Іс-шара тұрақты даму мақсаттары контекстіндежелілік компаниялардың үлгісіменынталандырушы тариф құруға көшу мәселесінеарналды және мұнда мемлекеттік органдардың, бейінді қауымдастықтардың, институттар мен университеттердің, энергетикалық жәнеэлектржелілік компаниялардың мамандары бас қосты.
SEEPX Energy басшысы Екатерина де Вере Уолкербасты спикер болды, ол ТМД және Еуропаелдерінің үлгісімен тариф белгілеудің жаңақағидаттарына көшу кезіндегі негізгіартықшылықтар мен кедергілерді атап көрсетті. Қазақстан үшін бұл тақырып барлық өңірлікэлектржелілік компаниялар (ӨЭК) үшінынталандырушы реттеуді енгізу жөніндегіжоспарларға байланысты өзекті болып табылады.
IGTIC анықтамасына сәйкес, 2013 жылдан бастап2015 жылды қоса алғандағы кезеңде Қазақстанныңэлектр энергетикалық саласы «шығындар плюс» әдісінен ӨЭК қызметінің «салыстырмалы талдау» (бенчмаркинг) әдісіне көшу сатысында болды. Бенчмаркингті пайдалана отырып, тарифтердібелгілеудің сынама кезеңінен кейін «KEGOC» АҚ таратушы компаниялар мен ұлттық электржелісінің (ҰЭЖ) операторы үшін тарифтерді реттеужаңа өзгерістерге ұшырады және тарифтер қызметкөрсету сапасы немесе шығындарды төмендетубойынша қандай да бір талаптар қоймастан 5 жылдық кезеңге белгіленетін «ынталандырушытарифтері әдіснамасының элементтеріне көшті. 2018 жылғы желтоқсанда «Табиғи монополиялартуралы» заңның қабылдануымен тарифтікреттеудің ынталандырушы әдісі кейбірэлектржелілік компаниялар үшін ғана бекітілді, қалғандарына қатысты осы уақытқа дейін шығынәдісі қолданылды. Алайда, бұл компаниялар қазіргіуақытта ынталандырушы әдіске ауыстырылыпжатыр. Екатерина де Вере Уолкердің айтуынша, 2020 жылдың басындағы жағдай бойыншаэлектржелілік компаниялар үшін ынталандырушытариф белгілеу Еуропаның 25 елінің 19-ында, АҚШ (Нью-Йорк, Калифорния, Жаңа Англия және т. б.) нарықтарында, Канадада, Австралияда, ЖаңаЗеландияда, Ресейде және Украинада қолданылады. Ынталандыру тарифтеріне көшу, қызметтіңтиімділігі мен сапасын арттыру мүмкіндігіненбасқа, мұндай компанияларға электр энергетикалықсектордың қоршаған ортаға әсерін азайту үшін, оның ішінде өндірістің бөлінген көздерін (оныңішінде ЖЭК негізінде) және электр энергиясынтұтынуды (тұтынушылар жүктемесінің бағағатәуелді өзгеруі, электромобильдер, прозьюмерлер, электр энергиясын жинақтаушылар) ынталандыружәне біріктіру арқылы жағдайлар жасады. Бұлретте электржелілік активтердің қатты тозуыаясында электржелілік компаниялар реттеушілербелгілеген деңгейлер шеңберінде түпкіліктітұтынушы үшін тарифтерді ұстап қалу кезінденегізгі қорларды жаңарту және жаңа активтер мен технологияларға инвестициялар тарту жөніндегіміндеттерді қатарлас шеше алды. Жабдықтыңтозуы проблемасы және оларды жаңғыртуқажеттілігі қазақстандық электр энергетикасысекторының өзекті мәселесі. IGTIC ақпаратыбойынша қазіргі уақытта Қазақстанныңэлектржелілік инфрақұрылымын «KEGOC» АҚ-ның 550-220 кВ желілері, 196 энергия берушіұйымдардың (ЭӨҰ) желілері, оның ішінде 20 өңірлік электржелілік компаниялар (ӨЭК) жәнебөлшек тұтынушыларға электр энергиясынжеткізетін 301 энергиямен жабдықтаушы ұйымдар(ЭЖҰ) ұсынып отыр. Келіп түскенинвестицияларға және электржелілікинфрақұрылымның дамуына қарамастан, Қазақстанда бүгінгі таңда Оңтүстік энергия аймағы(Қызылорда, Түркістан, Жамбыл) мен ҚР БЭЖ, ҚР БЭЖ Батыс энергия аймағы (Ресей желілеріарқылы қатарлас жұмыс жүргізілуде) үшоблысының 500 кВ кернеуінде тікелей электрбайланысы жоқ, ЭБҰ мен ӨЭК негізгіжабдықтарының қатты тозғаны, сондай-ақ көптегениесіз электр желілері тіркелді (1,3 мың км ЭБЖ және жүздеген қосымша станциялар). Оңтүстікэнергия аймағындағы өз қуатының айтарлықтайтапшылығы және онда күн санап артып кележатқан энергия тұтынудың болжамдары ҰЭТ операторы тарапынан «Солтүстік-Оңтүстік» транзитінің өткізу қабілеті мен сенімділігінарттыру жөніндегі жаңа жобаларды іске асыруқажеттілігін көрсетіп отыр. Ынталандыру тарифтерсаладағы осы және басқа да проблемалардышешуге ықпал ете алар еді. Талқылау барысындаGreen Webinar қатысушылары Қазақстандағыинвестициялық шығындарға қатысты қарым-қатынасты қайта қарау үшін компаниялар алдындаміндеттерді дұрыс қою және олардың қызметінбағалау үшін жоғары білікті ресурстарға қолжеткізе алатын тәуелсіз реттеуші құру талапетілетіндігі туралы қорытындыға келді. Қазірнарықта мұндай тәуелсіз реттеуші жоқ, реттеушіфункциялар ҚР экономика министрлігінің Табиғимонополияларды реттеу комитетіне жүктелген. Алайда, спикерлердің пікірінше, «тәуелсіз» дегенмәртебе саланы одан әрі трансформациялаудашешуші рөл атқара алады. Сонымен қатар, Екатерина де Вера Уолкер атап өткендей, реттеуші, бірінші кезекте, Қазақстанда электр энергиясынберу секторының орта және ұзақ мерзімдідамуының мақсатын анықтау және осы мақсаттарды электр энергетикасы, елдіңэкономикалық және технологиялық дамуы, сондай- ақ климаттық саясат міндеттерімен үйлестіруқажет. Тарифтер мен пайда ставкасынынталандырушы реттеуді есептеу әдістемесіреттеуші белгілеген қызметтердің тиімділігі мен сапасын арттыру жөніндегі талаптарды ескеруітиіс. Сонымен қатар, барлық ӨЭК-ке тариф белгілеудің ынталандырушы әдісін қолданудыкеңейту қажет деп мәлімдеді SEEPX Energyбасшысы. Жалпы алғанда, қазақстандық электрэнергетикасы саласының ынталандырушы тарифтікреттеуге көшу тақырыбы Green Webinarқатысушыларының қызығушылығын тудырды, олар келешекте оны талқылау үшін IGTIC онлайн-алаңында қайта жиналуға ниет білдірді.
Анықтама: Халықаралық жасыл технологияларжәне инвестициялық жобалар орталығы ҚазақстанРеспубликасының Тұңғыш Президенті НұрсұлтанНазарбаевтың бастамасы бойынша «ЭКСПО-2017» көрмесінің инфрақұрылымы мен мұрасы негізіндеҚР Үкіметінің 2018 жылғы 27 сәуірдегіқаулысымен құрылды. Орталық сондай-ақ «жасыл» экономикаға көшу, жаңа технологиялар мен үздікәлемдік тәжірибелер трансферті, «жасыл» қаржыныдамыту және басқа да инвестициялардыынталандыратын шараларды шешеді. SEEPX Energy – Ұлыбританияда 2005 жылы негізіқаланған зерттеу және консалтинг компаниясы, олнегізгі аспектілерді, инфрақұрылымды және электрэнергетикалық секторлар мен электр энергиясы мен қуат нарықтарын реттеуді талдауға маманданған. Компания инвестициялар тартуға, тиімділіктіарттыруға және тұрақты даму қағидаттарынакөшуге ықпал ететін электр энергетикалықсекторларды реттеу мен саясатта жаһандықөзгерістер мен үрдістерді жалғастырады.
