• RUB:
    4.85
  • USD:
    498.34
  • EUR:
    519.72
Басты сайтқа өту
Мәдениет 14 Тамыз, 2024

Әбікеннің «Қоңыры»

66 рет
көрсетілді

Шертпе күй дегенде Әбікен Хасенұлының есімін жиі еске түседі. Алайда көп айтыла бермейді. Ол кісінің ғаламат күйшілігімен қатар, кісілік келбеті әрі өте талантты әртіс болғаны туралы деректер кейін де шығып жатыр. Бұрындары ашық дереккөздерде ­театрда әртіс болғаны жөнінде және басты рөлдерді сомдағаны туралы деректер көптеп ұшырасар еді. Ал күйші Жанғали Жүзбайдың бертіндегі жазбасына үңілген адам Әбікен Хасенұлы заманында Қазақ драма театрында (Қазіргі М.Әуезов атындағы мемлекеттік академиялық драма ­театры) маңдайалды актердің бірі болғанын біледі.

«1934 жылы Сәкен Сейфул­линнің көмегімен театрға жұ­мысқа қабылданғанда, Әбі­­кен­нің бағына қарай театр директоры Орынбек Беков еді, бұл екеуі ауылдас әрі бұрыннан мүдде­лес жандар болатын. Орынбек Беков (1898-1938) «Алаш» пар­тиясының мүшесі болған, 1930 жылғы «Шет қозғалысына» Әбі­кенмен бірге қатысқан. Ке­йін қызыл өкіметтің құзырына өтіп, баспасөз, мәдениет саласында еңбек еткен. Жазушы, драматург, сыншы. Жұмысқа қабылдануына Мұхтар Әуезов те тілектестік танытқан, ол Әбі­­кеннің күйшілік өнерін ер­те­ректен, Семей кезеңі­нен жақ­сы білетін, сондықтан театр әкім­шілігіне жазушы сөзінің де сал­мағы өткен се­кілді. Далалық тума дарыны ар­қасында ол ­театр­ сахнасына, актерлік шебер­­лік­ке тез бейімделеді. Қазақ ­драма театры сахнасында Құ­нан­бай (М.Әуезов. Л.С.Соболев. «Абай»), Қараменде (М.Әуезов. «Еңлік-Кебек»), Қодар (Ғ.Мү­сірепов. «Ақан сері-Ақтоқ­ты»), Мұса (С.Мұқанов. «Шо­қан Уәлиханов»), Тайман (Ә.Тәжі­баев «Майра»), Балқы (М.Ақын­жанов. «Исатай мен Ма­хам­бет») образдарын сомдап кө­рер­­мен қауымның риза­шы­лы­ғына бөленеді», дейді күйші Ж.Жүзбай.

Таланттың аты – талант. Та­лант­ты адам қай жерде не істесе де, ұлтқа, көптің ұпа­йына, сапа­ға қызмет етеді. Бұ­ған дейін күй­ші Әбікеннің ел ішін­де көше­лі азамат болғаны тура­лы әңгімелерді құлақ шалатын. Ел мен жердің намысы де­генде қарап қалмайтын азамат­тығы туралы деректердің бірсыпырасы кейін де көрініп, шыға бастағаны соның дәлелі.

«1930 жылы қазіргі Қара­ғанды облысы Шет ауданында кеңес өкіметіне қарсы әйгілі Бетпақдала көтерілісі басталады. Көтерілістің көсемдері, Алаш қайраткерлері – Жақып Ақбаев, Әлімхан Ермековтер еді. Әскери қозғалыстың бас сардары боп Еркебек Дүйсе­нов сайланады. Тарихшылар Тұрған­бек Алланиязов пен Аман­гелді Таукеновтің «Шет­ская трагедия» атты кітабының «Дело Дюсенова» бөлімінде Ерке­бек Дүйсенов пен Жақып Ақ­баевтың ескі достар екендігі жазылады. Осы кітапта Алаш қоз­ғалысын басындағы 40 кісі­нің ішінде Әбікеннің де аты аталады: «...Из Шетского района: Оспанов Каирберли, Ибышев Маулен, Норбаев Мукаш, Дюсенов Еркебек, Хасенов Абекань, Балгожин Жунусбек, Бодуков Карымбек» (Алланиязов.Т.К. Таукенов А.С.Шетская трагедия. Из истории вооруженных выступлений в Центральном Казах­стане в 1930-1931 ГГ. Алматы: Фонд «XXI век», 2000 г.164 стр.  26-бет).

Бұл жерде хаттама толты­рушының жазуымен күйшінің аты-жөні «Хасенов Абекань» деп қате жазылып кеткен, солай бола тұра «әбікентануда» бұл аса маңызды құжат бо­лып табылады», дейді Жанғали Жүзбай.

Әбікен Хасенұлының өмір жолына ой көзімен үңілген­дер қазақ халқы басынан кешкен қайғы-қасіреттің бәрі күй­шіні айналып өтпегенін және өмірі­не терең із салғанын жү­ре­гімен сезеді. Тіпті күйші­нің тірі қал­ғанының өзі таң­ға­­­ларлық жайт. Ол 1930 жыл­­дар­­дағы ұжымдастыру ке­зін­­­дегі әпербақандыққа куә бо­­­лып қана қойған жоқ, ұс­та­зы Әбди сынды күй­шілер­дің жазықсыздан жа­зық­сыз атыл­ғанын көрді. Әбди өзін ке­­­ңестік жендеттер атайын­ деп­­ тұрғанда, «кеудемде күй­ ке­тіп барады, жал­ғыз-ақ ті­ле­­гім – Әбікен деген ба­ла­ны шақырыңдаршы, үй­реніп алып қалсын» деп ақ­тық ті­ле­уін айтады. Әбди бір тар­тып болғанда, Әбікен екінші рет тартуын өтініп, екеуі жылап айырылысқан. Мұндай сұм­дықты көргені аздай күйші­нің отбасы бұл айдауда жүрген­де аштық­тан қырылып қала­ды. Келіп мүр­делерін құшып қалады. Осылайша, кеңес өкі­метінің зұлымдығын жан-жү­йе­сімен сезінген Ә.Хасенұлы ұстазы Әбдиден қалған әлгі күй­ді тек бертінде, соғыстан ке­йінгі жылдары ғана тартып, таспаға жазған. Ел ішіндегі осыншама құбылысты жан-жүрегінен өткізіп, ақылында қорытқан Әбікеннен қалған жал­ғыз-ақ күй – «Қоңыр». Күй­ді қадірлеген Ахмет Байтұр­сын­ұлы, Сәкен­ бастаған серке­лер атылып кетіп жатқанын біл­ген Әбікеннің бұл күйінде күллі қазақ даласының қайғы-қасі­реті мен өкінішті, азалы зары тұр­­ған жоқ па? Ахмет Бай­тұрсын­ұлы бастаған Алаш арыстарының ­алдында Тәттім­бет­тің «Жантелім» күйін шерткенде, Ақаң «өз аты да жаман емес, алайда көкейді тесіп тұр­ған күй екен. Бұдан былай «Кө­кейкесті» деп тартшы» десе керек. Демек Алаштың осындай қайраткерлерінен бата алып, ықыласына жарып, кейін олар­дың орнын сипап қалған Әбі­кеннің «Қоңыры» қазақ тұр­ған­ша тыңдала беретін күй. Оны тек көңіл көзін ашып тыңдау керек.