Қазақстан Президенті жанындағы стратегиялық зерттеулер институты Тәуелсіздіктің 25 жылында еліміздің әр саласы бойынша жетістіктері мен нәтижелерін талқылауға бағытталған арнайы жобаның шеңберінде кезекті сарапшылар кездесуін өткізді. Кездесудің бұл жолғы қонағы Ақпарат және коммуникациялар министрі Дәурен Абаев болды.
Аталған институт директоры Ерлан Қарин сарапшылармен мұндай кездесулерді өткізудің маңызы айрықша екенін жеткізді. «25 жыл – тарихи уақыт, үлкен меже. Еліміздің, қоғамның, халықтың осы уақыт кезеңінде қол жеткен жетістіктері, даму бағыты, өзекті мәселелері болса, оларды жан-жақты сүзгіден өткізу керек, сонда ғана біз бұл уақыттың бағасын білеміз, екіншіден, жаңа мақсаттарымыз бен бағыттарымызды айқындай алатын боламыз», – деді ол. Ерлан Тынымбайұлының айтуынша, бұл жобаны қолға алған кезде, оған ең алдымен, Ақпарат және коммуникациялар министрлігі қолдау көрсетіпті. «Сондықтан бүгінгі кездесудің маңызы да, орны да ерекше. Ақпарат саласы – үлкен сала. Ол тек көбіміз ойлайтындай, тек ақпарат құралдарын ғана қамтымайды. Бұл саланың атқарып жатқан жұмыстары жан-жақты, ауқымы кең. Мәселен, мемлекет және Үкімет тарапынан атқарылатын қызметтердің автоматтандырылуын, жаңа стандарттарға көшуін жүзеге асыру да осы салаға келіп тіреледі. 25 жылда басы қайырылған реформалар бойынша ең бір айқын және нақты қол жеткізілген жетістіктер осы саланың айналасында шоғырланған. Оларға халыққа қызмет көрсету орталықтарын, «Электронды үкімет» қызмет көрсету жүйесін мысалға келтірсек те болады», – деді институт директоры.
Ал Д. Абаев өз сөзінде ақпарат саласында ауыз толтырып айтатын дүниелердің іске асырылғанын айтты. «Ақпарат саласының бірнеше бағыты бар. Мәселен, ол – ақпараттандыру. Ақпараттандыру бойынша, біз үлкен жетістікке жеттік. Екіншіден, мемлекеттік қызмет көрсету. 25-30-ға тарта мемлекеттік қызмет түрі бар. Біздің саламыз басқа министрліктермен өте тығыз байланысты. Егер біз ақпараттандыру жұмыстарын жүргізсек, ол бүкіл саланы қамтиды», – деді ол бұл жөнінде.
Бұдан кейін кездесу ой-пікір алмасу, сұрақ-жауап түрінде өрбіді. Мәселен, саясаттанушы Ерлан Саиров: «Ақпараттық қауіпсіздік саласы соңғы кезде күрделеніп әрі әртараптанып келе жатқан секілді. Өйткені, біздің елімізге көз сүзіп отырған мемлекеттер де, үлкен корпорациялар да бар, бәлкім, жеке тұлғалар да бар болар. Сондықтан ақпараттық қауіпсіздік мәселесі қалай шешіліп жатыр? Мемлекеттік мүддені қоғам мүддесімен қалай ұштастыруға болады?» – деген сауалын қойды.
Бұл турасында Дәурен Әскербекұлы: «Мен өз басым «ақпараттық қауіпсіздік» деген сөзді ұнатпаймын. Оның мағынасы кең. Сондықтан ақпараттық қауіпсіздік мәселесін көтергенде, алдымен, оның астарында ненің жатқанын анықтап алған жөн. Менің ойымша, біздің ақпараттық қауіпсіздігіміздің ақсап тұрған бір жері – «сұр тарелкалардың» қызметі. Олар – қазақ жерінде таза шетелдік арналарды көрсететін спутниктік табақшалар. Дегенмен, дәл қазіргі таңда біз олардың қызметіне толығымен тыйым сала алмаймыз ғой. Неге? Мәселен, біреулер сол арналар арқылы ағылшын премьер-лигасын көріп отыр. Ал ондай шетелдік спутниктік арналарға шектеу қоятын болсақ, отандық арналарға, кабельдік, спутниктік операторларға ағылшын премьер-лигасын көрсете алатындай мүмкіндік жасауымыз керек. Ал оның сыртында кәсіби комментаторларға, дыбыс пен картинканың сапасына және тағы да басқа теxникалық жайттарға қатысты мәселелердің төбе көрсететіні анық», – деді министр. Оның айтуынша, келер жылдан бастап, арнайы норма енгізілмек. Ол норма бойынша, Қазақстандағы әрбір шетелдік телеарна өз өкілдіктерін ашуы қажет. Бұл – заң нормасының талабы. Ал өкілдіктің жетекшілік тізгінін ұстайтын адам Қазақстан азаматы болуы тиіс. Сонымен қатар, министр ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуде заңға сәйкес, интернеттегі «теріс пиғылдағы» сайттарға тоқтам салу, яғни оларды бұғаттау жұмыстары да тиісінше жүргізіліп жатқанын айтты.
Ал «Ел Тәуелсіздігінің 25 жылдық бедерінде қазақ журналистикасының келбеті қалай қалыптасты?» – деген кезекті сұраққа Д. Абаев былайша жауап берді: «Шыны керек, дәл қазір бұл туралы бір сөзбен айту қиын шығар. Біздің журналистикамыз әлі өз орнын айқындап ала қойған жоқ деп ойлаймын. Бұл үрдіс енді ғана қарқын ала түсуде. Қазақстан журналистикасы заманауи, жан-жақты, нағыз Тәуелсіздікке сай журналистика ретінде енді қалыптасып келе жатыр», – деді Дәурен Әскербекұлы.
Бұл күні жиын модераторы Е.Қарин шетелде «ҚазАқпарат» агенттігі мен «Хабар 24» арнасының тілшілер қосындарының жұмыс істеп тұрғанын тілге тиек ете келе: «Бұл тілшілер бөлімшелері, жалпы, Орталық Азияның да жалғыз өкілдігі екен. Демек, бұл қазақстандық бұқаралық ақпарат құралдарының тұтас өңір үшін жалғыз ақпарат көзі болып отырғанын білдірсе керек», – деді Е.Қарин. Осылай дей келе, ол министрге: «Әрине, біздің шетелдік оқиғалар мен жаңалықтарды сүзгіден өткізіп тұратын сарапшыларымыз бар. Десек те, отандық журналистер тарапынан халықаралық оқиғаларға сараптама жүргізу, тиісінше баға беру жағы кемшін түсіп жататындай көрінеді. Сондықтан өзіміздің бұқаралық ақпарат құралдарымыздың шетелдегі тілшілер қосынын ашу мәселесі қаншалықты өзекті болып тұр?» – деген де сауалын қойды.
Ақпарат және коммуникациялар министрі мұндай бастаманы, яғни тілшілер қосындарын ашуды қолдайтынын, себебі, «өз қазанымызда өзіміз ғана қайнап» отыра алмайтынымызды жеткізді. «Әлем өзгеше бола бастады. Демек, біз тек өзіміздің айналамызды жауып, қымтап отыра алмаймыз. Сондықтан тілшілер қосындары қажет. Әсіресе, олар Ресей, Қытай, АҚШ сияқты елдерде, сондай-ақ, Орталық Азия мен Еуропаға кіретін негізгі инвестициялық әрі іскерлік әріптес-елдерде ашу қажет. Бұл саладағы жұмыстар жалғаса береді. Әрине, мұның барлығы ақпарат саласындағы мемлекеттік тапсырысқа байланысты жүргізіледі. Мәселен, жекеменшік телеарналар мен ақпарат агенттіктерінің шетелде өз тілшілерін ұстауы қиын. Себебі, ол қыруар қаржыны қажет етеді», – деді ведомство басшысы.
Сарапшылармен кездесу кезінде Ақпарат және коммуникациялар министрі Д.Абаев, сондай-ақ алдағы екі айдың ішінде ақпараттық саладағы мемлекеттік тапсырыс жүйесіне өзгерістер енгізілетінін айтты. Яғни, келер жылы қаңтар айының соңына дейін мемлекеттік тапсырыстың жаңа жүйесі таныстырылмақ. «Біз барлық өзекті мәселені білеміз. Қазір оны толыққанды зерттеп жатырмыз. Ал екі айдан кейін мен осы жаңа жүйе туралы баяндап беретін боламын. Әрине, оны бірден іске асыру қиын болатын шығар. Бірақ та біз ашықтықты барынша қамтамасыз етеміз», – деді Д.Абаев.
Ақпарат және коммуникациялар министрі БАҚ-тың мемлекеттік тапсырыс арқылы алатын қаржысының қалай жұмсалатынына қатысты да өз ойын білдірді. «Цифрлық таратылым да бар, біз сатып алатын көптеген материал да бар, мәселен, біз футболдан Қазақстан құрамасы ойынының трансляциясын сатып алуымыз керек. Олимпиадада да дәл солай. Елімізде Олимпиаданы көрсету бойынша келіссөздерді мен жүргізген болатынмын. Бұл келіссөздер Олимпия ойындарына 1 апта қалғанда ғана аяқталды. Яғни, біз Олимпиаданы көрсете алмауымыз мүмкін еді. Себебі, келіссөз күрделі болды. Міне, бұған да қаражат қажет, бұл да мемлекеттік ақпараттық тапсырыс», – деді Дәурен Әскербекұлы. Бұған қоса, ол мемлекеттік ақпараттық тапсырысқа жұмсалатын қаражат туралы айтқан кезде нақты контентке жұмсалатын ақша жайлы ғана сөз қозғау керек екенін жеткізді.
Кездесуде ведомство басшысы жалпы, БАҚ-та жазылатын, көрсетілетін, айтылатын мәселелердің барлығы бүгінгі өмір шындығымен сәйкес келу қажеттігін атап өтті. «Біздің БАҚ алдында қойып отырған талап-міндетіміз де осы», – деді Д.Абаев.
Ләйла ЕДІЛҚЫЗЫ,
«Егемен Қазақстан»