен жоқта орынбасарларым Жүрсін ағамызға «айтыс өткіземіз» деп уәде беріп қойыпты. Енді не істерімізді білмей отырмыз?» деп жынданып отыр екен... Жүрсін Ерман боп белгілі әнші Еркін Нұржановты да қатырдым. «Әй, Еркін, үйдегі жеңгең қоймайды: «Сол бала сенің «Жалғыз ұлым» деген әніңді әдемі айтып жүр. Иттің итақайына көмектесесің. Сол балаға бір көмектеспедің» деп... Сен маған түс қайта келші, бір клипіңді түсіріп берейін» дедім. «Ойбай, рахмет, аға» деп Еркін досым да елп ете қалды. «Мен қазір радиодан кетіп қалғам. Телеарнадамын. Шатастырып, баяғы жұмысыма барып жүрме...» «Жо-жоқ, аға, оны естігем ғой. Өзім де қызметіңізбен құттықтап шығайын деп жүргем... Болды, түс қайта барамын» деп, орталық дүкенге жүгіріп барып, 200 долларға сыйлық алыпты. Біраздан кейін қайтадан телефон шалдым: «Әй, Еркін бала, сен маған келейін деп жатсың ба?» «Иә, аға». «Мына телеарна дегеннің жиналысы көп екен, сен маған ертең сағат тоғызда келші». Осылайша кездесуді үш күнге созып, үшінші күні Еркін шыдамай, ағамыздың жұмыс орнына өзі барған ғой. Сол жерде мұның әзіл екенін біліп, «қап» деп, санын бір-ақ соғады. – Облыс-аймақтарға шық­қанда, көпшілік ортада жұрт өзіңді танып жатады... Жалпы, танымал болудың қандай пайдасы бар деп ойлайсың? – Әрине, танымалдылықтың пайдасы да, кері әсері де бар. Кейде салық органдарына, ха­лыққа қызмет көрсету, МАИ мекемелеріне бара қалсаң, «Не жұмыспен жүрсіз?» деп өз­дері сұрап, тез шешіп беріп жатады. Бір жағы көпшілік ортаға, әсіресе, базарға бару қиындау. Ел одырайып қарайды. Кейде сатушылар заттың бағасын көтеріп жіберетін кездері де болады. «Сендерде ақша көп қой» деп қояды. Саудаласып тұру ұят. – Әзіл-қалжыңға жақын жүретін жанның жеке өмірі де қызыққа толы шығар... – Солай сияқты... Әйтеуір, өнерімде ғана емес, өмірімде де қызықты жайттар жиі болады. Осыдан бір-екі апта бұрын Торғайдағы айтыскер ақын Айбек Қалиев соғымға ет салып жіберген. Әрең дегенде көлікке артып, он екінші қабаттағы пәтерімізге шығарып, етті сол күйі бұз­бастан жатып қалғанбыз. Таң азанымен Айбек телефон шалды. Тұтқаны көтере салып, алғысымды жаудырып жатсам: «Ойбай, Олжас, рахметті қоя тұр, сенің соғымың ауысып кетіпті. Тайдың етін алып кетіпсің...» дейді. Сөйтіп басқасын салып жіберетін болды. Жігіттерге «Ол­жас деген пародист жігіт қой, ұят болды, үйіне апарып бере салыңдаршы», деп өтініш айтқан ғой. Ол тағы бір жігіттерге тапсырған. Сөйтсе соңғы жігіт «пародист» дегенді «паралич» деп естіпті. «Олжас деген паралич жігіт екен... Алла разылығы үшін үйіне дейін апарып бере салыңдаршы» деп, қасындағыларға өтініш айтқан ғой. Он екінші қабатқа етті үш жігіт әрең көтеріп шығып: «Олжас деген жігіттің үйі осы ма?» деп сұрағанда «Иә, Олжас деген мен» деп, алдарынан жүгіріп шықсам, бас-аяғыма таңырқап қарап, «Басқа үйге кіріп кеттік пе?» дегендей бір-бірін түртеді. Кейіннен болған жайтты айтып беріп, әбден күлдім. – Әсерлі әңгімеңе көп рахмет. Өмірің күлкіге, сәттілікке толы болсын. Әңгімелескен Оралхан ДӘУІТ, «Егемен Қазақстан»