Асыл аға

Ұлағатты ұс­таз, белгілі ға­лым Құныпия Қожахметұлы Алпыс­баев осыдан тура 74 жыл  бұрын Құлжа қаласы маңын­дағы Баяндай кентінде дүниеге келіпті.

Ата-анасы 1932 жылғы го­лоще­кин­дік нәубет кезінде ерік­сіз тастап кеткен тарихи ата­ме­кені Алматы облысы, Ұйғыр ауда­ны Кет­пен аулына 1956 жылы қай­та оралып, Бөдеті бөлім­ше­сіне қо­ныстанған болатын. Сол жылы мектеп жасына толған бала Құныпия Бөдеті бастауыш мектебінің бірінші сыныбы­на қабылданады. 1960–1965 жылдары осы аудандағы Кіші Дихан және Сүмбе кент­тердегі орта мектептерде оқи­ды. 1966 жылы Алматы қала­­сындағы №12 қазақ орта мекте­бін біті­реді. Үйдің үлкені бол­ған­дықтан, сол кездегі отбасы жағ­дайына байланысты ауыл­ға, әке-шешесінің қасына ба­рып, 1966–1969 жылдары қара­па­йым шаруа болып жұмыс істеді. 1969–1974 жыл­дары С.М.Ки­ров атындағы (қазір­гі Әл-Фа­раби атындағы ҚазҰУ) Қазақ мемлекеттік универси­теті филология факультетінде оқыды.

Үздік студенттер қата­рын­да 1970 жылы тамыз айын­да студенттер алмасу бағ­дар­ламасы бо­йынша Болгарияның София қала­сын­да Климент Охрид­ский атындағы мемлекеттік уни­вер­ситетіне барып қайтады. 1975 жылы тамыз айында ҚазМУ-дың ЖОО-ның Халықаралық ассо­циа­циясына мүше болуына орай, Мәскеуде ­86 ел­дің таңдаулы уни­верситет­­тері қатыс­қан дү­ние­жүзілік форум­­ға қатысады. Қазір кім-кім­­­нің де шетелге шы­ғуы ­айту­ға тұрарлық сөз болмай қалды ғой. Ал КСРО ке­зін­де сту­дент­ті былай қойып, бодан­дық­­та­ғы республикалардың ше­неуніктерінің өзіне бұл бақыт бұйыра бермейтін. Үздік оқуы­ның, Құдай бер­ген талан­ты мен өне­рінің арқа­сында Құныпия студент ке­зінің өзінде Еуропа елдерін аралаған болатын.

Оқуды бітірген соң Құны­пия Ал­пыс­баев өзі бітірген уни­верситетте жол­дама бойынша қалдырылып, оқы­тушылық­тан профессорлыққа дейін өсті, ғы­лым кандидаты, ғылым док­торы дәрежелерін, профес­сор атағын алды. 1974 жылғы 1 қыр­кү­йектен 2005 жылғы 31 тамызға де­йін Әл-Фа­раби атын­дағы ҚазҰУ-да оқы­­тушы, аға оқытушы, доцент, профессор және 1987–1989 жылдары ҚазМУ дайындық бөлімі дека­нының орынбасары, 1993–1994 жылдары сырт­тай оқытатын фи­лология факультетінің деканы, 1996–2005 жылдары әдеби шы­ғармашылық және көркем аудар­ма теориясы кафедрасының мең­герушісі қызметтерін абы­рой­мен атқарды.

2005 жылдың 1 қыркүйегі­нен Астанадағы Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық уни­верситетіне шақы­рылып, қа­зақ әдебиеті кафедрасында про­фессорлық қызмет атқарды, аталған кафедраға бірер жыл бас­шылық жасады. Бүгінге де­йін ға­лымның жетекші­лігімен 9 ғылым кандидаты, 20-ға жуық ма­гистр мен PhD да­ярланды.

2011 жылғы 16 наурыздан 2014 жыл­дың тамызы ара­лы­ғын­да Астанада жаңадан құ­рыл­­ған Түркі академия­сына ар­­найы шақырылып, ғылым бөлі­мі­нің басшысы болып істеді. 2014 жыл­дың күзінен бастап Л.Н.Гу­милев атындағы ЕҰУ-да қа­зақ әдебиеті кафедра­сында профес­сорлық қызмет атқарып келді.

Құныпия Алпысбаевтың мек­тепте жүрген кезінен бастап-ақ домбыра тартып, ән салумен қатар, өз жанынан ән шығаратын да таланты бар еді. Оның «Біз – Отанның ұланы» атты өле­ңін де өзі жазған ал­ғашқы әні 1965 жылы желтоқсанда «Қа­зақстан пионері» газетінде нотасымен жарияланған болатын. Бүгінде жұртшылықтың сү­йіп тыңдайтын әнінің бірі Садықожаның атақты «Сары­бидай» әні бастатқан көпте­ген шығармасын алғаш компози­тор-ақынның көзін көрген көне­көз қариялардан үйреніп, халық игілігіне айналуына мұрын­дық болған да марқұм Құны­пия Алпысбаев еді. Оның осы бағыттағы жанкешті ізденісі­нің арқасында Садықожаның біраз әні халқымыздың рухани игілігіне айналды.

Бүгінге дейін ғалым-ұс­таз­дың оқу­лық, оқу құралы, зерт­теу, монография­лардан құ­ралған жиырмадан аса кітабы мен кітапшасы оқыр­ман қо­лында жүр. Одан тыс қа­зақ әдебиеті мен өнерінің түр­лі мәселесіне арналған 200-ден астам еңбегі республикамыз бен шетелдердің жетекші ғылы­ми басылымдарында жарық көр­ді. Сондай-ақ ғалым көптеген шетел ЖОО-лары мен ғылыми орталықтарының арнайы ша­қы­руымен барып, сту­денттер мен жас ғалымдарға дәріс оқыды.

Осындайда Абайдың: «Ақы­рын жүріп, анық бас, Ең­бегің кетпес да­лаға. Ұстаздық еткен жалықпас, үйре­туден ба­лаға» деген ғақылиялық өле­ңі еске түседі. «Ұстаздық етуден, балаға үйретуден жалықпай», шаршамай келе жатқан біраз жұрт бар шығар. Бірақ «ақы­рын жүріп, анық басуға» кел­ген­де Құнекеңнің алдына түсе қоя­тын адам табыла қоймас. Ұлы Абай­дың осы сөзін құнттап, сол жолдан жаңылмай, өмір бойы «ақы­рын жүріп, анық басып», елге еткен еңбегін бұлдамай, ешкімнің бетіне жел болып тимей, мансап пен байлықтың артынан да жүгірмей, үнсіз еңбек етіп қана өткен екі адам болса, біреуі – Құнекең еді. Біреу болса, нақ өзі. Ғалымның мұрасы халықпен бірге жасай береді.

 

Дүкен МӘСІМХАНҰЛЫ,

филология ғылымдарының докторы, шығыстанушы-профессор