Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласында жүктелген міндеттер еліміздің мәдениет саласының дамуына серпін берді. Оны біз өткен бір жыл ішінде анық сезіндік. Ал бағдарламадағы мақсат, міндеттерді жүзеге асыру бойынша жер жәннаты – Жетісу жерінде де кең ауқымды шаралар атқарылды.
Атап айтар болсақ, өткен жылы Алматы облысы бойынша мәдениет мекемелерінің желісі 565, жалпы бюджеті 55,4 пайызға артып, 8 млрд 100 млн теңгеге жетті. Ел қуанышын еселеп, 2 мәдениет үйі мен 2 музей жаңадан ашылса 1 музей, 1 архив, 3 мәдениет үйі күрделі жөндеуден өтті. Жаңа ашылған және күрделі жөндеуден өткен нысандармен қатар онда қызмет ететін шығармашылық ұжымның мүмкіндіктерін арттыру үшін 134,5 штат бірлігі беріліп, мәдениет саласындағы штат саны 3035 бірлікті құрады.
Бұл көрсеткішті биылғы жылдың соңына дейін 3100 бірлікке жеткіземіз деген жоспар бар. Мәдениет мекемелерінің жұмысы онда өткізілетін мазмұнды шараларымен айқындалары хақ. Өткен жылы облыстың мәдениет мекемелерінде 47 247 шара өткізілді, бұл 2016 жылмен салыстырғанда 1 378-ге артық. Онда 7 млн 500 мың адам қамтылып, ақылы қызмет 100 пайыз орындалды.
«Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында Алматы облысының мәдениет, архивтер және құжаттама басқармасында арнайы жоспар құрылып, 28 жоба әзірленді, оның алтауы аяқталды, 22-сі ұзақ мерзімді. Биыл ұзақ мерзімді 22 жобаға тағы 9 жоба қосылып, 31 жобаны жүзеге асырудамыз. Былтырғы негізгі жобалардың бірі «Жырға тұнған мекенім – Жетісуым» деп аталды. Жоба аясында жергілікті ақын-жазушылардың әртүрлі тақырыптағы 43 авторлық кітабы жарық көрді. «Жетісу балалар кітапханасы» бойынша республикалық байқау жарияланып, 79 автор өз туындыларын ұсынды. Нәтижесінде 8 автордың кітабы жеңімпаз деп танылып, алтауы жинақ болып шықты.
«Қасиетті Қазақстан» жобасы негізінде Қазақстанның киелі жерлерін анықтауда кең ауқымды шаралар өткізілді. Алматы облысы бойынша макро нысандар тізіміне 17, микро нысан тізіміне 41 нысан енгізілді. Осы ретте «Ескерткіштердің электронды картасы» жасалды. Ескерткіштердің электронды картасы облысымыздағы 2444 тарихи, мәдени, табиғи ескерткіштердің, киелі нысандардың орналасқан жерін, оған жету бағытын, тарихын, суреттерін, бейнежазбасын қазақстандықтардың ғана емес, шетел азаматтарының да көріп, білуін қамтамасыз етеді.
Мәдениет ошақтарының ауыл, қаланың шырайын келтіріп, халықтың береке-бірлігін арттырып, ұлттық өнерімізді дәріптеп, талантты өнерпаздардың қанатын қатайтуда маңызы зор. Осы орайда облысымызда 245 мәдениет үйі мен клубтар жұмыс жасауда. 2017 жылға дейін 115 мәдениет үйі күрделі жөндеуден өткен, «Еңселі ауыл – ертеңім» жобасы аясында 2022 жылға дейін қалған 130 нысанды күрделі жөндеуден өткізу жоспарланған. Оған облыс әкімі Амандық Баталов үлкен қолдау көрсетіп, 12 млрд теңге қаржы бөліп отыр. Сондай-ақ жекеменшікке өтіп кеткен нысандарды қайтару, мәдениет үйлері мен клубтар жоқ жерлерге мәдениет нысандарын салу қолға алынды. Биылғы жылы аудандық мәдениет үйі жоқ Іле ауданы Өтеген батыр кентінде және Қапшағай қаласында, Талғар ауданы Туғанбай ауылында, Алакөл ауданы Ақтүбек ауылында мәдениет үйлерінің құрылысын бастау үшін жобалық-сметалық құжаттар жасалуда.
Архив нысандары да жаңаруда, Талғар ауданындағы мемлекеттік архивінің жаңа ғимараты сәуір айында қолданысқа берілсе, Ескелді, Көксу аудандарында мемлекеттік архив мекемелері ашылады. Сонымен қатар Райымбек ауданы Алғабас ауылдық мәдениет үйін, Сарқан ауданы Черкасск мәдениет үйін, Жамбыл ауданы Үңгіртас ауылдық, Балқаш ауданы Ақдала ауылдық мәдениет үйлерін жаңадан салып, жалпы мәдениет нысандарының санын 572-ге жеткізу көзделуде. Биыл 13 мәдениет нысанына күрделі жөндеу жүргізу үшін жобалық-сметалық құжаттамаларына қаржы бөлініп, жұмыстары басталды.
Бұйырса, биыл 5 нысанға археологиялық қазба жұмыстары жасалады деп отырмыз. Олардың қатарында Сарқан ауданындағы Қойлық қалашығы, Шеңгелді ауылындағы Керуен сарай, Қарасай ауданындағы Қырғауылды обасы, Ескелді ауданындағы Ешкіөлмес, Іле-Алатау баурайларындағы патшалық қорықтары бар.
«Ескерткіш – елдіктің белгісі» дегендей, ескерткіштерді қорғау мен тұрғызу ісі жалғаса береді. Астана қаласының 20 жылдығы аясында жылдың аяғына дейін тарихи оқиғаларға және тарихи тұлғаларымызға арнап 20 ескерткіш орнату жоспарланған. Мәселен, Алакөл ауданы Қабанбай ауылына Омар Молдағожинге бюст, Үшарал қаласында Сәкен Иманасовқа және Мұхаметжан Мыңбайұлына ескерткіш, Талдықорған қаласында Айша Ғалымбаеваның бюсті, Ілияс Жансүгіровке, М.Тынышпаевқа, Ж.Жәнекеновке ескерткіш, Семей, Чернобыль апатынан зардап шеккендерге ескерткіш, Талғар ауданы, Тұздыбастау ауылында Алаш қозғалысының 100 жылдығына арналған ескерткіш, Райымбек ауданында Керейқұл бабаға және Қалыбек батырға ескерткіш, Ұйғыр ауданында Жарты бабаға ескерткіш, Ақсу ауданы Бақалы ауылында Мұхтар Арын ескерткіші, Панфилов ауданында Орбұлақ шайқасының 375 жылдығына орай «Орбұлақ» мемориалды кешені салынбақшы. Осы ескерткіштердің бой көтеруімен жыл соңында облысымыздағы ескерткіштер саны 2343-ке жетеді.
Заман ағымынан қалыспау – уақыт талабы. Осы орайда Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев «Біз цирфлық технологияны қолдану арқылы құрылатын жаңа индустрияларды өркендетуге тиіспіз» деп алдымызға жаңа мақсат қойып отыр. «Цифрлы Қазақстан» кешенді бағдарламасын іске асыру бойынша басқарманың медиа-жоспары бекітіліп, облысымыздағы барлық 24 музейді сандық жүйеге көшіру басталып, 7 ірі жоба бойынша жұмыстар атқарылуда. Атап айтсақ, Алматы облысының мемлекеттік архиві 2010 жылы сақтандыру қорын құру бойынша аса құнды құжаттарды сканерден өткізіп, микроафиша дайындау үшін «СМА – 105 com-система» жүйесі алынған болатын. Ол арқылы архивтегі құжаттарды қолайлы әрі ұзақ мерзімде сақтауға жағдай жасаймыз. Аталған сканерден аса құнды құжаттардың 335 274 парағы өткізіліп, 4708 микроафиша дайындалды және 2418 сақтау бірлігінен 335 274 парақ цифрлық қалыпқа көшірілді.
Қордағы кітаптардың электронды нұсқасын жасақтау, компьютерлік-ақпараттық коммуникацияға негіздеу, электронды кітап қоры базасын нығайту мақсатында облыс бойынша 117 кітапхана «Кабис» бағдарламасына қосылып, аталған кітапханалардың 2 350 283 кітабы, яғни 65 пайызы «Кабис» бағдарламасына енгізілді. Бүгінгі күні 151 кітапханаға «КАБИС» бағдарламасын енгізу бойынша жұмыстар жүргізілуде. «Электронды кітапхана» жобасын іске асыру аясында оқырманның электронды түрде жеке басын куәландандыратын ресми құжат «Е-kitaphana» картасын енгізу үшін «Пластикалық карталар» С.Сейфуллин атындағы облыстық әмбебап кітапханасына енгізілуде. Өткен жылы тарихи-мәдени мұра нысандарының «Электронды картасы» дайындалды. Электронды карта арқылы дүние жүзі бойынша кез келген адам Алматы облысындағы тарихи және мәдени ескерткіштер туралы деректер алып, аңыз-әңгімелермен танысып, орналасқан жерін, ол жерлерге бару бағыттарын біліп, бейнежазба, суреттерін көре алады.
Елбасы ұлт рухын жаңғыртудың мәйегі мәдениетті дамыту екендігін баса айта келе, «Ұлттық салт-дәстүріміз, тіліміз бен музыкамыз, әдебиетіміз, жоралғыларымыз, бір сөзбен айтқанда, ұлттық рухымыз бойымызда мәңгі қалуы тиіс» дейді өз мақаласында. Ендеше ғасырдан ғасырға жалғасып келе жатқан салт-дәстүр, мәдениетіміз «Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында қайта түлеп, ел рухының көтеріліп, ұлт жадының жаңғыруына септігін тигізері анық. Ал жетісулық мәдениет саласының қызметкерлері осы жолда жемісті еңбек ете береді.
Ақан ӘБДУӘЛИЕВ,
Алматы облысының мәдениет, архивтер және құжаттама басқармасының басшысы