Ежелден көптің аузындағы Қарабауыр әңгімеге өзек болса, елең ете қаламыз. Бұл ауылдың тарихи жадымыздағы орны ерекше. Алдымен Қазақ елі тағдырында шуақты бетбұрыс жасаған хан Абылай заманы көңіл төрінде көлбей тұра қалатыны бар.
Ұлық баба Бурабайда хан көтеріліп, қырық жылдан астам билік құрғанда, көрегенге Көкше жұртшылығы ғана емес, өңірдің кеңқолтық табиғаты да қолдау-пана болғанын айтқымыз келеді. Жаугершілік уақытта алаңсыз саясат жүргізу айтқанға оңай. Сол мүмкіндікті Бурабай тауларына жапсар Қызылағаш, Қарабауыр жоталары жасап отырғанына тәнті боласың. Біздің қылаң бүркіт кәрі тарих Қарабауырдың жеті жотасында шырақ жанып тұратынын айтады. Қиястан жау шаба қалғанда шолғыншылар алдымен дабыл көтереді. Ерте қамданған қазақ қолының шоқтығы биік тұратыны содан. Жоңғарға қырғын салған батырлар тынысын кеңейтіп, іргедегі Ораздың бұлағынан шөлін басатыны ғажаптың ғажабы деңіз. Сол жарықтық Ораз аталық бұлағы әлі күнге мөлдір суымен сылдыр-сылдыр сыр шертеді.
Қарабауырға жеткенімізше осынау бір өркенді өткеніміздің өнегелі құшағында едік. Бүгініміз де жарқын. Тәлімді тәрбиенің сөлі тарқамаған, Тәуелсіздік ұстанымының ұстындары берік көрінді. Қиястау келген қайта құру талай ауылдардың қабырғасын қайыстырып, іргесін сөгіп кеткені рас-ау! Бірақ бұл ауылдардың жөні бөлек. Қарабауыр қуаттанып қалған, Қызылағаш Абылай хан атанып, айбаттанып тұр. Мәселе – қазақы дәстүрді тәу еткен тұрғындарда, туған жерге деген ыстық махаббатын алаулатқан азаматтарда екендігі айқын. Жолбасшымыз ауылдық округтің әкімі Жеңіс Көбеновке деген ілтипатымыздың өсіп бара жатқаны да содан шығар. Бұл жігіт – туған елін тынбай жырлаған Қазақстанның халық ақыны Ғалия Жұбандықовтың ұрпағы, агроном ақын Нұрмияш Көбеновтің ұлы.
Ауылға кіреберісте қара джип қаңтарулы тұр екен. Сұңғақ бойлы, ашаң жүзді, күлімкөз Жылқыбай ізетпен амандасты. Қазақы қалыптағы ілтипатқа ішіміз жылып қалды. Өңірге әйгілі Төлеген жылқышы ұлына Жылқыбай есімін беруінде үлкен мән бар сияқты. Атакәсіпті жалғастырып қана қоймай, өндірістік сипатқа айналдыра білген жігітке бәрекелді дейміз іштей. Жотаны жағалай қонған ауылдың архитектурасында еркіндік бар. Аққұтандар келіп жапатармағай қонғанды елестететін үйлер шашырай жайылып жатыр. Малшы жұрттың қора-қопсысы мен аулалық өсімдік жайы кеңінен көсілген. Қыстақ төріндегі қос қабатты зәулім ғимарат алыстан қол бұлғайды. Жылқыбай бізді сонда бастады. Төрге жайғасып, саумалдан сусын басқанымызша отағасы Бурабай шипажайынан келген әріптестерімен кездесуге мұрсат сұраған.
Қалаға бергісіз үй тіршілігіне көз саламыз байқатпай. Мұнда тұрмысқа қолайлы жағдайлардың барлығы қамтылғаны көрініп тұр. Қол шайғанда ыстық суы да суық суы да сарқырайды. Үй мен оның едендері шетелдік пешпен жылытылады екен. Теледидар, интернетіңіз қосылулы. Қабырғада – үкілі домбыра. Бір қызығы, үй ішінде бізге бәйек болып жүрген Жылқыбайдың жары Сәуледен басқа ешкім көрінбейді. «Келін, бала-шаға аман ба?» деген сұрағымыздың аужайын түсінген ол: «Шүкір. Барлығы оны-мұны шаруада ғой», деген жауап қатты. Осы кезде бөгеліңкіреген Жылқыбайдың мәселесі шешіле түссін деген тілектің үстіндегі бізді ол көпсалалы шаруасымен таныстыруға кірісті.
Иә, қазір кісінің үйде отырар жөні жоқ. Жылқыбайдың отбасылық ұжымы 350 жылқы, еттік бағыттағы ірі қара мен қыруар қой өсіреді. Мал бүгінде ата қоныс – Көкөзек, Шөжек, Батпақ өзек аталатын шұрайлы жайлауларда бағылуда. Ауылдың отыз адамын тұрақты жұмыспен қамтып отырған Жылқыбай Төлегенұлы Қалиақпардың жігіттері күні кеше 630 гектарға сұлы, арпа дақылдарын сеуіп, көңілі жайланған жайы бар. Жалпы, 3 мың гектарлық жайылымдық, екпе шөп алқабының түсімі де жылдағыдан жоғарыға бағалануда. Қыстау басындағы қоралар маңында балғын шөп маялары бой көтере бастағаны содан. Егістен босаған Мақсат Майкотов, Алмас Сұлтанов, Дәурен Әлжанов сияқты механизаторлардың еңбегінің жемісі бұл.
Негізі, Қарабауырдың аты бал қымызымен шыққан. Сондықтан әңгімемізді осы төңірекке ыңғайлай бердік.
– Ес білгеннен жылқы соңындамын. Әкем көп нәрсе үйретті. Мақсатым – ол кісінің асыл құрығын төмендетпеу. Оңтайландыру кезіндегі қиыншылық ұмытылмайды. Ауыл шеті сиреп қалды. Мамандығыма қарай шақырғандар болған. Туған жер, кең жайлауда өскен менің көшу деген ойыма кірген емес. Тәуекел қылып, 2003 жылы «Жас» шаруа қожалығын құрдық. Ата кәсіптің қыр-сырын жақсы білетін анам Көпейдің ақылымен бие сауып, қымыз баптадық. Дайындалған азды-көпті өнімді екі аяқты мотоциклмен Бурабайдағы шипажайларға жеткізіп отырдым, – дейді бүгінгінің табысты шаруасы.
Осы мезетте «Шоферымыз Еркін Исабаев Бурабай курорттарына қымыз алып баруы керек еді, соны жөнелтейін», деген Жылқыбай алдымызға қалыңдау көк дәптерді тастай берді.
Көк дәптеріміз деректер жиынтығындағы күнделік есебінде екен. «Мал басын ұлғайту» деген тақырыпшаның астына «2008 жылы «Даму» бағдарламасымен 10,5 млн теңге несие рәсімдеп, жылқы және қара мал сатып алдық. Ол кездегі үстеме 8 пайыз болатын. Ауыл адамдарымен кездесіп, он кісіні жұмысқа тарттық. Ниет білдірушілер әлі де бар. Қазіргі күні бұрынғы екі Қарабауыр бір ауыл болып отымыз» деп жазылыпты.
Бізді «Қымыз баптау» бөлімінің қызықтырғаны оның тәлімділігінде еді. Дәптерде кәсіби тұрғыдағы мынадай сөздер бар: «Мақсат – халықтық дәстүрдегі таза қымыз өндіру. Бірде «Оқжетпес» санаторийінде демалып жатқан академик Есенеевтің шәкірті телефон шалды. «Қымыз өндірудің технологиясын қайдан алдыңыз, Германиядан ба?» дейді. Мен «ата-бабамыздан келе жатқан технология» деп жауап бердім. Бізде ұнтақ (порошок) қосу түсінігі жоқ. Ақ дәмге мұны араластыру – күнә. Күбі дәрулік шөптермен ысталып, қымыз жылқы қазысының майымен бапталады».
Сапа жағына қатысты айтылған мына мәселелер де көңілге қонымды. Қымыздың 80 пайызы судан, 1-1,5 пайызы майдан тұрады. Арада 2-3 күн өткенде сары су бөлінеді. Мұны су қосты деп есептеу дұрыс емес. Мемлекеттік стандарт бойынша да осындай.
Жайлауда – 120 бие байлауда. Жедел жеткізілген саумалдың күбілерде бапталып жатқанын көрдік. Жұмыс қолмен атқарылмайды. Механикаландырылған піспе. Бүгінгі ауысымда сауыншылар Айсұлу Хамзина мен Зәмзәгүл Аманбаева кезекшілік атқаруда. Дайын өнім тоңазытқыш «танктерде» сақталады екен. Жылқышылар Қайыржан Хамзин мен Қайырбай Біржановтың іске жауапкершілікпен қарайтыны атап өтілді. Отбасы мүшелерінің де әрқайсысының өз міндеті бар. Жылқыбайдың інісі Мұрат мал шаруашылығына, ұлы Абай егістік ісіне жауап береді. Жұбайы Сәуле жабдықтау, келіні Зәуре қымыз цехының меңгерушісі, қайын апасы Айгүл Әлжанова сатушы, қызы Сәния есеп қызметін атқарса, Жұлдызы Щучинск қаласындағы дүкенді ұстайды әрі жоғары оқу орнында оқиды. Қарағанды мемлекеттік университетінің студенті Ғасырбек каникул кезінде қожалық шаруасына көмектесіп жүр.
– Маусым енді басталды. Қазір күніне 600 литр қымыз дайындаудамыз. Өнімді Көкшетаудағы Жібек жолы базарына, «Алтын палас», «Ботай» дүкендеріне және Бурабайдағы шипажайларға жеткіземіз. Төтенше жағдай кезінде де жұмысымыз тоқтаған жоқ. Маған арнайы рұқсат қағаз берілген. Осы пандемия кезінде, ораза айында қымызды тұтынушыларымызға төмен бағамен ұсындық. Ауылда бие байлайтындар көбейді, – дейді қарабауырлық кәсіпкер Жылқыбай Қалиакпар.
Бақберген АМАЛБЕК,
журналист
Ақмола облысы,
Бурабай ауданы