Қазақ халқы туралы ойымен британдық кеңесте ағылшын тілінің мұғалімі болып қызмет еткен, Қазақстанда бірнеше жыл өмір сүрген Ұлыбритания азаматы Кристина Палмер, қазақ жігітіне тұрмысқа шыққан түрік қызы Зейнеп Жұмадолда және Тараз қаласындағы білім беру орталықтарында сабақ беретін Нигериядан келген Руф Чаба мен Окунауи Рейчел бөлісті. Кейіпкерлердің айтуынша, олар сипаттаған қасиеттер барша қазақ халқына тән болмауы мүмкін, жергілікті тұрғындармен және әріптестерімен араласа келе жинаған тәжірибелерінің негізінде туындаған ойлар екенін бірнеше қайтара ескертті. Әңгімені алғашқы әсерлерінен бастаған оларды бір-біріне ұқсамайтын түрлі нәрселер таңғалдырғанын айтады.
Алғашқы әсер алдауы мүмкін
Қазақстанға алғаш рет келген Кристина Алматыны космополиттік қала болады деп мүлдем күтпеген. Бес жыл бойы Мәскеуде тұрып орыс тілін меңгергендіктен күнделікті өмірде тұрғындармен сөйлесу оған қиын болмаған. Алайда Орталық Азияны дәстүрлі болар деп елестеткен ол «әртүрлі ұлт өкілдерінің көптігіне таңғалдым», дейді. Шындығында Қазақстан көпұлтты мемлекет екенін мақтан тұтатын ел болғанымен, шетелдіктер еліміз туралы осындай ақпаратты естігенде таңырқап жатады. Өзге ұлт өкілдерімен тату-тәтті өмір сүріп жатқан Қазақстан халқын еліміздің нағыз брендіне айналдыруға болар-ақ еді.
Қазақ халқы Қазақстанда тұратын басқа ұлт өкілдеріне жылы қабақ танытқанымен, елімізге келген өзге нәсіл иелеріне, әсіресе қара нәсілділерге «ерекше» назар аударады екен. Бұл туралы Тараз қаласында тұрып жатқан нигериялық қос азамат айтты. Тіпті терісінің түсі басқа шетелдіктерге қолын шошайтып күлгендер де кездеседі. Әрине бұл жағдай барша қазақ халқының өзге нәсілді шетелдіктерге деген көзқарасын көрсетпейтіні сөзсіз. Бұл мегаполистерден гөрі шетел азаматтары көп келе бермейтін кіші қалаларда жиі орын алатын жағдайлар болуы мүмкін. Ғасырлар бойы тарихи оқиғаларға байланысты қара нәсілділер туралы қалыптасып қалған теріс қағидалар Батыстың кино индустриясы, әні арқылы бүкіл әлемге тарады, бұл сол туындылардың ізі болуы да ғажап емес.
Ал қазақ отбасының келіні атанып, алғашқы күннен бастап тұрмысы қазақтармен біте қайнасып кеткен Зейнептің алғашқы әсері ерекше. «Алғаш Қазақстанға келгенде тұрғындары өте пысық деп ойладым. Барлығы жұмысқа немесе басқа жерге асығып бара жататын сияқты болды. Ал Түркияда адамдар асықпай баяу қозғалады. Сондай-ақ сырт келбеттеріне қатысты өте сәнді көрінді, киген киімдері мен өздерін күткені тамаша», деді З.Жұмадолда. Сондай-ақ оны қатты таңғалдырған жайт жол жиегінен көлік тоқтату болыпты. Себебі Түркияда келеңсіз оқиғалар көп болғандықтан тіпті жалғыз жүру қорқынышты дейді. Ал мұнда танымайтын біреудің көлігіне отыру қалыпты жағдай екен. Кейінірек бірнеше айдан кейін Зейнеп өзі де қолын созып, кетіп бара жатқан көлікті тоқтатып алуға үйреніп кеткенін айтады. Шындығында осы жағдай көп шетелдікті таңдандырғанымен біз өзіміз мынау қауіпті болуы мүмкін-ау деп ойланбайтын секілдіміз. Бәлкім, бұл қазақтың өзгеге өзінің өмірін сеніп тапсыра алатын көңілшектігі болар.
Қонақжайлылық – басты қасиеті
Қазақтарға тән ең жақсы қасиет ретінде кейіпкерлеріміздің барлығы бірауыздан қонақжайлылығын атады. Елімізде 1 жылдам астам уақыт қызмет еткен Кристина британдық кеңес құрамында «Болашақ» бағдарламасының қатысушыларына ағылшын тілін үйреткен. Алғашында Алматыда болған ол қазақтардың ашық-жарқын және тез тіл табысып кететін қасиеттерін ерекше атап өтті. Сондай-ақ кез келген сәтте қол ұшын созуға дайын екендігін, үйіне шақырып қонақты дәмді тағамға тойдырып жіберетіні тағы бар дейді ол.
«Қонақтарға көрсеткен құрметі – қазақтардың мен көрген ең жақсы қасиеттерінің бірі. Түркия мен Қазақстанның дәстүрі мен діні ұқсас болғандықтан туған жерімде де қонақты аса құрметтейді. Сондықтан болар бұл маған жат қасиет емес. Тағы да үлкендерге деген ерекше құрметті атап өткім келеді. Бұл өте маңызды деп ойлаймын. Байқағаным, автобуста отырғанда кәрі кісі болмаса да, өзінен үлкен адамға орын береді. Ал бермесе үлкендер баласына ұрысқандай талап ете алады. Түркияда жастар кәрілерге не аяғы ауыр жолаушыларға орын бере қоймайды», дейді қазаққа келін атанған З.Жұмадолда. Сондай-ақ Зейнептің айтуынша, қазақтар өте белсенді. Бос уақыттарында олар хоккей, футбол секілді спорт жарыстарына, театрға, операға барады. Балаларын түрлі үйірмелерге беріп, жан-жақты дамытады. Өз елінің халқымен салыстырғанда қазақтар әлдеқайда белсенді дейді ол. Әдетте біздің халық өз арасында аналар пысық, мыналар еңбекқор деп ең жақсы қасиеттерді басқа ұлттарға жиып береді де, біз жалқаумыз, өзгені көре алмаймыз деп өз ұлтының кемшіліктерін тізе бастайды. Бүгін біз қонақтарымыздың сөзінен әр адамның өз халқына сыни көзқараспен қарауының қалыпты нәрсе екенін байқағандаймыз. Мұны кемшіліктерімізді түзеп, жақсы қасиеттерімізді арттырсақ деген жанашырлық сезімі деп түсіндіруге болар.
Өзгелерді қабылдауы өте қиын
Жазылмаған ережелердің бірі – қонақта отырып шаңырақ иесі туралы жағымсыз нәрселерді ағыңнан жарылып айта алмайтының секілді біздің де әңгіме қазақ халқының барлық қасиетін толықтай ашады десек, шындыққа жанаспас. Дегенмен мүмкіндікті пайдаланып, қазақ қоғамында өмір сүретін шетелдік азамат күнделікті қандай түсініспеушілікпен бетпе-бет келетінін сұрауды жөн көрдік. Жоғарыда айтып өткендей, Нигериядан келген 40 жастағы Руф Чаба мен 28-дегі Окунауи Рейчел нәсілдік кемсітушілікке жиі тап болатындарын айтады. Әрине олардың жанынан қол шошайтып, таңданысын жасыра алмай өткендердің барлығының ниеті теріс деген сөз емес. Тек олар әлемде нәсілге, ұлтқа, жынысқа, жасқа қатысты кемсітушілік өзекті тақырып екенін білмесе керек. Бұл екі түрлі әлем тұрғындарының мәдениет айырмашылығы болар. Қазақ халқы өзге ұлт өкілдерімен достық қарым-қатынаста болғанымен, оларды өз отбасының мүшесі ретінде қабылдауы аса қиын екенін түрік қызы Зейнеп Жұмадолда алға тартты. «Егер ер адам шетелден қыз алса ешнәрсе айтылмайды, ал шетелге қыз берсе, үлкен дау туады. Менің ойымша, әркімнің тағдыры бөлек. Шетелге шыққан қыздың артынан жаман сөздер айтудың орнына бақыт тілесе деймін. Себебі өз халқы қолдап қорғамаса, басқалардан не күтуге болады. Мен өзім де Қазақстанға келін боламын деп ойламадым, Алла жазған тағдырым осылай болды», деді Зейнеп Жұмадолда. Сондай-ақ Зейнеп ауа райының әсерінен бе қазақтар суық және қатты секілді көрінгенін айтады. Әрине кейінірек танысып біліскеннен кейін ашық-жарқын екеніне көзі жетіпті.
Ал Англиядан келген Кристина қазақтардың өз көршілері жайлы көп қызықпайтындығын айтады. Қазақ халқы қырғыз, моңғол басқа да елдермен тіл, дін, дәстүр жағынан қандай да бір ұқсастықтарын байқаса таңданып қалады дейді. Дегенмен Кристина тұрғындардың өз елімен мақтанатындықтарын көп байқағанын айтты, олардың патриоттық сезімі жоғары екеніне сенімді.
Тойға келгенде алдына жан салмайды
Халқымыздың тойға деген ерекше көңілін ең бірінші болып қазаққа келін атанған Зейнептің байқауы түсінікті жайт. Өзінің айтуынша, қазақтардың тойы мен ондағы дастарқан қатты таңғалдырған. «Алғаш рет бір туыстардың тойына барып аузым ашылып отырды. Түркияда мұндай жоқ. Тамақтардың алуан түрлілігі мен қонақтарға көрсетілген қызмет ерекше. Не жеймін десең, алдыңа соны алып келеді. Тойдағы билер мен әндер де қатты ұнады», дейді ол. Кристина Палмер де ел тұрғындарының кез келген қуанышты үлкен отбасы болып тойлайтындығы ұнағанын айтады. Шындығында қазақтар үшін кешкі ас немесе мейрамханада, тойда басқосу бірге тамақтану ғана емес, ол қуанышыңды бөлісу, өзгелерге де жұғысты болсын деп ырымдау, алыс-жақынның амандығын білу, мерекеге ортақтасып, шын ниетпен жақындарыңның жақсылығын бөлісу. Бұл – салт-дәстүрдің бір бөлігі ғана емес, қазақ халқының болмысы.
Қазақстанға түрлі себеппен келіп, белгілі бір уақыт аралығында өмір сүрген кейіпкерлердің қазақтар туралы айтар ойы осы болды. Ағылшын тілінің мұғалімі Кристина Қазақстаннан кеткеннен кейін АҚШ-тың Индиана университетінде Орталық Еуразия зерттеулері мамандығы бойынша жоғары білімін жетілдіруге шешім қабылдаған. Жазғы демалысында елімізге қайта оралып, Қарағандыда қазақ тілін меңгеруге арнайы келіп кетіпті. Жекелеген адамдардың қазақтар туралы өз тәжірибелерінен түйген ойлары біз үшін жаңалық болмағанымен, олардың Қазақстанға сапары, жергілікті тұрғындармен қарым-қатынасы өмірі мен дүниетанымына үлкен өзгерістер алып келетіні сөзсіз.
