Tax Free – Қазақстанға қонақтап келген шетелдік туриске тауар сатып алғанда қосылған қосымша құн салығының сомасын қайтаруға мүмкіндік беретін жүйе. Ашып айтқанда, шекара асып шеттен келген азамат біздің елден бір затты сатып алып, өзімен бірге алып кетпекші болса, онда оған тауар сатып алған кезде төлеген қаражатының 12%-ын құрайтын қосымша құн салығының бір бөлігі қайтарып беріледі.
Бұл – әлемде біршама уақыттан бері қолданылып келе жатқан жүйе. Шығу тарихы 1980 жылы 4 тамызда Швецияның Треллеборг қаласынан бастау алады. Сол шаһардан Германияға сапарлаған паром жолаушыларына билет сатып алу үшін қосымша құн салығы қайтарыла бастапты. Содан бері бұл жүйе әлемнің 130-дан астам елінде жұмыс істеп келеді.
Ал біздің елде «Tax Free» жобасын 2022 жылдан бастап Мемлекеттік кірістер комитеті туризмді дамыту мақсатында қанатқақты режімде енгізді. Қазіргі уақытта жобаның нәтижесін толыққанды білу үшін оның мерзімін 2024 жылдың 31 желтоқсанына дейін ұзартты. Оны алдағы уақыт ішінде қанатқақты жобаға қатысу туралы шарт негізінде Астана, Алматы, Шымкент және Түркістан қалаларында орналасқан сауда нысандары іске асырады. Ал шетелдіктерге ЕАЭО аумағынан тыс жерлерге Қазақстан Республикасынан сатып алынған тауар сомасы кемінде 20 АЕК (69 000 теңге) болғанда ғана, елден алып кету кезінде толық 12% құрайтын қосымша құн сомасы өтеледі. Есептеп көрсек, ең төменгі сома 69000 теңгеге тауар алған шетелдік, tax free ретінде осы сомадан 8280 теңгені қайтарып ала алады. Әлбетте барлық сауда орнындағы тауарлар бұл жүйеге кірмейді. Нақты қай кәсіпорындармен серіктестікте екені еліміздегі қанатқақты жоба бойынша бас оператор халықаралық «Global Blue Казахстан» ЖШС кәсіпорнының сайтынан білуге болады.
Отандастарымыз бен ел үшін мұндай жүйе де пайдалы болуы мүмкін, оның бірнеше себебі бар. Біріншісі – Tax Free енгізу Қазақстанға шетелдік туристерді көбірек тартады. Туристер елге келуге мүдделі болады, өйткені олар тауарларды сатып алу кезінде салықты үнемдей алады. Туристік ағынның артуы кәдесыйлар, киімдер, өнімдер мен қызметтерді сатып алуды қоса алғанда, еліміздегі тұтыну көлемінің артуына әкеледі. Бұл бөлшек сауда мен туристік сектордың дамуына ықпал етеді, нәтижесінде пайда өсіп, жаңа жұмыс орындары құрылады. Екіншісі – шағын және орта бизнесті дамыту: туристер ағынының артуы елдегі шағын және орта бизнестің дамуына түрткі болуы мүмкін. Жергілікті кәсіпкерлер шетелдік келушілердің қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін жаңа дүкендер, мейрамханалар, қонақүйлер және әртүрлі туристік қызмет құра алады. Бұл Қазақстандағы экономикалық белсенділіктің әртүрлілігіне және кәсіпкерліктің кеңеюіне ықпал етеді. Үшіншісі – валюталық түсімдердің артуы: Қазақстанға сапар шегетін шетелдік туристер санының артуы елге валюталық түсімдердің ұлғаюына алып келеді. Шетелдік туристер тауарлар мен қызметтер үшін шетел валютасымен төлейді. Бұл елдің валюта резервтерін күшейтеді және ұлттық валютамыз теңгенің нығаюына ықпал етеді.
– 2019 жылдан бастап қанатқақты жоба тек Алматы қаласында жүзеге асырылған. Былтырдан бастап Астана мен Түркістан қалалары да қосылды. Сондай-ақ қала әкімдігінің бастамасымен Шымкент те биылдан бастап осы жобаға енгізілді. Өйткені жоба республиканың туризмді дамытудағы ең маңызды бастамасы саналады. Сонымен қатар туристер ағынының жыл сайынғы өсімін көрсетеді. Жоба жүзеге асырылғалы бері шетелдік туристер 500 миллион теңгеден астам тауар сатып алып, 40 миллион теңгеден астам қосымша құн салығын қайтарды. Оны 40-тан астам елден келген турист пайдаланды. Дегенмен тәуекелдің бар екендігін де ескеру қажет. Біріншіден, тәуекел, шетелдік туристер қосылған құн салығының есептелген сомасын қайтарған кезде бұл мемлекет үшін салық кірістерінің бір бөлігін жоғалтуға әкелуі мүмкін. Екіншіден, кейбір туристер жалған чектерді ұсыну немесе салықты қайтару үшін заңсыз операциялар жасау арқылы Tax Free жүйесін теріс пайдалануы мүмкін. Бұл мемлекет үшін бақылау және ықтимал шығындар проблемаларын тудыруы ықтимал. Әлбетте бұл мәселелер осы жүйені іске асырып жатқан жауапты тараптардың қаншалықты тиімді жұмыс істейтініне байланысты, – дейді Қаржы министрлігі мемлекеттік кірістер комитеті ҚҚС әкімшілендіру басқармасы басшысының орынбасары Думан Қансейітов.
Қорытындылай келгенде, Tax Free жүйесі қай тарапқа болсын қолайлы. Туристер үшін де тиімділігі туралы айтып өттік, алдағы уақытта тағы да көз жеткізе жатамыз. Ал еліміз үшін белгілі бір деңгейде пайдасы бар, дегенмен тәуекелдері де аз еместігін анықтадық. Қазақстан Үкіметінің осы бір қанатқақты жобасы өз мәресіне жеткенде бұл жүйенің ел үшін қаншалықты ақталғандығы туралы толыққанды баға бере аламыз.
Аружан МӘУЛЕНБАЙ,
Т.Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясының 4-курс студенті