Ірі-қара асырап, мүйізі қарағайдай бұқамен күрескен фермерлердің киімі әлемді жаулап аларын әсте ешкім аңдамағаны анық. Стетсон шляпасы, жалпақ жейде, джинсы, кантри музыкасы, родео, лассо – осының бәрі үшін әлем бірегей субмәдениет жасаған америкалық бақташыларға қарыздар сияқты. Қызық та қилы құбылыс.
Әуелде ағылшын тіліндегі «бала» мен «сиыр» сөздерінің тіркесуінен туған «ковбой» ұғымы XVIII ғасырда Англияда пайда болған. Негізі, сиыр баққан кішкентай бақташыға қаратып айтылса керек. Кейін аталмыш термин ең көне ағылшын сөзіне айналып, жоғалып кетеді. Алайда XIX ғасырдың екінші жартысында америкалық сиыршылар бұл терминге қайта жан бітіріп, мағынасын кеңейтеді. Өкінішке қарай, ковбойлардың классикалық тұрмыс-тіршілігі 30 жылға ғана созылды. Десе де ең кереметі олардың мәдени қалпы мәңгілікке ұласып, күні бүгінге дейін әрбір адамның көңіл төрінде тұр.
Ковбойлардың гүлдену дәуірі Мексикамен соғыстан кейін АҚШ-тың құрамына енген Батыс мемлекеттерінің экономикалық һәм мәдени ерекшелігіне байланысты болды. Тау мен шөлді бауырға басқан даланы үндістер мен мексикалық шағын топтар ғана мекендеген. Иммигранттар дереу жаңа штаттарға жүгініп, жергілікті тұрғындардың ғұрпын бойына сіңірді. Оңтүстік-батыстың салт-дәстүрі осы территорияға қоныстанған жаңа испандық азаматтарды қалыптастырды. Әсіресе мексикалықтардың тез америкалық адамға айналған құбылыстарының бірі – вакеро болды. Яки, ковбойлықтың мексикалық үлгісі.
Негізінен бұл шабандоздар орта ғасырларда Испаниядан шыққан. Құрғақ климат пен сирек өсімдік жамылғысына байланысты вакеролар малға тойымды жайылым іздеп ұзаққа сапарлады. Сондықтан жауынгер ретінде киініп, қару ұстауға тура келді. Мексиканың солтүстігіндегі кең жазықтар вакеро дәстүрі Испанияға қарағанда жақсы дамыған. Ал бұл жерлер түгелдей АҚШ-қа қосылғаннан кейін вакеролар біртіндеп ковбойларға жұтылды. Сөйтіп екі мәдениеттің қосындысынан нағыз еркектердің ойыны родео өмірге келді.
Батыс мәдениетінің атрибуттары ковбой өмірінің ерекшеліктерімен сабақтасып жатыр. Мәселен, лассомен мойынына құрық ілінбеген бұқаларды аулауға тиіссің. Родео ойыны жабайы жануарларды айналып өту қажеттілігінен шыққан ептілік. Нысанаға дөп тигізу – үндістермен және мал ұрыларының үнемі қақтығысынан туған дүние. Міне, нағыз ковбойлардың тұрмысы осылай өрбиді.
Ол ол ма тіпті кантри музыкасы көбіне табынды күзету үшін қолданылған ковбой балладасынан алынған. Түнде табынды қорып отырған ковбой екінші әріптесін осы музыка арқылы шақырады. Бұл бейтаныс адамды қараңғыда оңай анықтай білуге әрі бір-бірінен алшақ кетпеуге таптырмас құрал.
Ковбойлардың басты айырмашылығы – шляпасында. Бастапқыда ковбойлар сомбрероны вакеролардан мұраға алған, алайда оларды кәсіпкер Джон Б.Стетсон ойлап тапқан қалпақтар ығыстырды. 1865 жылы дизайнер тәжі төмен келген иілгіш жиегі бар киіз бас киім шығарды. Бұл қалпақтар дала кезген ковбойларға қатты ұнады. Кейіннен Стетсон шляпасы ковбойлармен қатар, америкалық атты әскердің, канадалық полицейлердің әскери формаларының бір бөлігіне айналып кете барды.
Батыс өркениеті дамыған соң классикалық ковбойлар сирей бастады. Неге десеңіз, америкалықтарға ковбойлар бертінге дейін жабайы болып көрінген сыңайлы. Әрине, әр дәуірдің өз әні бар екені даусыз. Десе де штаттарда ірі қараның еркін жайылымның аяқталуынан кейін ковбойлар жұмыссыз қалды. Билік жайылым жерді игеріп, малды қоршауға қамады. Теміржолдардың пайда болуы малды алысқа айдауды енді қажет етпеді. Бостандыққа жаны құштар ковбойлар нан табу үшін фермаларында жұмыс істейтін қарапайым қызметкерлерге айналды.
Ең қызығы бертін келе жабайы батыс романтикасы Голливуд үшін бұл ғажайып ретінде бағаланды. XX ғасырдың басында батыл ковбойлар мен қанішер үндістер туралы фильмдер көрермендерге өте танымал болды. Мұндай фильмдер «вестерн» деп аталды. Олардың Батысты жаулап алуы, өркендеуі турасында шытырман оқиғалы романдар бірінен соң бірі өмірге келді. Кез келген сюжетте қиындықтарды жалғыз өзі жеңіп шығып, финалда барлық жауын жер жастандыратын басты кейіпкер атқыш немесе ковбой ретінде суреттеліп, көрерменге жол тартты. Вестерн жанрының нәтижесінде классикалық ковбой бейнесі алдымен Штаттарда, кейін әлемге мәшһүр болды. Нағыз мал бағушылар туралы естелік, яғни ковбойлар қалып кеткен «батыстық стиль» ұлттық мәдениеттің бөлігіне ұласты. Бұл әсіресе Техаста сезіледі.
Бүгінде ковбой эстетикасы сәнге айналды. Олар кинематографияның нәтижесінде бұқаралық мәдениеттің феномені ретінде көңілге ыстық. XX ғасырдың екінші жартысында батыс стилі өзінің музыкасымен, қауіпті спортымен, наным-сенімімен әлемді өзіне табындырды. Батыс коллекциясына тиесілі джинсы, үлкен тоғалар және жалпақ көйлектерді сән апталығында Calvin Klein компаниясы үнемі көрсетеді. 2018 жылдың күз-қыс коллекцияларында да ковбой стилінің элементтері Chloe, Max Mara және Versace брендтерінде жүрді. Айтпақшы, француз модельері Николас Гескье ат үстіндегі қазақтардың киімін ковбойларға ұқсатып, жаңа формада тігіп, әлемнің қызығушылығын тудырған екен.
Біреулер ковбой стилін алып Американың символы десе, кейбірі субмәдениеттің жаңа кезеңі ретінде қарайды. «Ең арамза тіршілік иелері қалаларда тұрады» деп санаған ковбойлар өзінің дала кодексіне ғұмырбойы бағынып өтті. Адамнан ешқашан оның дүниесінің мөлшері туралы сұрамаған ержүрек ерлер дала мәдениетін қалыптастырып қана қоймай, оған мәңгілік тыныс берді. Сөз соңын ковбойлар кодексінде жазылған мына бір толғаммен түйіндегім келеді: «Ояндыңыз ба, алдымен шляпаңызды киіңіз».
