Ал бұған British Medical Journal-ында жарияланған зерттеу нәтижелері дәйек бола алады. Бұл зерттеуге орта жасы 42-дегі 101 257 адам қатысыпты (ерлер – 21%, әйелдер – 79%). 9 жыл бойы олар күн сайын сусындардағы қант мөлшерін анықтауға көмектесетін онлайн-сауалдамаларды толтырып отырған. Осылайша, ғалымдар қатерлі ісіктің кейбір түрлері мен (сүт безі обыры, қуық асты безі обыры, колоректальды қатерлі ісігі) диетадағы қантты сусындардың мөлшерімен байланысына баға береді.
Дәлірек айтқанда, қант қосылған сусындарды күнделікті тұтыну онкологияның даму қаупін орта есеппен 18-22%-ға арттырады екен. Жеміс шырыны мен басқа да тәтті сусындардың арасында еш айырмашылық жоқ. Бірақ бәрі жоғарыда айтылғандай жаман емес көрінеді. Көптеген шетелдік және отандық сарапшылар қантты тұтыну ағзаның қалыпты жұмысын сақтау үшін қажет екендігін жоққа шығармайды. Тіпті, қанттан толық бас тарту дененің кейбір функцияларына теріс әсер етуі мүмкін, мұның да кері салдарлары бар. Жалғыз дұрыс шешім – қант тұтынудың орташа тәуліктік нормасымен дұрыс теңшей отырып тамақтану. Бірақ қантты тұтынуға қарсы көрсетілімдері бар адамдар үшін қауіпсіз балама бар – бұл қант алмастырғыштар.
Бұл мәселеде «Аман-саулық» қоғамдық қорының президенті, зиянды азайту саласындағы сарапшы және «Денсаулық» қауымдастығының төрайымы Бақыт Түменова: «Денсаулық – адамның өмір салтына тікелей байланысты. Адамдардың тәттілерге шамадан тыс тәуелділігі жұқпалы емес аурулардың өрши түсуіне әкелуі мүмкін. Мысалы, соңғы 5 жылда қант диабетімен ауыратын науқастар саны шамамен 30%-ға өсті. Онкологиямен ауыратын науқастар саны шамамен 3%-ға, жүрек-тамыр жүйесі ауруларының саны 16%-ға өсті. Меніңше, бала кезден бастап тәттілерге дұрыс көзқарас қалыптастыру керек. Өйткені біз тыйым салынған нәрсені ерекше қалап тұрамыз. Осыған байланысты шектеу шаралары басты мәселелерді шешпейтін уақытша және елеусіз ғана әсер ететін болады. Егер мәні бойынша түсінетін болсақ, қант қалыпты мөлшерде дененің үздіксіз жұмыс істеуі, мидың дұрыс дамуы және ынталандырылуы үшін қажет. Бұл ретте, жалпы тамақтану мәдениеті туралы көбірек сұрақ туындайды», дейді.
Сарапшы адамдардың өз денсаулығы мәселелеріне саналы және жауапкершілікпен қарауы үшін дұрыс тамақтану әдеттерін қалыптастыру жөнінде ұлттық бағдарлама әзірлеу қажеттігін айтады. Мысалы, құрамында 5% немесе одан да көп қант бар қантты сусындардың орнына нөлдік қант немесе жасанды қант алмастырғыштары бар балама сусындар ұсынылып отыр. Әлемде зияндылықты азайту стратегиясы осылай жұмыс істейді. Тәжірибе көрсеткендей, адамдардың әдеттерін бір сәтте өзгерту мүмкін емес, кері нәтиже болмас үшін біртіндеп көшу қажет.
«Мәселен, Президент тапсырмасы бойынша Премьер-Министрдің орынбасары Ералы Тоғжановтың төрағалығымен «Салауатты өмір салтын қалыптастырудың жаңа тәсілдері жөніндегі ұлттық жобаны іске асыру жөніндегі 2022-2025 жылдарға арналған іс-шаралар жоспарын» әзірлеу жөніндегі мекемеаралық комиссия құрылды. Біз Денсаулық сақтау вице-министріне ҮЕҰ әлеуетін пайдалана отырып, жұқпалы емес аурулардың алдын алу және денсаулықты қолдау мәселелеріндегі тәсілдердің бірі ретінде зиянды азайту тұжырымдамасын қарастыру ұсынысымен хат жаздық. Тыйымдар жұмыс істемейді, адамдарға жаман әдеттерден арылу және оларға бұл әдеттер денеге жаман әсер етеді және әртүрлі ауруларға әкеледі деп айту қиын, көп жағдайда пайдасыз. Бірақ зияндылықты азайту тәсілін қолдана отырып, оларға зияны аз балама ұсына аламыз, өмір сүру сапасын жақсартамыз және олардың таңдау құқығын құрметтейміз. Сыбайлас жемқорлыққа және контрафактілік өнімдердің өсуіне алып келетін жаппай тыйымдардан арылу керек. Тәуелділікке қарсы күресте жаңа тәсілдерді енгізудің уақыты келді», дейді Б.Түменова.
Сарапшы сондай-ақ «Аман-саулық» қоғамдық қоры базасында инфекциялық емес аурулардың қауіп факторларынан туындаған зиянды азайту үшін «Денсаулық» қауымдастығы құрылғанын айтты. Қауымдастықтың қызметі денсаулыққа зиянды азайту стратегиясын әзірлеуге, халық арасында дұрыс өмір салты мен саламатты әдеттердің маңыздылығын насихаттауға, аурулардың алдын алуға, сондай-ақ мемлекеттік органдармен, қазақстандық және шетелдік ұйымдармен, ғылыми қауымдастықтармен серіктестік қарым-қатынас орнатуға бағытталған.
