Қазақстан • 27 Қыркүйек, 2022

Болат жолдың майталманы

248 рет
көрсетілді
15 мин
оқу үшін

Қазақстанның дамуында аумағы 2 724 мың шаршы километр жері бар, темір жол саласы маңызды рөл атқарады. Ұзындығы 1668 км Орынбор-Ташкент темір жолының құрылысы басталған 1904 жыл Қазақстанда темір жол көлігінің іргетасы қаланған дата болып есептеледі. Ресейді Орталық Азиямен байланыстыратын бұл магистраль 1906 жылы пайдалануға берілген. Темір жол бойында қалалар мен өнеркәсіп орталықтары: Ақтөбе, Жаңа Қазалы, Түркістан, Қызылорда, Арал және т.б. елді мекендер пайда болды. Қазақстан аумағындағы темір жолдың жалпы ұзындығы 1918 жылға қарай 2 575 км-ге жетті.

Болат жолдың майталманы

Кеңес кезеңінде мұнай мен газды, көмірді, түсті металды, сон­дай-ақ қалалар мен елді мекен­дерді салуға қажетті материалдарды өндіруге ар­нал­ған өнеркәсіптік кәсіпорындар бел­сенді түрде құ­рыла бастады. Екінші дүние­жүзі­лік соғыс кезеңі темір жолдарда жыл­жымалы құрамды және жол ша­руашылығын жөндеу бойын­ша өндірістік базаның құры­луы­мен ерекшеленді. 1950 жылдары тың жер­лерді игеру үшін елі­міздің солтүстік және орталық ай­мақтарында қарқынды темір жол құрылысы жүргізілді. Осы жыл­дар ішінде Қазақстандағы темір жол желісінің тығыздығы екі есе өсті, яғни ХХ ғасырдың бірінші жар­тысында ол қазіргі күйінде қа­лыптасты.

1958 жылы шілдеде КСРО Ми­нистр­лер Кеңесінің қаулы­сы­мен ұзындығы 13 мың км бо­латын біртұтас Қазақстан темір жо­лы ұйымдастырылды. 1977 жы­лы Алматы, Тың және Батыс Қа­зақстан темір жолдары құ­рыл­ды. Сол жылы мамырда Қазақ­стан Компар­тия­сы Орталық Коми­теті және КОКП Орталық Коми­тетінің шешімдерімен Батыс Қа­зақстан жолының бастығы бо­лып Құдайберген Көпжасаров та­ғайындалды. Батыс Қазақстан жолы Орал, Ақтөбе, Қызылорда және Гу­рьев тармақтарын қам­ты­ды.

1978 жылы Қ.Көпжасаров өз бұй­рығымен Амангелді Сел­баевты Гурьев (қазіргі Аты­рау) темір жол басқармасы басты­ғы­ның бірінші орынбасары, бір жылдан кейін осы жолдың басшысы етіп тағайындады.

1977 жылдың наурыз айында мен Гурьев қалалық партия комитетінің бірінші хатшысы болып сайландым. Гурьев темір жол бөлімшесі бас­тығының орын­басары қызметін ат­қарған А.Сел­баевпен кездескеніміз де сол кезде еді. Алғашқы күн­нен бастап бізде достық қарым-қатынас пен өзара түсіністік қа­лыптасты.

Амангелді әкесі Сисенғали Екін­ші дүниежүзілік соғысына аттан­ғаннан алты айдан кейін 1942 жылы қазан айында Ескене стан­сасында дүниеге келген. 1944 жылдың көктемінде Ста­лин­град­ты қорғау кезінде алған ауыр жа­ра­қаттан кейін әкесі елге орал­ған. Амангелдінің балалық және жас­тық шағы Ескене стансасында өт­ті, ағасы Оңайғали екеуі аудан орталығы Доссордағы, одан ке­йін Гурьев қаласындағы мектеп-интернатта оқыған. Жексенбіде өтіп бара жатқан пойыздарда қатты аязда және ыстықта жүк платформаларына жабысып, Ескене стансасына дейін үйле­ріне жетіп, Доссорға қайта оралу ­бір сағатқа созылатын. Оңайғали ­мен Амангелді мамандық таңда­уына себеп болған болат желінің адам өміріндегі маңызын бала кезінен көріп, сезінген.

Амангелді ағасы сияқты Таш­кент темір жол институтын бі­тірген. Еңбек жолын 1961 жылы кезекшіден бастап содан кейін ма­неврлік және пойыз диспет­чері, бөлім бойынша кезекші, аға пойыз диспетчері қызметтерін атқарып, қозғалыс бөлімінің бас­­тығы, пойыздар қозғалысы қа­уіп­сіздігі жөніндегі ревизор, Гурьев-1 стансасының бастығы, темір жол бөлімінің (ТЖБ) бас­ты­ғының орынбасары болды.

Ал мен Гурьев қалалық партия коми­тетінің бірінші хатшысы, облыстық партия комитетінің бюро мүшесі болып он жыл қыз­мет атқардым.

Гурьев қаласы 200 мыңнан астам көпұлтты халқы бар Каспий өңі­рінің мәдени, өнеркәсіптік және ауыл­шаруашылық орта­лығы болды. Тозығы жеткен көп тұрғын үйлер, асфальтталған жол­дар аз, жасыл желектер нашар, ауыз сумен, жылумен, әлеу­меттік нысан­дармен қамта­ма­сыз етуде мә­селелер көп еді. Жоғарыда аталған мәселелерді шешуге бюджет қара­жаты жет­кіліксіз, су құбыры, жол­дар не­месе кәріз желілері сияқ­ты ны­сан­дарды салу немесе күр­делі жөн­деу тек Мәскеуде ғана КСРО Мемлекеттік жос­пар­лау ко­митетімен шешілетін. Бұл тө­тенше жағдай кезінде жан-жақ­ты көмек көрсеткен ірі кә­сіп­орындардың көмегіне жүгінуге мәжбүр етті. Сол кезде Амангелді Селбаев те­мір­жолшылардың ір­­гелі ұжымының басшысы ре­тінде, оңды көмектерімен ерек­ше көзге түсті.

Оның қызметі туралы ҚазКСР Министрлер Кеңесі төрағасы­ның бұ­рынғы орынбасары, Батыс Қа­зақ­­стан және Алматы темір жолда­ры бас­қармасы­ның бастығы Құдай­бер­ген Көп­жасаровтың есте­лігін­де Аман­гелді Селбаевтың іскер­лігі туралы айтатыны бар. «...Гу­рьев бөлімшесінде болған ке­­зімде мен командалық құрам­мен азды-көпті танысып, «бас­шы­лықты күшейту керек» деген нық сенімге келдім. Мен бүкіл коман­далық құрамды аралап Амангелді Селбаевқа тоқтадым.

А.Селбаевты кеңсеме ша­қы­рып, оны бөлім меңгерушісі қыз­метіне та­ғайындайтынымды және Темір жол ми­нистрлігі мен Ор­талық партия коми­тетіне ұсы­натынымды айттым. Ол бір­ден бас тарта бастады: «Бұл жұ­мыс қо­лымнан келмейді», деді. Мен оның сөзін үзіп: «Жол бөлімінің (ЖБ) бастығы болып жұмыс іс­тейсің» деп үзілді-кесілді айт­тым. Облыстық партия коми­те­тінің бірінші хатшысына бар­дық. Оңайбай Күше­ковтің әң­гімесі ұзаққа бар­май, кандида­турасын мақұлдады. Көп ұзамай Амангелді Селбаев менің ұсынысыммен Темір жол министрінің бұй­ры­ғымен Батыс Қазақстан жолының Гурьев бө­лімшесінің бастығы болып тағайындалды.

Амангелді Селбаев жол бөлі­мінің бастығы болып он бес жыл еңбек етті. Бұл Атырау фи­лиа­лы жұмысының қарқынды дамыған жылдары еді. Осы он бес жыл ішінде ол қыруар жұмыс ат­қарды, талай қиыншылыққа шы­дады. Бұл кере­мет күш пен жүйкені қажет ете­тін тұрақты тасымалдау жұ­мы­сы. Жаңа басшы қызметке та­ға­йындалғаннан кейін, ең алдымен, аянышты жағдайда болған локомотив паркін жедел түрде жақсарту шараларын қа­былдау қажет еді. Бірақ одан да қиын, бүкіл ұжымның үлкен күш-жі­герін талап ететін темір жолдың өткізу қабілетін дамыту болды. Темір жолдың өт­кізу қабілетін дамыту деген нені білдіреді? Бұл стансаларды, бө­лек пункттерді салу, оларды қай­та ұйымдастыру дегенді білдіре­ді. Амангелді Сел­баев басқара­тын бөлімшелер ұжымы ең қиын тапсырманы ойдағыдай орындады. Бұл құрылыс көлемінің, тасымалдау көлемінің жылдам өсуіне, жылжымалы құрам мен материалдардың тапшылығына байланысты.

Селбаевтың ұжым алдына қой­ған міндеттері қысқа мер­зім­де стансалар мен тораптарды қай­та құру бойынша орасан зор жұ­мыстарды атқару болды. Ганюш­кино, Махамбет, Мақат, Құлсары, Бейнеу, Маңғышлақ сияқты ірі стансалар қайта жаң­­ғыртылды. Жұмыстардың бар­­­лық кешені аяқ­талғаннан ке­йін Ақ­сай торабындағы алмасу тәу­лігіне 17 пойыздан 30 по­йыз­­ға дейін өсті, оның ішінде қа­лып­тастыру жос­пары бойынша 10 пойыз екі есе болды. Әрине, осынау ауқым­ды жұмыстар­ды жүзеге асыру ­үшін жол бөлімінің өндірістік, тех­ни­­калық және кадрлық әлеуе­тін түбегейлі жаңарту қажет еді. Жо­ғарыда айтылғандар­дың барлы­ғын бағалау үшін мы­на­дай статистикалық мәлі­мет­­терді келтіруге болады: бө­лім қабылданған кезде қызмет­керлердің штат саны 21 кә­сіп­орын­да 6550 адамды құрады: Кеңес Одағы бойынша 187 фи­лиал­дың ішінде Атырау филиалы 185-ші орынды иеленді, жүк ай­налымы 17 750 млн тонна/км құ­рады. Барлық жұмыс аяқтал­ғаннан кейін бөлімнің штаттық саны 14270 адамға дейін өсті, олар қазір 37 кәсіпорында жұмыс істейді, жүк айналымы екі еседен астамға өсіп, 41550 млн тонна/км құрады. Көрсеткіштері Кеңес Одағы бойынша 185-орыннан 9-орынға көтерілді. Атырау мен Бейнеудегі локомотив деполары, Бейнеу жол дистанциясы, Құлсары сигнализация-байланыс дис­танциясы, 3 ПМС сияқты жаңа кәсіпорындар ашылды. Құрылыс-монтаждау пойызы Маңғышлақ, Бейнеу және Сай-Өтес стансасын жаңғырту нәти­жесінде жүк тасымалы тәулігіне 9 пойыздан 17 по­йыз­ға дейін өсті.

Амангелді Селбаев жер­гі­­лік­ті мамандардан кадрлар даяр­­­­лады. Ол бас­қарма бас­ты­ғы ла­уазымына келгеннен ке­­йін болашағынан үміт күт­тіре­тін жас теміржолшылар бас­­шы­­лық қызметке көтеріле бас­­та­ға­­нын, көп ұзамай оның жеке өзі да­йындаған жергілікті кадр­лар­­дың 37 кәсіпорынның бар­лығында бас­шы болғанын айт­сақ та жеткілікті. Жал­пы, оның бас­шылық кезінде 670 ин­же­нер, 1700 техник өмірге жолдама алды.

Басқарма жанынан шаруа қожа­лық­тарының ашылуы, тұр­ғын үй құрылы­сы, емдеу және мектепке дейінгі мекемелер, сондай-ақ оларды күтіп-ұстау мә­селелері кешенді түрде шешімін табуы әлеуметтік салаға деген ұдайы қамқорлық танытты.

Күнделікті жүйелі жұмыс, бас­шы­лық стилінде ешбір қастан­дықтың болмауы, бағыныш­ты­лар­ға нақты мін­дет­тер қою және барлық атқарылған істі қатаң талап ету – осынау көпқырлы да жан-жақты басшы Амангелді Селбаев­тың басты қасиеті...».

Мен Атырау облысының әкі­мі лауазымына тағайындал­ған­нан кейін әкім­нің бірінші орын­ба­сары қызметіне Амангелді Селбаевты ұсындым. Біз қыс­қа мерзім ішінде әкімдіктің бас­шы­лығы мен аппаратын жасақтап, облыстың 2000 жылға дейінгі даму бағдарламасын дайын­дап, шешімін тез талап ететін бар­лық мәселелерін нақты сипат­тайтын жұмыс тобын құ­рып, оларды жүзеге асыруға кіріс­тік. Амангелді Селбаев облыс әкі­мінің бірінші орынба­са­ры ре­тінде өндіріс, көлік, құ­ры­лыс са­ласымен айналыс­ты және әлеу­меттік мәселелерді на­ғыз жо­лы­на бағыттау са­рапшы комис­сия­сының төрағасы болды.

Екі жылдық жұмыс бойынша об­лыстың экономикалық көр­сеткіштері: нақты көлем индексі өнеркәсіп бойынша – 119,6%, отын кешені бойынша – 124,8%, өнеркәсіптік құрылыс материал­дары бойынша – 125%, тамақ өнеркәсібі бойынша – 119%-ды құрады. Мұнай өндіру 3,1 млн тоннаға, балық аулау 21,1 мың тоннаға, немесе 20%-ға өсті. Сыртқы сауда 40 пайызға өсіп, 874 млн АҚШ долларын құрады. Инвестициялар ұлғайып, 14,4 млрд теңгені құрады, тұрғын үйлерді, әлеуметтік-мәдени ны­сандарды, сондай-ақ жолдарды салу және жөндеу жұмыстары қарқын алды. Шағын және орта бизнестің да­муы жеделдеді, әсіресе ауылдық жер­лерде жаппай жекешелендіру жал­ғасты. Салада жүргізілген реформа өз нәти­жесін берді. Егер 1994 жылы өндіріс саласының пайдасы 6,4 млрд тең­гені құраса, 1996 жылдың қоры­тындысы бойынша 12,9 млрд теңгеге дейін өсті. Облыс эконо­микасының басқа салалары, со­ның ішінде ауыл шаруашылығы тұрақтана бас­тады.

Облыс орталығында жыл са­йын әр­қайсысында 3 млн дана бе­кіре шаба­ғын өсіретін екі зауыт, облыстық аурухана, дене шы­­­нық­тыру-сауықтыру кешені, аудан­­дық аурухана және мешіт са­лынды, осының барлығына шет­ел­дік компаниялардың қара­жа­ты жұмсалды. Денсаулық сақ­тау, білім беру, мәдениет, ком­му­налдық шаруашылықтағы іс­тер­дің жай-күйін жақсарту, сон­дай-ақ халықты барлық қызмет түр­і-­­
мен қам­тамасыз ету мә­се­лелері бойынша шаралар қабыл­данды.

Амангелді Селбаев екі жыл облыс әкімінің бірінші орынба­­сары қыз­метінде болғанда бірле­сіп түйінді мәселелерді шеше біл­дік. Бірінші басшы ретінде мен бар­лық стратегиялық мәселелермен айналыстым және үне­мі облысты, елді мекендерді, кәсіп­орындар­ды, шаруашылықтарды ара­­лап, ұжым­дармен және халықпен кез­дес­тім. Ал Амангелді Селбаев тәжірибелі кәсіпорын бас­шысы ретінде күнделікті тапсыр­ма­лар­дың орындалуына ба­қы­лауды жүзеге асырып, оны шеберлікпен орындады.

1996 жылдың қараша айының соңында ел басшылығы: «Батыс Қазақстан темір жо­лы­ның бастығы етіп А.Селбаевты таға­йындасақ, се­нім­­ді ақтай ма?» деп сұрады. «Ол өте жауапты, тәжірибелі және бас­­шыға қажетті қасиеттердің бар­­лығына ие, сеніміңізді ақтай­ты­нына толық сенімдімін» дедім.

Сонымен А.Селбаев Батыс Қа­зақ­­стан темір жолының басшысы бо­­лып тағайындалды. Одан соң Қазақ­­стан Республикасы Үкі­меті­нің қау­лысымен Алматы, Тың және Батыс Қазақ­стан те­міржолдарын бірік­тіру және «Қазақстан темір жолы» респуб­­ли­калық мемлекеттік кәсіпор­ны­ның ұйым­дастыруымен «Қазақ­стан темір жолы» РМК бас дирек­торының кеңесшісі және өкілі болып тағайындалды. Бұл қызметте ол лайықты демалысқа шық­қанға дейін жемісті еңбек етті.

А.Селбаев өзінің білім және мол тә­жірибесін еліміздің батыс өңірінде орналасқан төрт те­мір жол бөлімінің жұмыстары нәтижелі болу үшін молынан жұм­сап, жоғары көрсеткішке ие болды. Әсіресе мемлекетіміздің эко­номикасының күретамыры мұнай-газ саласы: Теңіз, Қара­шы­ғанақ, Қашаған, Жаңа жол, Құмкөл, т.б. кен орындарын игеруде және әлеуметтік дамуына мол үлес қосты. Ол бірнеше рет облыстық партия комитетінің мүшесі, облыстық кеңес және мәс­лихат депутаты, сондай-ақ 12-шақырылымдағы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты болып сайланды. Оның же­місті еңбегі мемлекет тара­пынан лайықты бағаланды. А.Селбаев «Парасат», «Құр­мет», Еңбек Қызыл Ту, «Халықтар дос­тығы» ордендерімен, медальдармен, грамоталармен, сондай-ақ «Құрметті теміржолшы» ата­ғы­мен марапатталған. Ол Ма­қат ауданының, Атырау қаласы мен Аты­рау облысының, сондай-ақ Маңғыстау облысы Бейнеу ауда­нының құрметті азаматы.

Амангелді екеуміз қырық жыл­­дан астам уақыт бойы отбасымен ара­­ла­сып, достасып келеміз. Та­маша отбасы бар, зайыбы Сә­ния жоғары санатты дәрігер, бала­­лары Анара мен Исатай ата-анасын жетістіктерімен, ба­қыт­­­­ты немерелерімен қуантып жүр.

 

Равиль ШЫРДАБАЕВ,

мемлекет және қоғам қайраткері