«Жүз томдық фольклор шығарған жалғыз ұлт – қазақ»

– Биылғы оқу жылы коронавирус пандемиясымен есте қалайын деп тұр. Көктемде енген қашықтан білім беру қаншалықты тиімді болды?

– Қоғамның барша саласы, со­ның ішінде білім беру жүйесі де жер-жа­һан­ды жаулаған пандемия шең­беріне ен­гені анық. Рас, оқытудың дәстүрлі үлгісі саптан шығып, оның орнын қа­шық­тан білім беру жүйесі алмастырды. Еліміздің білім беру жүйесі пандемия жағдайында әлемдік тәжірибелерге ден қойғаны белгілі. Оқытудың балама және бейнесабақ, аудиотрансляциялау, электронды пошта қызметін пайдалану сияқты қосымша түрлері таңдалып, оқу­шылар мен студенттер қолжетімді жол­дармен білім алды. Осы реттен кел­­генде, оқу мен оқыту ісіндегі жаңа фор­мат – қашықтан білім беру орта мек­теп пен ЖОО-ларға жеңіл тиді деп еш­кім де айтпас еді. Жасыратыны жоқ, елі­міздің ІТ-платформасы, цифрлы бі­лім беру мен интернет жүйесі негі­зін­де сабақ өткізу тәжірибесінің әлсіз­­ді­гі, төмендігі байқалды. Бұған дайын бағ­­дар­ламалардың, бағалау ере­­же­лері мен негізгі және көмекші нұсқау­лық­тар­дың болмауы, бас­тысы интернет плат­формалардың дұрыс жолға қо­йылмауы да кедергі кел­тірді. Қысқасы, ауыл мен қалаға интернет жүйесі мен цифр­лы технология толық жетпегені, өз дең­гейінде қамтылмағаны анық аңға­рыл­ды.

Гуманитарлық бағыттағы маман­дық­тар бойынша білім беру технологияларын тиімді пайдалану үшін бастапқы кезде платформалардың (ZOOM, MS Teams, т.т.) бірқатар жүйе, үлгі, сервис түрлері ұсынылды. Оқытушы-профессорлар құрамына (ОПҚ) әлеуметтік желілерді тиім­ді пайдалануға, компьютермен жұ­­мыс кезінде қарапайым қауіп­сіз­дік­ті сақтауға, оқу мен оқыту ісін­де кре­а­тивті болуға, цифрлы фор­мат­қа батыл қадам жасауға, жаңа педа­го­гикалық тех­нологияларды жан-жақты меңгеруге, маңыздысы білім беру мен оның сапасын арттыруға кең жол ашылды. «Platonus» жүйесіндегі оқу-әдіс­темелік кешендер мен силлабус­тар қатаң тексеріліп, қо­йылған талаптар өз деңгейінде орындалды. Бағдар­ламалық модульдер жүзеге асы­рылды. МАК төрағалары, техникалық хат­­шыларға да оқыту технологиялары туралы бейненұсқаулық, вебинар, семинар­лар жедел де жүйелі өтті.

– Қазақ әдебиеті кафедрасының бас­ты бағыттары мен негізгі ұста­ны­мы, ал­дағы уақыттағы жоспар-жо­ба­лары қандай?

– Қазақ әдебиеті кафедрасы, оның басым бағыттары, басты ұста­нымы туралы айтқанда, алдымен бұ­ған дейін ҰҒА-ның екі академигі басқар­ға­нын ойға алған­ды асыл борышым деп білемін. Олар әри­не ұлт­тық әде­биет­тану ғылымының біре­гей ко­ри­фейлері– Р.Нұрғали мен С.Қасқабасов.

Кафедраның ОПҚ-да – 3 акаде­мик, оннан астам ғы­лым докторлары мен кандидаттары бар. Бакалавр, магистратура және док­торантура бойынша дәрістер оқы­лып, таңдаулы пәндер өтеді. Білім беру бағдарламалары жаңарты­лып, бағыты мен мазмұны қазіргі кезеңнің даму үрдістеріне сай жүйе құрайды. Университеттің білім саясаты, оқу бағ­дар­ламалары басшылыққа алына­ды. Адам капиталының сапалық дең­гейі, маман дайындаудың жаңашыл бағыт­тары, бәсекелестік пен кәсібилік, дәстүр сабақтастығы мен нарық талаптары, өмір тағылымының үздік үлгілері бас­ты ұстаным етіледі. Маңыздысы, білім – ғы­лым – өндіріс сынды үштаған бағыты негізгі назарға алынады. Берік байланыс, сабақтастық болғанын қалар едік.

Бастысы, ЖОО-ның заңнамалық дең­гейдегі тиісті нормативтік-құқық­тық базасы барынша қатаң сақталады. Білім беру бағдарламалары (БББ) мен оқу һәм оқыту ісіне жіті назар ауда­рылады. Білім беру сапасын арттыруға, бітірген түлектердің жұмыспен қамтылуына, магистранттар мен докторанттардың дер кезінде оқу мерзімін аяқтап, бекітілген тақырып­тары бойынша қорғап, уақыт талабына сай маман болып шығуына әсер-ықпал етеміз. Білім-ғылым жүйе­сінде қалып, ұстаздық қызмет бағытында болғанына да жаңа жол, мол мүмкіндіктер аша­мыз. Ғылыми бағытта болып, зерт­теушілік іспен айналысуына да кең өрістер бар. Бұдан басқа, кафед­ра­дағы ОПҚ жеке жүктемесі, ондағы өзге­рістерді негіздеу, студенттер мен магистрант, докторанттардың тақы­рыптары мен жетекшілерін бекіту, шетелдік тағылымдама мен ондағы же­тек­­шілермен байланыс орнату да арнаулы кесте-жоспар бойынша жү­зеге асады. Сондай-ақ білім беру бағ­дарламаларын әзірлеп, алыс-жақын елдермен байланыс орнатып, білім-ғылым жүйесі, ондағы ұтқырлық ба­ғыты мен қос диплом жө­нін­де келі­сімшарт жасалады (мысалы, ЕҰУ мен Әжінияз атындағы Нөкіс мемлекеттік пе­дагогикалық институт арасындағы ке­лісімшарт, 2019, 10-16 қараша).

Орта және жоғары мектеп арасын­дағы берік байланыс – №40, 48-мектептер арасында тұрақты орнағанын айту абзал. Кафедраның оқытушылары аталған мектеп ұжымдарында жиі бо­лып, арнаулы дәрістер оқиды. Ор­тақ мұраттар төңірегінде келелі ке­ңес өткізіп, дөңгелек үстел мен конфе­ренцияға қатысады. Орта және жоғары мектепте өтетін пән олимпиадалары, Әл-Фараби, Абай, Мағжан, Қасым, Мұқағали, Фариза оқулары тұ­сында да ортақ іс – елдік мұраттар, ру­ха­­ният арналары төңірегінде жиі бас қосады.

Сондай-ақ Алаш одағы – атақты қа­ламгер Ж.Аймауытұлының – 130, ел әде­биетінің көрнекті өкілдері, ақын-қайраткер С.Сейфуллин, І.Жансүгіров, Б.Майлин, С.Дөнентаев, С.Қожанов, Т.Рысқұлов, т.б. – 125 жылдық мерейтойлары конференция, ғылыми семинар, дөңгелек үстел, кеш-кездесу, сұхбат алаңы аясында аталып өтті. Осы тұста арнаулы кітап, жекелеген жинақтар мен конференция материалдары жарық көрді.

– «Рухани жаңғыру» бағдарламасы, оның алдындағы «Мәдени мұра», «Халық – тарих толқынында», «Ұлы да­ланың жеті қыры», т.с.с. бірқатар жоба туралы не айтасыз? Қазақ руха­ния­тына, оның ішінде әдебиетке бұл жобалар қаншалықты пайдалы болды?

– «Рухани жаңғыру» бағдарлама­сы­ның мән-маңызы зор. Меніңше, мұ­ның бастапқы кезеңі – 1980-жыл­дар­дың бел ортасында-ақ басталған. Сол кезеңде Мәскеудің идеологиялық бағы­тында бетбұрыс басталып, сая­си құр­бандарды ақтау мәселесі қоз­ғалды. «Та­рихта да, әдебиетте де ұмы­тылған есім­дер, ақтаңдақ орындар бол­мауға тиіс. Әйтпесе, бұл тарихта, әдебиетте емес, жасанды құбылғыш конструкциялар болып шығады» деген нұсқау көпке жет­ті («Социалистік Қазақстан», 1987, 15 ақпан).

Ғылыми-шығармашылық топтың жан­кешті ерен еңбегі мен жауапкершілік жүгі мол ізденіс, зерттеулері негізінде «Ақын Шәкәрімнің шығармашылық мұ­­расы жөнінде» қаулысы шықты («Социа­листік Қазақстан», 1988, 14 сәуір). Ақын өмірбаяны, шығар­ма­шы­лық мұ­расы көпке жетті. Қоғамды демо­кратия­лан­дыру бағыты кең өріс алды. Ал­ды­мен, Мәскеудің өзінде қуғын-сүргінге ұшы­рағандардың есімі мен еңбегі ақталып, қалың көпке жете бастады.

Алаш ақиқатының, руханият кеңіс­тігінің жарқын беттерінің бірі ҚҚП ОК-нің «Мағжан Жұмабаевтың, Ах­мет Байтұрсыновтың, Жүсіпбек Айма­уы­товтың шығармашылық мұ­расын зерттеу жөніндегі комис­сия­сының қоры­тындысы» баспасөз бе­тінде жарияланды («Социалистік Қазақстан», 1988, 28 желтоқсан).

Асылы, Алаш арыстарының өмір­бая­ны, қоғамдық қызметі мен шығар­ма­шылық мұрасының ақталу сыр-себептері – Ж.Әбділдин ( «Өмір-өзен» – 2014), С.Қирабаев («Ұлт тәуел­сіздігі және қазақ әдебиеті» – 2011), Р.Нұрғали («Қазақ әдебиетінің алтын ғасыры» – 2002), Ш.Елеукенов («Тәуелсіздік биігінен» – 2007), Т.Жұртбай («Ұраным – Алаш!..» – 2008, 2011), т.б. зерттеу ең­бектерінде кең орын алды. «Алаш қоз­ғалысы» атты энциклопедиялық анық­та­малығында да жан-жақты берілді (2014).

Ойға алар және бір жайт: «Жалпы­ұлттық татулық пен саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу», «Халықтың тұтастығы мен ұлттық тарих» жылда­рының (1997-1998) тағылымы мол бол­ғанын айту абзал. Бұдан өзге: «Сая­си қуғын-сүргін құрбандарын ақтау туралы» заң күшіне еніп, қызыл империя тұсында орын алған тоталитаризм, геноцид сыры ашылды. Еліміздің жер-жерінде жазықсыз жа­за­ланғандарды еске түсіретін мемо­риалдық ескерткіштер ашылды. Асыл да аяулы боздақтардың есімдерін мәңгі есте қалдыру мақсатында алуан бағыттағы мәдени-рухани іс-шара­лар өтті. Көше аттары өзгертілді. Еңселі ескерткіштер бой көтерді. 31 мамыр – сая­си қуғын-сүргін және ашаршылық құр­бандарын еске алу күні болып белгіленді.

 Еске алар және бір маңызды жоба – «Мәдени мұра» (2003) мемлекеттік бағ­дарламасы дер едік. Аталған бағ­дар­лама аясында ұлт тарихының арғы-бергі кезеңі қайта қаралып, архео­логия­лық қазба жұмыстары, ежел­гі ескерткіш, әде­би-мәдени жәді­герлер жіті зерттеліп, байыпты зер­деленді. Бастысы, «Мәдени мұра» бағ­дарламасы аясында көптеген тари­хи-мәдени ескерткіштер, бірқатар ха­лыққа қажетті нысандар қайта жаң­ғы­рып, қолдануға берілді. Ойға алсақ, бағдарлама аясында – «Қазақтың 1000 әні», «Қазақтың 1000 күйі» қа­лың көпке жетті. Жүз томдық – «Бабалар сөзі» сериясы халқымыздың рухани байлығының ғажайып үлгісі, басты белгілерінің бірі болды. «Баба­лар сөзі» – қазақ фоль­к­лорының тең­дес­сіз жобасы ретінде ҚР Ұлттық академиялық кітапханада, ЮНЕСКО-ның Штаб-пәтерінде, Майн­дағы Франк­фурт қаласындағы кітап көрме-жәр­мең­кесінде таныстырылымы өтті. «Фольклорын жүз томға жинап, бас­тырып шығарған әлемдегі жалғыз ұлт – қазақ» екені айрықша аталды. Ұлт пен ұрпаққа үлгі етілді. Орта және жоғары мектеп кітапханасынан кең орын алды.

Бұдан басқа, «Халық – тарих тол­қы­нында» (2013), «Болашаққа бағ­дар: рухани жаңғыру» (2017), «Ұлы да­ланың жеті қыры» (2018) сынды маңызды жобалар аясында ұлт мұраты айқындалып, елдік мүддеге қызмет ететін мың сан жұмыстар қолға алынып, жүзеге асып келеді.

 Тараз, Түркістан қалаларының – 2000, 1500, Қазақ хандығының – 550 жыл­дықтары жалпыұлттық дең­гей­де өтті. Атақты хан, белгілі би-шешендер мен танымал тұлғалардың мерейтойлары аталды. «Алыптар тобы» С.Сейфуллин, І.Жансүгіров, Б.Май­лин, С.Мұқанов, М.Әуезов, т.б. мен Алаштың қайраткер-қаламгер­лерінің (мысалы, Ә.Бөкейхан, А.Бай­тұрсынов, М.Дулатов, М.Жұмабаев, Ж.Аймауытов, С.Қожанов, Т.Рыс­құлов, М.Шоқай, т.б.) есімі мен еңбек­тері де кең түрде сөз етіліп, зерттеу жүйе­сіне айналды. Орта және жоғары мектеп бағ­дарламасына енді. Оқулық пен хрестоматиялардан лайықты орын алды.

– Биылғы Жолдаудың маңызды тұ­с­­тарын еске алсаңыз? Ол жерде өзі­ңіз бас­қаратын кафедраға тиісті жер­лері бар ма?

– Қазақстан халқына арналған – «Сын­дарлы қоғамдық диалог – Қа­зақ­станның тұрақтылығы мен өркен­деуі­нің негізі» атты жолдаумен оқып-танысқанда, ел дамуының жаңа кезеңдері мен өркендеу өрістеріне жетудің мол мүмкіндіктері байқалды. Әсіресе Ұлт жоспарын жүзеге асыру­дың қажеттілігі басты назарға алы­­нады. Заман талабына қатысты мем­ле­кеттік мүдделер, қоғамдық-саяси өмір­ді жаңғырту жайы, экономикалық рефор­маларды іске асырудың мәні, басты қағи­даттары алға тартылады.

Жасыратыны жоқ, дипломды маман көп, десе де бос жұмыс орны бола тұра, кадр тапшылығы сезіледі. ЖОО-да ма­ман­дықтар қайталанатынын ешкім де жоқ­қа шығармайды. Керісінше, ІТ-мамандары, биотехнология, маши­на жасау, маркетинг, металлургия, тамақ өндірісі, радиотехника, логис­тика сын­ды мамандықтарға сұраныс жоға­ры екенін айтқан жөн. Бұл тұста, сөз жоқ еңбек нарығын зерттеп-зерделеу қажеттілігі, қоғамға, өмір-тұрмысқа аса зәру мамандықтарға грант санын еселеп арттыру мүмкіндігі терең танылады. Осы орайда Жолдауда: «...Өз түлектерін жұмыспен қамту жағынан еліміздегі жо­ғары оқу орындарының жартысы ғана 60 пайыздық деңгейге қол жеткізіп отыр. Сондықтан олардың санын қысқарту мәсе­лесін қарау керек», деген тұстарға мән берген жөн.

Асылы, аталған жайттардың бәрі – ел дамуына, ұлттық мұратқа негіз­деліп, оны өркениет деңгейіне көтеру бағытына арналғаны көңілге қуаныш орнатады. Қысқасы, ел ертеңі мен кемел келешегіне қатысты нақты жұ­мыс­тар, маңызды мәселелер, сапалы өзгерістер мәнді де нанымды, жүйелі жеткізіледі. Бұдан сөз жоқ, ел еңсесі көтеріледі. Ұлт мұраты айқындалады. Жасампаздыққа жол ашылады.

Әңгімелескен

Айгүл СЕЙІЛ,

«Egemen Qazaqstan»