Біз сізді іздеп жүрміз...

Өткен жазда татар еліне жол түсті. Түркі елдеріне ор­тақ «Наурыз» фестиваль-форумы өтіп жатқан. Жер-жа­һан­­ның түкпір-түкпірінен келген қатысушыларды ұйым­дас­тырушылар шағын топтарға бөліп тастады. Біздің топ­қа түскен әріптестердің ішінде Уфа қаласынан келген өнер­та­нушы башқұрт қыз болды. Таныса, білісе келе, менің Қазақстаннан екенімді білгендегі, оның ең бірінші сұрағаны: – Сіз­дерде мықты театр сыншысы бар еді. Қайбір жылы «Тұ­ғанлық» фестиваліне сарапшы болып келді. Әлі есімде, вок­­залдан өзім күтіп алғанмын. Ол кісі сөйлегенде, тұтас зал тына қалатын. Спектакльге жасаған сараптамасын тың­­дап, барлығымыз бас иіп тарқасып едік сонда. Даусы ке­ремет еді. Әнді де ғажап орындайтын. Әдемі әзілдері де ой­дан кетер емес... Башқұрт қыздың сурттеуінен бір­ден таныдым: – Әшірбек Сы­ғайды айтасыз ғой. Біздің ұс­тазымыз еді... Ол кісінің ба­қи­­лық болғанына екі жылға жуық­­тады... Ғалым құрбым үнсіз қалды. Бірақ, ішіндегі алай-дүлей сезі­мін жанарынан тамбай қалған бір тамшы моншақ айтып тұр. Сыншымен жалғыз-ақ мәрте жүз­десіп, аз ғана уақыт ішінде білімі мен білігіне бас иіп үлгер­ген жас ғалымның бар адам­мен тең дәрежеде тіл табысып, әзіл жарастырар сондай жақ­сы кісіні «өлді» деген жал­ғыз ауыз сөзге қия алмағанын жас­қа толы жанары жайып сап тұр­ғандай. Бағанағы жайдары бас­талған әңгімемізді бірер сәтке кө­ңіл­сіз­дік басты. Әрқайсымыз өз ойы­мызда жатталған жарқын бей­­­нені көз алдымыздан өткізіп үлгердік. Тағы да үнсіздік... Башқұрт қыз жалқы сәт кез­де­сіп, осылай босап тұр. Ал жа­нына жақын жүріп, рухани жы­луын сезінген, аудиторияда отырып, тағылымға толы дәрісін тыңдаған біздер үшін бұл жоғалтудың орны ешқашан толмайтындай... Біз сізді іздеп жүрміз... Әр іздеген сайын, театрға асығамыз. Әдеттегіше, премьера күні залдың алғашқы қатарындағы меншікті орныңыздан сізді кездестіріп қаламыз ба деген алдамшы үміттің тағы да алдарын білсек те, берілгіміз келмейді. Сізді сағынғанда, жүре­гі­ңіз­дің бар махаббатын төгіп жаз­ған кітаптарыңызды парақ­тай­мыз. Себебі, маржан­дай тізіл­ген мағыналы жа­зу­­дың астынан сіз­дің дем се­зі­летіндей, әр сөй­лемнен сіз­­дің дауыс құлаққа ша­лы­нар­дай кітап сөрелерін жаға­лап, сіз­дің әрдайым ортамызда екен­ді­гіңізге өзімізді өзіміз сен­дір­гі­міз келеді. Әр театр фестивалі сайын сіздің мүбәрак бейнеңізді көріп қалармыз деген әзиз үмітпен өнерге сарапшы қазылар отыратын мәртебелі орынға қайта-қайта жалтақтаймыз. Бірақ, ол жерде де сіз жоқсыз... Міне, осылай өзіңізді іздеп жүріп, өткен күндер өнегесін ой елегінен өткізе отырып, ең­бек­теріңізге жаңаша көз тіге ке­­ліп, театртану саласындағы Әшір­бек Сығай сүрлеуін өз тал­ғам-танымымыздың тө­ңі­ре­гінде төмендегіше тарқа­тып көруге тырыстық. Театртанудағы Әшірбек Сы­­­ғай­­дың жасаған ең бірінші төңкерісі – теория мен тә­жі­ри­бені тепе-тең ұстауы. Қай­рат­кер тұлғаның сөзінің салмақ алып, үнемі қолдау тауып жа­та­­тындығының әуелгі сыры осы  театрмен біте қайнаса тірлік кешкендігі. Ол кісі ешқашан аудиториядан пікір жолдаған емес. Әр театрдың тұрмысын көзбен көріп, тынысын жү­рек­пен сезіп барып, түйін түйе­тін. Астана мен Алматыны айт­пағанда, облыстың кез келген театрының жағдайын, актерлік мүмкіндігін жіліктеп шағып беретін. Ойын кең ауқымда қоры­тып, пікірін батыл жет­кізетін. Тек республикалық қана емес, ха­лықаралық дең­гей­дегі фестивальдерге де үздіксіз қатысып, үнемі оқиғаның ортасында жүретін. «Ондағы мақсатым – қазақта да әлеммен иық тірестіре алатын театр бар екендігін таныту. «Мен де бармын» деп, алға ұмтылмасаң, өзің де, өнерің де жұтылып кетеді. Маған өнері­міздің өміршеңдігі керек», дейтін ұстаздың өзі бұл турасында. Иә, сыншының әр әрекеті ұлттық өнердің өркен­деу­іне деген ұлы мұратпен астасып жататын үнемі. Бұл кісінің әр сабағы, әр дә­рі­сі бір-біріне ұқсамайтын. Арнайы жүйе, тәртіпке де ба­ғыныңқырамайды. Кейбір ға­лымдар секілді, тілін тым ғы­лы­миландырып, кітапта жа­зылған деректі сол қалпында баян­дау да бұл кісінің таби­ға­тына жат. Болмысы шынайы болатын. Дәріс оқуын­дағы бір ерекшелік – қағазға алдын ала жазып келген жазба­сын ежіктеп отырмайды, ау­ди­торияға кіргеннен, лекциясын бастағаннан театр туралы толғамдары төгіліп кете береді. Әр дәрісі – бір әлем. Бір қолданған теңеуінің орнын келесі сөйлемінде қайталау сөз емес, жаңа синоним сәндейді. Кейде бұрын естіп көрмеген қазақтың байырғы, ұмытылып бара жатқан сөздерін ұстаз аузынан естіп таңырқап жататынымыз және рас-ты. Егер әр сөзіне үлкен мұқият зер салар болсаңыз, оның тіпті де әсірелеу, қызыл сөзге салынып қызыну емес, суреткер сыншының лүпілдеп соққан жүрегі екенін бірден сезер едіңіз. Ұстаздың педагогикаға әкелген екінші төңкерісі осы – ғылымдағы қа­саң­­дықты жойып, керісінше, театр ті­лі­не қазақы құнар дәнін сепкендігі. Үшінші төңкеріс, әрине, ті­ке­лей жазуға қатысты. «Ғы­лым – тек ғылымға қызмет ету керек» деген біз­дегі қасаң қа­­ғиданы бұзып өтіп, өнерді тұ­тас ұлтқа қызмет еткізе ал­ған­дығында. Ол кісі тек маман­дық­­тың айна­ласындағы адам­дар ғана түсінетін еңбек емес, жал­пы халық оқи­тын, көп­ші­лікке түсінікті және форма­лық тұрғыдан оқуға қызықты тың пішімдер тауып, пікірін үне­мі көркемдік талғам мен әде­би эстетика тұрғысынан жет­кі­зуге ұмтылды. Бұқаралық ақ­­парат құралдарымен қоян-қо­л­тық қарым-қатынас орнатып, зерттеу еңбектерін әр­дай­ым газет-журнал, радио мен теледидар арқылы көп­ші­лік назарына ұсынып тұрды. Сон­дықтан да Әшірбек Сығай есімі тек театртану емес, жал­пы­халықтық сипатқа ие болып, ұлттық деңгейдегі ұғым қа­лып­тастырды. Осы күнге дейін театр мамандары да, ха­лық та, өнер десе – Әшірбек Сығайды із­деп келді. Ол әлі де со­лай! Тек бү­гінде ол іздеудің ор­нын ұлы САҒЫНЫШ алмас­тырды... Әшірбек Сығайдың төртін­ші төңкерісі – Алаш жолын ұста­нғандығы. Ұлы Мағжан баба­сы­ның аманатына адал болып, жас­тарды қолдап, жанашыр бо­лып, үнемі жастарға сенді. Кө­зің­нен жылт еткен жарық көр­се, оны жа­лынға айнал­ды­руға барын са­лып қыз­мет етті. Үнемі біл­ме­геніңді үйретіп, білгеніңді дамы­тып отыратын. Сондықтан да, театр­­дың айналасындағы ше­шімі табылмас түйткілді мә­се­лелер­де үнемі Әшірбек аға­мыз жәр­дем­ге келетін. ­ Қайраткер тұлға аса мәр­те­­­белі өнердің шын мәніндегі жоқ­­таушысы, жанашыры бола білді. Бір өзі бір дәуірдің сахнасын тәрбиеледі. Көзден кеткен қайраткерлердің есімінің ұмы­тылмауы, көзі тірі­лердің дер шағында лайықты бағалануы үшін үлкен жүрекпен тер төгіп, өл­шеусіз еңбек етті. Егер өнер зерт­теушісінің қалам қарымын мұ­қият зерделер болсаңыз, қазақ театрының, ел өнерінің алтын діңгектері, майталман саңлақтарының бекзат бейнесі салтанатты сап түзеп көз алды­ңыз­да елес береді. Санаға са­ғы­ныш ұялатқан аяулы образдар айналып келіп, жан дүниеңізді әлемтапырық күйге бөлейді. Сах­на мен шымылдықтың арғы бе­тіндегі өмір өткелдерінен сыр шертеді. Шежіре түзеді. Қа­с­иетті қазақ театрының к­е­ше­гісі мен бүгіні, биігі мен ала­­сасы талғам таразысына тар­­­тылып, байыппен тіл қа­та­ды. Бұл – ұлтын сүйген ұлы жү­рек қана сезініп, ұлтына шын бе­­рілген жанның ғана қажыр-қай­раты тойтара алатын өнеге-парасат екендігі ақиқат. P.S: ...Театрда, әдеттегіше, кабинетте отырғам, есіктен режиссер кіріп келді де, салған беттен: «Ревизорды» қазақ тіліне Әуезовтен өзге кім аударды? Сол нұсқасын тауып берші» деп бірден тапсырмасын да жүктеп үлгерді. «Мен білетін қазақша «Ревизор» М.Әуезовтің аудармасында ғана екен» деп төтеден түскен тапсырмаға әу баста тосырқап қалған мен, мұрын астынан міңгірлей тіл қаттым. Іле телефонымды қолға алып: 777-230-15-06 нөмірін автоматты түрде үйренген дағдым бойынша тере жөнеліппін. Ондағы ойым – «Ревизордың» анық-қанығын білу. Бұл – менің қашанғы дағдым еді. Театрға қатысты өзім түсінбейтін түйткілді мәселелер мен білімім жетпей жатқан бұлыңғырлау тұстарда саусақтарым осы нөмірді теруге асығатын. Және сауалым жауапсыз қалмай, қандай сұрақ болса да тұтқаның ар жағынан міндетті түрде тұшымды жауап алынатын, болмаса дереккөзін қайдан алу қажеттігі жөнінен толыққанды, жан-жақты мағлұмат берілетін. Бүгін де сол дағдымнан жазбай, бірден телефоныма жүгіріппін. Әлден уақытта санама «Әшекең қазір арамызда жоқ» деген суық ой сумаң ете қалып, өне бойымды қаңтардың ызғары қарып өтті. Біз сізді іздеп жүрміз... Назерке ЖҰМАБАЙ, өнертану ғылымдарының магистрі АСТАНА