«Бітімгер: Сирия түйіні»

Қазақстан Республикасы Президентінің көмекшісі Нұрлан ОНЖАНОВТЫҢ авторлығымен шық­қан кітап түрлі фактілер мен материалдарға, Нұрсұлтан Назарбаевтың Мәскеу мен Анкара ара­сындағы текетірес секілді күрделі мәселелерді реттеу, сондай-ақ Сириядағы аса күрделі дағда­рыс­тан шығу жолдарын іздестіру барысында әлем­дік лидерлер мен халықаралық ұйымдар басшыларымен сұхбаттарының үзінділеріне бай. Автор Мемлекет басшысының Қазақстанның түрлі халықаралық бастамаларымен қоса сириялық және Ресей-Түркия мәселелері бо­йынша бітімгерлік қызметін сараптай келе, Нұрсұлтан Назарбаевты бейбітшілікті қамтамасыз ету және халықаралық қауымдастықта өзара сенімділікті нығайту туралы жаһандық идеяға байлам жасайды деген тұжырымға келеді. Бүгін біз осы кітаптан үзінді жария­лап отырмыз.

Сириядағы дағдарыс әлі де жалғасып жатқанына қарамастан, бүгін осы қанды шиеленісті аяқтауға мүмкіндік беретін бетбұрысты кезең келді. Ресей, Түркия және Иран басшыларының Астанада сирияаралық келіссөздерді бастау туралы уақытылы бастамасы Сирияда оқ атуды тоқтатуға жол ашты. Бұл мемлекеттер бүгінде де осы уағдаластықтарды жүзеге асыруға күш салуда. Астана алаңы Женева процесіне қосымша болып табылады. Қазақстан келіссөздердің екі алаңда да жүргізілуін қолдайды. Дағдарысты бейбіт реттеу үшін Сирияның ішінде және одан тыс жерлердегі барлық мүдделі тараптар күш-жігерлерін біріктіру қажет. «Бітімгер: Сирия түйіні» кітабының басты ой өзегі де осы.

Бітімгер болмысы  ...Мемлекет басшысы жұмысының ресми бөлігі БАҚ-та жеткілікті деңгейде жан-жақты көрініс табады. Солай бола тұрғанмен, Елбасының жаһандық және өңірлік проблемаларды шешуге, сондай-ақ, Қазақстанның шетелдермен достық қарым-қатынастарын нығайтуға бағытталған ерен еңбегінің көптеген элементтері кадр сыртында қалып қоя береді.  ...Нұрсұлтан Әбішұлы өзінің шетелдік әріптестерімен көп жағдайда мемлекетіміздің мүдделерін ілгерілетуде маңызды рөл атқаратын қарапайым адами қарым-қатынас та орната біледі.  Кез келген сұхбаттасымен ортақ тіл табыса білу, мәселенің мәніне терең бойлау машықтары мен таңғаларлық жады, қажет кезінде қандай да бір оқиғалардың техникалық детальдарын тауып алу қабілеті, әзіл-қалжың мен әдеп арасын тамаша сезінуі, осы және басқа да көптеген қасиеттері Н.Ә.Назарбаевқа мемлекет және үкімет басшыларын, халықаралық ұйымдардың жетекшілерін, көрнекті саясаткерлерді, қоғам қайраткерлерін, инвесторлар мен трансұлттық корпорациялардың басшыларын қоса алғанда, Қазақстанның барлық шетелдік әріптестермен өзара достық пен сенімге құрылған қарым-қатынастар қалыптастыруына мүмкіндік береді.  Нұрсұлтан Әбішұлы қашанда ашық пікір алмасқанды қалайды, сараптамалық бағалауларға құлақ асады, кім-кімнің де көзқарасын білдіруіне жағдай туғызады. Мұндай ұстаным мәселелердің мәніне терең үңіліп, олардың ішкі саясатқа, экономикаға немесе халықаралық жағдайға қай тұрғыдан қатыстылығына қарамастан, шешім қабылдауда өзгеруі ықтимал ахуалға тез бейімделуге мүмкіндік береді.

* * * ...2011 жылдың наурызында басталған Сириядағы үкіметке қарсы іс-қимылдар Таяу Шығысты қамтыған «араб көктемі» деп айдар тағылған революциялар сериясының жалғасы болды.  Сириядағы жағдай азамат соғысына күрт айнал­ғандықтан, әрі қарай ел аумағы сырттан нәрлендірілген түрлі террористік топтар үшін әлсіз болып шықты.  2011 жылдың 15 наурызында іс басындағы биліктің қарсыластары ел астанасы – Дамаскіде бір­неше наразылық акциясын ұйымдастырды. Содан кейін үкіметке қарсы демонстрациялар елдің оңтүс­тігінде бұрқ ете қалды.  2011 жылдың сәуірінде түбегейлі реформалар жүргі­зілуін талап еткен жаппай манифестациялар бүкіл елде етек алды.  Аса тереңдеген ішкі саяси дағдарыс 2011 жылдың соңына қарай ішкі қарулы қақтығысқа ұласты.

* * * ...Қазақстанның Сирия дағдарысына тікелей тартылып отырмағаны белгілі. Алайда, Астана халықаралық қоғамдастықтың белсенді мүшесі болып отырғандықтан, бүкіл Таяу Шығыс өңірін дүр сілкіндірген дағдарыстан шет қала алмады. ...Қазақстан Президенті, бітімгершілік күш-жігерді белсенді жүргізе отырып, Сирия халқының проблемаларына қатыспай тұра алмайтынын байқатты.  Біздің Президентіміздің бастамасымен сириялық босқындарға қолда бар мүмкіндікке сай гуманитарлық көмек көрсетілді.

* * * ...Мемлекет басшысының атына бірқатар Сирия оппозициялық қозғалыстарынан Сириядағы дағдарысты реттеу мәселесі бойынша келіссөздерге бітімгер ретінде қатысу туралы өтініш түсті. 

...2015 жылдың 18 қыркүйегінде Астанада Мемлекет басшысы құрамына Израильдің экс-президенті Шимон Перес, Польшаның экс-президенті Лех Валенса, Колумбияның экс-президенті Сесар Гавириа Трухильо, Испанияның экс-премьер-министрі Хосе Луис Родригес Сапатеро, МАГАТЭ-нің экс-бас директоры Мұхаммед Әл-Барадеи, Францияның экс-сыртқы істер министрі Бернар Кушнер секілді көрнекті шетелдік мемлекет қайраткерлері мен Нобель сыйлығының лауреаттары енген Даналар кеңесінің мүшелерімен кездесу өткізді. ...Кездесуге қатысушылар Мемлекет басшысын әлемдегі жанжалдар: Украи­на­дағы, Сириядағы жанжалдарды және Батыс пен Ресей қарсы тұрушылығын рет­теуде белсендірек іс-қимыл танытуға шақырды. Даналар кеңесінің мүшелері Президент Н.Ә.Назарбаевтан барлығы сөзіне құлақ асатын бітімгерді көрді. ...Мемлекет басшысы сол кезде Қазақстанда бейбітшілік пен тыныштық салтанат құрған, көптеген ұлттар мен ұлыстар және конфессиялар бейбіт қатар өмір сүретіндіктен, бізге түрлі жанжалдарды шешіп берсеңіздер деген өтінішпен жиі қайырылады деп атап өтті. «Бізге одан ешнәрсе де қажет емес. Өйткені, бұл не бизнеске, не коммерциялық келісімшартқа жатпайды. Егер Қазақстанға жай ғана сенім білдіріліп жатса, мен қолымнан келгенінше, көмек көрсетуге ұмтыламын», – деп атап көрсетті ол. ...Сирия мәселесін реттеу Қазақстан Пре­зидентінің мұсылман әлемі көшбас­шыларымен келіссөздерінде міндетті тармақ болды. Мысалы, аталған мәселе Иордания королі ІІ Абдалла бен Әл-Хусейнмен оның Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының 5-ші съезіне (2015 жылғы 11 маусым) қатысу үшін Астанаға жұмыс сапары барысында, Қатар әмірі шейх Тамим бен Хамад Әл Танимен (2015 жылғы 26 қазан), Иран президенті Хасан Руханимен (2016 жылғы 11 сәуір), сондай-ақ, Сауд Арабиясының королі Салман бен Әбдел-Әзиз Әл Саудпен (2016 жылғы 25 қазан) талқыланды.  Эр-Риядқа сапары барысында Мем­лекет басшысы ИЫҰ Бас хатшысы (Сауд Арабиясының өкілі) Ияд Маданимен кез­десті. Ол біздің Президентті ИЫҰ шеңберінде күш біріктіріп, мұсылман әлеміндегі түрлі алауыздықтар мен жанжалдарды, оның ішінде Сауд Арабиясы мен Иран, Түркия мен Мысыр, Алжир мен Марокко арасындағы дүрдараздықты, Мали мен Сомалидегі дағдарыстарды, Мьянмадағы мұсылмандар қасіретін, т.б. шешуге шақырды.

Ресей-Түркия қарым-қатынасын реттеу  2015 жылдың 24 қарашасында Ресей мен Түркия арасындағы қатынас күрт ушығып кетті.  Бұған түрік-сирия шекарасы маңында әскери тапсырма орындау үстіндегі ресейлік борт нөмірі 83 Су-24М бомбалаушы ұша­ғының апатқа ұшырауы себеп болды. Ұшақ Түркия F-16 жойғыш ұшағынан жібе­рілген «әуе-әуе» санатындағы зымыранмен атып түсірілген болатын. Оқиға жергілікті уақыт бойынша 09:24 сағатта орын алған еді. ... Мәскеу мен Анкара арасындағы қарым-қатынас күрт нашарлай түсті. Ондаған жылдар бойы негізі қаланған оң істер көз алдында бұзылып, қирай бастады. Кейбір сарапшылар жағдай әрі қарай одан бетер ушығып, оған тіпті НАТО-ның тартылуы ықтимал деген болжамдар жасады. Осылайша, аталған дағдарыс күн өткен сайын «қайта оралу нүктесінен» ал­шақтап, тығырыққа тіреле түскендей әсер қалдырды. Бұл жайт аталған елдер ара­сындағы қарым-қатынас дамуының бас­­тауында тұрған Н.Назарбаевты өте алаң­датты. Өңірлік геосаясат күрделі кезең­дердің тұңғиығына батып бара жатты.

* * * ...Кикілжіңнің алғашқы күнінен бастап, Мемлекет басшысы аталған дағдарысты қалай еңсеруге болатыны туралы ойла­ды. Ол жағдайды сараптай отырып, Кремль­мен де және Ақсараймен де тығыз байланыста болды. ...2015 жылдың 21 желтоқсанында Қазақ­стан мен Ресей президенттері Мәс­кеу­де екіжақты келіссөз өткізді. Тет-а-тет кез­десуде Н.Назарбаев В.Путинмен түрік мә­селесін егжей-тегжейлі талқылады. ...Су-24М-мен болған кикілжіңнен кейін Анкарадан Астанаға алғашқы сапар 2016 жылдың 6 ақпанында жасалып, елімізге Түркия премьер-министрі А.Давутоғлу келді.  ...Түрік тарапы аталған идеяны оң қабылдады. Бұл қалыптасқан жағдайды конструктивті шешу үшін іс жүзінде алғашқы қадам болды. ...Әрі қарай Н.Назарбаевтың Р.Ер­до­ғанмен (1 сәуірде Вашингтонда және 13 сәуірде Ыстанбұлда) және В.Путинмен (9 мамырда Мәскеуде, 31 мамырда Астанада және 17 маусымда Санкт-Петербургте) екі­жақты кездесулерінің кезегі басталды. Осы кездесулердің бәрінде Түркия мен Ресей арасындағы қарым-қатынасты қайта жаңғырту мәселесі келіссөздердің негізгі тақырыптарының бірі болды. ...2016 жылдың 12 сәуірінде Ыстан­бұл­да, Ислам Ынтымақтастығы Ұйымы саммиті қарсаңында, Мемлекет басшысы Р.Ердоғанмен екіжақты кездесу өткізді.  ...Түркия президенті Н.Назарбаевқа та­раптардың таласын даналықпен шеше ала­тын Ақсақал ретінде өтінішпен қайы­рылды.  ...Сапар қорытындысы бойынша, Ыс­тан­бұлдан ұшқанға дейін Елбасы ТР пре­зидентінің атына ризашылық білді­ретін хаттың мәтінін жазып, сол хатта Анкара мен Мәскеудің екіжақты қарым-қатынасын қайта жаңғырту үшін қажетті іс-қимылдың әр қадамын мазмұндап бер­ді. Хатта Р.Ердоғанның В.Путинге жолдауы­ның құрылымы тағы бір мәрте егжей-тегжейлі түсіндірілді.

* * * ...Содан кейін Ташкентте болған түйін­ді тарқатудың шешуші кезеңі келді. ...Қазақстан Президенті Ресей бас­шы­сының атына бұған дейін Р.Т.Ердоғаннан қол қойылмай келген жолдау мәтінімен таныстырылды. Ресей президенті өз көз­қарасын білдірді – құжатқа нақтылық жетіс­пейді және ол қол қойылған болуы тиіс. Владимир Путин Нұрсұлтан Әбіш­ұлын осын­дай жағдайда өзінің жолдауды қа­­былдайтынына және қарайтынына сендірді. ...Өте тығыз жұмыс күніне және уа­қыт­тың кештігіне (түн ортасы таяп қал­ған болатын) қарамастан, Нұрсұлтан Әбіш­ұлы, өзі қалыптастырған дәстүрге сай, еш­нәр­сені келесі күнге қалдырмағанды жөн көрді. ...Осыған байланысты біздің тарапы­мыздан қосалқы нұсқа дайындалды – Оң­түстік Қазақстан облысының әкіміне түрік бортын қабылдау үшін Шым­кент қаласының әуежайын дайындау, со­дан кейін Ибрахим Калынды тікұшақ­пен тікелей Қазақстан-Өзбекстан шекара­сына жеткізу тапсырылды. Ол сол жер­ден Қазақстанның Ташкенттегі елшілі­гінің машиналарымен «Куксарой» рези­ден­ция­сындағы ШЫҰ саммиті өткізіліп жатқан жерге келуі тиіс болды. ...Әйтеуір елшінің машинасы әуежай­дан оралып, «Куксаройға» енді. Осы кез­ге қарай мемлекет басшыларының шағын және кеңейтілген құрамдардағы мәжіліс­тері аяқталды. Мен Президентке Р.Т.Ердо­ған­ның арнайы елшісінің жақындап қал­ғанын жеткіздім. Президент Ибрахим Ка­лын мен менің ресейлік әріптесім Юрий Уша­ковты өзінің резиденциясына бір мез­гілде шақыруға нұсқау берді. ...Нұрсұлтан Әбішұлы түрік мейманды қабылдап, онымен пікір алысқан соң, әке­лінген жолдаудың мәтінімен танысып шықты.  Бұдан кейін қонақ бөлмеге Ресей прези­дентінің көмекшісі шақырылды. Онымен амандық-саулық сұрасқан соң, Қазақстан Көшбасшысы: «Енді бәрі де ойдағыдай болуы тиіс, өзара әңгімелесіңдер», – деді. Біз Нұрсұлтан Әбішұлы резиденциясының қонақ бөлмесінде екеуін ғана – Түркия және Ресей өкілдерін қалдырып, шығып кеттік. ...Владимир Путин көмекшісінің қолы­нан жолдауды қабылдап алып, мұқият оқып шықты. Ашығын айтқанда, Ресей бас­шысының алғашқы реакциясы сон­шалықты бір қуантарлықтай емес еді. Ол Нұрсұлтан Әбішұлына көңілінен шық­паған нәрселерді түсіндіре бастады.  Сол кезде Қазақстан Президенті мынадай маңызды сөздер айтты... ...2016 жылдың 29 маусымында Түр­кия Президенті Ресей-Түркия қарым-қаты­настарын қалпына келтіруге қосқан баға жетпес үлесіне алғыс айту үшін Елбасына қоңырау соқты. Р.Ердоған Елбасының күш-жігерінсіз бұл дағдарысты шешу күр­делі болатынын атап көрсетті. Ол түрік халқының ҚР Президентінің осынау аса маңызды тарихи миссиясын ешқашан ұмытпайтынын атап өтті.  Одан әрі Ресей-Түркия келіссөздері мен қарым-қатынастарды қалпына келтіруге арналған кездесулер сериялары жалғасты. ...2016 жылдың 16 тамызында Сочиде екі­жақты кездесу барысында РФ Пре­зи­ден­ті В.Путин Нұрсұлтан Назарбаевқа Түр­­­кия­­мен қарым-қатынасты қалпына кел­­ті­­ру­дегі мәмілегерлігі үшін алғысын біл­дірді. ...Медиатордың кемеңгерлігі мен тә­жі­рибесі және Елбасының беделі Мәс­кеу мен Анкара арасындағы диалогты қалпына келтіруге өз жәрдемін тигізді. Сол арқылы Мемлекет басшысы орны толмас жаһандық зардаптарға соқтыруы да әбден мүмкін өңірлік өткір дағдарысты еңсеруге ықпал етті.

Қазақстан – БҰҰ Қауіпсіздік кеңесінің тұрақты емес мүшесі ...Қазақстан салыстырмалы түрде өзінің тәуелсіздігінің жас тарихында бұған дейін ешқашан Біріккен Ұлттар Ұйымының ең беделді органы – Қауіпсіздік Кеңесінің жұмысына қатысқан емес. ...2010 жылдың 1 маусымында Нью-Йорктегі БҰҰ-ның штаб-пәтерінде Қазақ­стан кандидатурасын 2017-2018 жылдарғы кезеңге БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіне тұрақты емес мүшелікке ұсыну туралы ресми түрде хабарланды. Қазақстаннан басқа аталған кезеңге Таиланд та өз кандидатурасын ұсынған болатын. ...Міне, шешуші күн де келіп жетті – 2016 жылдың 28 маусымында БҰҰ Қау­іп- сіз­дік Кеңесінің 2017-2018 жылдарға тұрақ­ты емес мүшелігіне сайлау өтті.  ...Қауіпсіздік Кеңесіне өткен сай­лау­дағы Қазақстанның жеңісі Мемлекет бас­­шысының аса жоғары халықаралық беде­лін, әлемдік аренадағы ең ірі ойыншы­лар­мен стратегиялық және сенімді қарым-қатынастар қалыптастыра білген Қазақ­станның сындарлы да бейбітсүйгіш сырт­қы саясатын, сондай-ақ, әлемнің бар­лық құр­лықтарындағы елдердің бәрімен дос­тық қарым-қатынас орната білуін мойын­да­ғандықтың дәлелі болып табылады. * * * …Біздің мүшелігіміз 2016 жылдың 23 қа­рашасында Елбасымен кездесіп, көкей­кесті халықаралық мәселелер бойынша пі­кір алмасу үшін Қазақстанға келген, БҰҰ Бас хатшылығына жаңадан сайланған Антониу Гутерриштің өз лауазымына кірісуімен сәйкес келді. ...А.Гутерриш қазақстандық лидер бейбітшілікті, толеранттылықты, дін­ара­лық үнқатысуды нығайтуға бағытталған өз бастамаларымен мәлім болғандықтан өз са­парының мақсаты Президент Н.Назарбаев­қа өзіне жаһандық ұйым басшылығы лауа­зымында қолдау көрсету жөнінде тілек білдіру екенін атап көрсетті.  Жаңа Бас хатшы Елбасының әлемнің түрлі бөліктеріндегі бітімгершілік процес­терге қолдау білдіру тақырыбына өз алдына жеке назар аударды. Атап айтқанда, Си­рия мәселесін шешуде және өзге де өңір­лік дау-жанжалдарды реттеуде оның күш-жігерінің маңызды екендігі атап өтілді.

Астана процесі ...Қазақстанның өз Көшбасшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың басшылығымен өңірлік және жаһандық проблемаларды шешуге қатысты әрқашанда белсенді позиция ұстанатыны баршаға да жақсы мәлім. Бұл орайда мұндай саясатта, әрине, еліміз Президентінің әлемдік аренадағы беделі мен салмағы орасан зор рөл атқарады. Сондықтан да сирияаралық келіс­сөз­дер мен «Астана процесін» іске қосу үшін алаң болу мәртебесі Қазақстанға ұсынылды. Бұл туралы алғаш рет Ресей Пре­зи­денті өзінің Жапонияға сапары кезінде Синдзо Абэмен бірлескен баспасөз-мәсли­хатында 2016 жылдың 16 желтоқ­санында мәлімдеді (бұл айрықша күн еді – Қазақстан өз Тәуелсіздігінің 25 жылдық мерейтойын атап өтіп жатты). ...Келесі күні-ақ, 17 желтоқсанда Ре­сей Президенті Владимир Путин, кейі­ні­­рек Түркия Президенті Режеп Тайип Ер­доған, бірінен соң бірі Мемлекет басшысына телефон соқты. Тәуелсіздіктің 25 жылдығымен құттықтап, Қазақстан хал­қына одан әрі өркендеу тілегеннен кейін, Астанада Сириядағы жанжалдасу­шы тараптардың бейбіт келіссөздерін өткі­зуге ықпал жасау жөнінде бірлескен өтініш білдірілді.  Нұрсұлтан Назарбаев бұл бастаманы толықтай қолдады және ондай келіссөздер үшін Қазақстан астанасында алаң ұсынуға принципті түрде дайын екенін мәлімдеді.  Сонымен бірге, ол біздің еліміздің атал­ған жанжалды бейбіт реттеуге бағытталған халықаралық күш-жігерді әу бастан-ақ қолдап келгенін атап көрсетті.  Осы сәттен кейін Қазақстан астанасында си­рияаралық келіссөздерге дайындық бас­талды. ...Астанада сирияаралық келіс­сөз­дер өткізу туралы жаңалық әлемдік БАҚ-тар көпшілігінің ең басты тақы­ры­бына, сондай-ақ, жоғары және биік дең­гей­лердегі келіссөздердің күн тәрті­бі­нің міндетті тармағына айналды. ...Міне, Астанадағы кездесу өтетін күн де келіп жетті.   Күннің алғашқы жартысында, сирия­аралық келіссөздер басталардан бірнеше сағат бұрын, Мемлекет басшысы БҰҰ Бас хатшысының Сирия бойынша Арнайы өкілі Стаффан де Мистураны қабылдады.  ...Стаффан де Мистура Қазақстан Пре­зидентіне Астанада келіссөздер өткізу мүмкіндігін ұсынғаны үшін БҰҰ Бас хатшысы Антониу Гутерриш атынан алғыс білдірді.  «Сіздің еліңіз халықаралық аренадағы ең күрделі ахуалдарды реттеуде үлкен тәжірибе мен үлгіні қазірдің өзінде көр­сетті. Қазақстанның Қауіпсіздік Кеңесіне тұ­рақты емес мүшелігі Сирия жанжалын шешуде қосымша мүмкіндік болады», – деп атап өтті Стаффан де Мистура. Сирия бойынша халықаралық кездесу (сарапшылар оған сол сәтте-ақ «Ас­тана-1» деген атау берді) Қазақстан аста­на­сында 2017 жылғы 23 қаңтарда 45 ми­нут­тік кеші­гумен (13 с. 45 мин.) басталды. Кешігуге сириялық оппозиция деле­га­циясының соңғы сәтке дейін ойланып-толғануы себеп болды... ...2017 жылдың 23-31 наурызында Женевада сирияаралық келіссөздердің кезекті 5-ші раунды өтті. Бұл раундтың бас­талуы САР-дың бірқатар қалаларында со­ғыс ахуалының шиеленісуімен қат-қа­бат келді. Оқ атуды тоқтату режимін бұр­малауда үкімет пен оппозициялық күштер бір-бірін айыптады.   ...Мемлекет басшысы Сирия дағда­ры­сына тартылған барлық тараптардың мүдделері ескерілмейінше, Сирия жанжалының шешілуі мүмкін емес екенін айқын түсінді. Сондықтан да, келіссөздер процесін ілгерілету үшін Астанадағы кездесулерге қатысушылар шеңберін сапалық жағынан кеңейту маңызды болды. Оның пікірінше, бірінші кезекте Қазақстан астанасындағы келіссөздерге Сириядағы дағдарысқа ықпал ете алатын Парсы шығанағындағы бірқатар араб елдерін қосу қажет.  Қазақстан мен оның Көшбасшысының халықаралық араағайын және медиатор ретінде мойындалған беделі, Сирия дағдарысының барлық ойыншыларымен жақсы қарым-қатынастың болуы бізге осындай  бастамалар көтеруге мүмкіндік берді. ...Сирия жанжалы мен оның зардап­тарының ауқымы таңғаларлықтай.  Бұрын сүниттер, шииттер, христиан­дар, алавиттер, друздар, исмаилиттер, ар­мяндар, гректер және өзге де этностар бей­біт өмір сүрген мемлекет – өкінішке қа­рай, іс жүзінде бұдан былайғы жерде жоқ­тың қасы.  Сириядағы дағдарыс тұрақтылық пен қауіп­сіздікке өңірлік және жаһандық ау­қымда теріс ықпалын тигізді.  Ол бүтіндей бір елдер мен блоктардың мүдделерін аса күрделі геосаяси түйін­дерге шиелеп, жаңадан бөлшектегіш желі­лер құрды.  Осынау аса күрделі жағдайларда Нұрсұл­тан Назарбаев әлемдік қоғамдас­тық­ты және әсіресе, жанжалға тартылған тараптарды аталған дағдарысты бейбіт шешу жолдарын іздеуге табанды түрде шақырумен келеді.  Және де оның бәрінің нақты практи­ка­лық қадамдармен дәйектеліп отырғаны өте маңызды. ...Оған мысалдар өте көп. Таяу­да­ғы­­лар­дың қатарында Мемлекет басшы­сының «Бір белдеу, бір жол» халықаралық ынты­мақтастық форумына (Бейжің, 2017 жылдың 13-15 мамыры) және «Ислам және араб әлемі – АҚШ» саммитіне (Эр-Рияд, 2017 жылдың 20-21 мамыры), сон­дай-ақ, Шанхай Ынтымақтастық Ұйы­мына мүше мемлекеттер басшылары кеңе­сінің отырысына (Астана, 2017 жыл­дың 8-9 маусымы) қатысқанын да атауға болады. Бұл іс-шаралар соңғы уақыттағы аса маңызды әлемдік оқиғаларға айналды. Оларға мемлекет және үкімет басшы­ла­ры­­ның ірі тобы, сондай-ақ, жетекші ха­лық­­аралық ұйымдардың өкілдері қатысты.  Саммиттерде талқыланған тақырыптар мен идеялар Қазақстанда қазірдің өзінде белсенді жүзеге асырылуда немесе халық­аралық алаңдарда ілгерілетілуде. ...Бейжіңдегі форумда сөз сөйлей оты­рып, Мемлекет басшысы Астананың біз­дің құрлық елдері арасындағы тату көр­шілік қарым-қатынастарын нығайтуды жақтайтынын және Қытайдың ХХІ ғасыр­дағы Жібек жолын дамытуға деген ұмты­лысын қолдайтынын атап көрсетті. ...2017 жылы Астанада өткен ШЫҰ Сам­миті қазірдің өзінде әлемнің саяси тарихына еніп үлгерді. Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың басшылығымен өткен осы жиналыста Үндістан мен Пәкістан ШЫҰ-ның толыққанды мүшелері болып қабылданды. Сөйтіп, Ұйымның жауапкершілігіне қарасты аймақ бұдан былай қарай 3 миллиардтан аса халқы бар территорияны қамтитын болады. ...Сауд Арабиясындағы саммитті уақыттың өзі талап еткен болатын. Оның күн тәртібіне терроризммен және экстремизммен күрес мәселелері енді. Нұрсұлтан Назарбаевқа Қазақстаннан «қосылған құн» ретінде кездесуге қаты­су­шыларға ұсынатын дүние де бар еді.  Біріншіден, «зұлымдықтың» осы түр­лерімен күресу үшін 2015 жылы БҰҰ мін­берінен Астана жаһандық бірегей анти­тер­рорлық коалиция құруды ұсынған бола­тын.  Екіншіден, әлемде исламофобияның таралуы жағдайында Қазақстан әлем қоғам­дастығына «Ислам – терроризмге қар­сы» ұғымын енгізу үшін күш-жігер жұм­­сауда. Өткен жылы Астанада Біріккен Ұлт­­тар Ұйымының қолдауымен «Діндер тер­ро­ризмге қарсы» тақырыбында форум өткізілді.  Үшіншіден, конфессияаралық және этносаралық келісімді нығайту үшін Қазақ­станда 14 жылдан бері Әлемдік және дәс­түрлі діндер лидерлерінің съезі өткізі­луде. Ислам, христиандық, иудаизм және буддизм, сондай-ақ, өзге де конфессиялар өкілдері бір үстел басына жиналады.  

Айқын ұстаным,  берік байлам Нұрсұлтан Назарбаевтың өңірдегі неғұрлым өткір проблемаларға да қатысты өзінің айқын пайымы бар.  Бірінші: 70 жыл бойы жалғасып келе жатқан Палестина-Израиль жанжалы бас­ты мәселе ретінде көрініс табады.  Бұл проблема өзге түйіндерді тар­қатуға мүмкіндік бермейді. Бұл мәселе «Екі мемлекет – екі халық үшін» формула­сы бойынша қарастырылуы тиіс. Егер әлемдік қоғамдастық осынау күр­делі проблеманы еңсерер болса, онда өңірлік ахуалдың тұрақтануымен қатар, ислам әлемі мен Батыс арасындағы байланыстар да қалыпқа түсетін болады.  Екінші: мұсылман үмбетіне бас­ты қатер қазіргі уақытта бірліктің жоқ­ты­ғынан, сол сияқты ішкі даулар мен жанжалдар әсерінен туындауда. Ислам әлемі сүн­ниттер және шииттер болып бөліну қаупі алдында тұр. Оған жол беруге болмайды.  Осыған байланысты 2016 жылы ИЫҰ-ның Ыстанбұл саммитінде «Исламдық та­туластық» жөнінде Қазақстан мен Түр­кия бастамасы жария етілді.  Үшінші: «Ислам» және «Прогресс» ұғым­дары арасындағы теңдік белгісін мәң­гілік орнату қажет.  Мұсылман елдері қазіргі болып жат­қан индустриялық революциядан кейін­деп қа­луға тиіс емес.  Басты міндет – жаңа идеяларды жүзеге асыратын, ислам өркениетіне қызмет ете­тін интеллектуалды элита тәрбиелеу.  Төртінші: Сирия проблемасын соғыс жолымен шешуге болмайды, тек келіс­сөздер жолымен ғана шешу керек.  ...Астана алаңы Сириядағы аса күрделі дағдарысты реттеуде өзінің өте қажет екен­дігін дәлелдеп отыр. ...Қазақстан мен оның Көшбасшысы Сирия дағдарысын бейбіт жолмен шешу жөніндегі ортақ жұмысқа белсенді қаты­суды одан әрі де жалғастыруға ниетті.

* * *  «Кез келген соғыс бейбітшілікпен, келіссөздермен аяқталады, тарих солай», – дегенді Мемлекет басшысы жиі атап көрсетеді. Ол шынымен де солай. Солай бола тұрғанмен, журналистер со­фитында әр уақытта қандай да бір жан­жалға өзіңнің алаңдаушылығыңды білдіре отырып, бейтарап байқаушы ретінде қала беруге де болады.  Нұрсұлтан Назарбаев үшін мұндай жол жат. Қазақстан Президенті әлемді со­ғыс­сыз және дау-жанжалдарсыз сақтау үшін тынымсыз жұмыс істеуде.  Мәмілегерлік бағыт сақталуда...