Жаһандық ақпараттық кеңістік шарттарындағы тәуелсіз Қазақстанның имиджін қалыптастыру мәселелері

Әлем және Қазақстан

Орталық Азия аймағының көшбасшысы саналатын біздің ел соңғы жылдары қарқынды даму жолында. Бұл жетістіктер бүкіл экономикамызды қайта құ­ру нәтижесінде мүмкін бол­ды. Тәуелсіз Қазақстандағы эко­номикалық реформалармен қа­тар жүргізілген саяси реформалар да мемлекетіміздің халық­аралық аренадағы беделін жо­ғарылатты. Бүгін Қазақстан ха­лықаралық және аймақтық ұйымдардың мүшесі ғана емес, батыс және шығыс елдерінің сенімді әріптесі. Қазіргі ақпараттық қоғам дәуіріндегі саяси имиджді қа­лып­тастыру билік қатынастары жүйесіндегі өнер ретінде қарас­ты­рылады. Бұл контекске орай нақты айқындалған техноло­гия­лық тетіктер мемлекеттің имиджін қалыптастыруда ерекше мән­ге ие. Алғашында мұндай тә­сілдер биліктегі жеке тұлғаларға қолданылды. Кейінірек бұл жүйе бұқарамен ашық байланыс орнату барысында саяси жүйенің жетілдірілуіне оң ықпал тигізу ниетінде мемлекеттің даму страте­гиясында пайдаланыла бастады. Қазақстанның халықаралық саяси аренадағы позициясын ақ­па­ратпен қолдау көрсету шарала­ры­ның қажеттілігі мемлекеттің оң имиджін қалыптастырудың не­гізі болып табылады. Аталған мәселенің шешімін табуда отан­дық ғалымдар бірнеше міндеттерді шешуі қажет. Дегенмен, елі­міздің сыртқы саясаттағы имид­жінің қалыптасуы мен дамуы тетіктерін айшықтайтын арнайы ғылыми жұмыстар жоқ. Сонымен қатар, мемлекетіміздің ақпарат­тық саясаты шеңберіндегі халық­ара­лық аренадағы имиджі тео­риялық жағымен қатар, тәжі­ри­бе жүзінде толықтай зерттелмегені де шындық. Бұл КСРО құрамындағы бұрынғы Қазақ­стан­ның сыртқы саясатты жүр­гізудегі үгіт-насихаттық аппа­ра­ты орталықтан бақыланып отырғандығынан деп білеміз. Бүгінде Қазақстан Респуб­ли­касының дамуын жаһандық кеңістіктен тыс қарау мүмкін емес. Елдің мемлекеттік құры­лыс тәжірибесі көрсеткендей, бүгінгі шарттардағы маңызды мемлекеттік шешімдерді қа­был­дауда жаһандық халық­ара­лық үрдістерді ескеру қажет. Өйт­кені, қазіргі халықаралық саяси және экономикалық қа­ты­настардың жаһандануы шарт­та­рында еліміздің ұлттық қауіп­сіздігін қамтамасыз ету мәселесі өзекті болып табылады. Еліміздің стагнация үдеріс­терін жоюы мен әлеуметтік-пси­хологиялық оң көзқарас қалып­тастыруы жаһандық шарттардағы маңызды шара. Мемлекетті әлем­дік қоғамдастықтың жағымды қабылдауы жаһандық саяси, әлеуметтік және экономикалық алға жылжулар жетістігінің кепілі болып саналады. Қазақстан Республикасында позитивті қа­ты­нас қалыптастыруды қамтама­сыз етудегі жұмыстарды билік орындары үздіксіз жүргізіп жатыр. Қазақстан – кең географиялық кеңістік иеленген, жер көлемі бойынша әлемдегі тоғызыншы мемлекет. Мемлекетіміздің тер­рито­рия­сында түрлі діндер мен ұлт өкілдері өмір сүреді. Бұл тарихи, мәдени, ұлттық және дү­ниетанымдық ерекшеліктеріміз мем­лекеттілігіміздің қалып­та­суы­ның негізі болып табылады. Сондықтан мемлекет имиджі – бұл мемлекеттік жүйенің си­паттамалық белгілеріне ие өзара объективті байланыстар шегіндегі экономикалық, географиялық, ұлттық, демографиялық қарым-қатынастардың кешені. Ол әлеу­меттік-экономикалық, қоғамдық-саяси, ұлттық-конфессиялық үр­діс­тердің үдерістерін айқындай­ды. Мемлекет бейнесі сыртқы әлем­мен байланыстар нәтижесін­дегі әлемдік қоғамдастықтың са­насында қабылдануының өзіндік көрсеткіші іспеттес. Ақпараттық қоғам кеңісті­гінде имиджелогияның өзіндік ерекше орны бар. Мемлекет имиджін қалыптастыруға байланыс­ты қойылатын талаптар қоғам­дық өмірдегі ақпараттық техно­логиялардың өсуімен байла­ныс­ты. Имидж толықтай ақпараттық өнімге айналды. Имиджеология – бұл имидждің қалыптасуы мен оны жүзеге асыру техноло­гия­лары мәселелерін зерттеуге әлеу­меттану, психология, мәдениет­тану, философия және саясаттану секілді ғылымдарды тоғыстырған теория. Ол – ақпараттық қоғам­дағы мәдени шараларды жүзеге асырудағы маңызды қызмет атқа­ратын гуманитарлық технология. Сондықтан мемлекет имиджі түсінігі өзге ұғымдар секілді түрлі аспектілер негізінде қарас­тырылады. Мемлекет бейнесін кешенді зерттеу барысында ел имиджін өз азаматтарының қа­был­дау деңгейі қарастырылғаны жөн. Сонымен бірге, шет ел тұр­ғындарының көзқарастары тере­ңірек сарапталуы қажет. Өйткені, халықаралық имидж мемлекетке инвестициялық қаржылардың көп­теп бөлінуіне, туризмнің да­муына, іскерлік әлем әріптес­тігіне жол ашып қана қоймай, тәуелсіз Қазақстан халқының мақ­таныш сезімі мен Отанға сүйіспеншілігін жоғарылатады. Жалпы мемлекет имиджі оның құрылымын құрайтын бірнеше элементтерден тұрады: Қа­зақстан демократиясының бейнесі; билік имиджі; Қазақстан эко­номикасының имиджі; Қазақстан Қарулы Күштерінің имиджі; Қа­зақстанның сыртқы саясаттағы имиджі; мемлекеттің ақпараттық саясат имиджі. Қазақстан демократиясының бейнесі. Елімізді демократия­лан­дыру барысында мемлекеттік ре­формаларды жүзеге асыру сәтті жүргізілді. Ашық ақпараттық қо­ғам құру демократия жолындағы маңызды қадам болып табылды. Қазақстандағы соңғы жылдар­дағы реформалардың негізгі мақ­саты болып елді демокра­тияландыра түсу саналады. Осы шарттардағы саяси дамудың негізгі заңдылықтарын пайдалана отырып, тиімді жаңғырулардың орын алуына, алдыңғы қатардағы әлеуметтік-экономикалық дең­гей­ге шығу саяси жүйенің бар­лық күштеріне байланысты. Реформалар үдерісі жалпылай қо­ғамды қамтып, экономика, әлеу­меттік сала, рухани мәдениет пен саяси жүйенің динамикалық өзге­рістері негізінде шешімі табылуы тиіс жағдайларға да ықпалын тигізеді. Еліміздегі жаңғырған қо­ғам­ды азаматтық қоғам, құқық­тық мемлекет пен нарықтық эко­номиканың өзара бірлігі ретінде анықтаймыз. Билік имиджі. Мемлекет бейнесінің қабылдануын түсіну үшін ең алдымен билік пен азаматтар арасындағы қарым-қа­тынастарды айқындау қажет. Биліктегі азаматтардың тұлғалық имиджінің бағалануы олардың халықпен жақындығымен өзара байланысты. Бұқаралық сананың биліктің тиімді қызметін баға­лауы имидждің сипаттамалық бел­гісінің бір бөлігі болып та­былады. Билік бейнесі мен сы­байлас жемқорлық мәселесі де мемлекет имиджінің құрамдас бір бөлігі. Сыбайлас жемқорлық барлық адами және қоғам құн­дылықтарының даму үдерісіне кедергі жасайтын дерт екендігі белгілі. Бүгінгі күні қоға­мы­мызда кездесетін теріс жағдай­мен тек құқық қорғау орындары ғана емес, ел болып күресу қажеттілігі туындап отыр. Қазақстан экономикасының имиджі. Мемлекет имиджінің негізгі аспектілерінің бірі ретінде биліктің экономикалық саясатты жүргізудегі тұрғындардың қаты­на­сын атап өте аламыз. Қазақ­стан экономикасының оң имиджін қалыптастыру барысында еліміз көптеген маңызды ресурс­тарға ие болмақ. Тек жағымды имидж ғана ұлттық экономика­ның бәсекелестік деңгейін жоға­ры­лата алады. Қазақстан Қарулы Күштерінің имиджі. Азаматтардың Қарулы Күштерге көзқарасы – мемлекет­тің ішкі имиджіне ықпал ететін қарым-қатынасы. Бұл – күшті әскери державалық мемлекеттің қалыптасуына оң ықпал ететін факторлардың бірі. Телеар­налар­дағы отансүйгіштікке тәрбиелей­тін әскери хабарларды көбейту­мен қатар, көрші Ресей түсіріп отырған өзімізге тән әскери фильмдер түсіру орынды болар еді. Қазақстанның сыртқы саясат­тағы имиджі. Азаматтардың Қа­зақстанның сыртқы саясатын қабылдауы маңызды имидждік си­патқа ие. Қазақстан беделді халықаралық ұйымдардың қаты­су­шысы ғана емес, осы уақытқа дейін ТМД, ШЫҰ, ЕурАзЭҚ, АӨСШК секілді аймақтық ұйым­дардың төрағалығын сәтті атқара білді. Еліміздің былтырғы Еуро­падағы қауіпсіздік және ынты­мақ­тастық жөніндегі ұйымға төрағалығы ел имиджін жоғары­латқаны анық. Еліміздің ЕҚЫҰ төрағалығын иеленген пост­ке­ңес­тік республикалар арасында ғана емес, Азиядағы және мұсыл­ман әлеміндегі тұңғыш мемлекет екендігін әрқайсымыз мақтан етуіміз керек. 11 жылғы үзілістен соң жаңа ғасыр, жаңа мыңжыл­дық және жаңа әлемдік шарттарда Астана Саммитін өткізу еліміздің жетістігі ғана емес, ЕҚЫҰ-ның да жетістігі деп атап көрсетті көптеген сарапшылар. Саммиттің жемісті өтуі Қазақ­стан Республикасының әлемдік имиджін жаңа деңгейге көтерді. Мемлекеттің ақпараттық саясат имиджі. Бұқаралық ақпарат құралдары – ақпараттық саясат ұйымдастырудағы билік пен мем­лекеттің бейнесін қалып­тас­ты­ратын негізгі саяси идеяларды жүргізетін маңызды коммуни­ка­циялық құрал. БАҚ қоғамдық пікірді қалыптастырып, тұрғындар мен биліктегілер арасындағы өз­ара қатынастарды реттеуге септігін тигізеді. БАҚ-та берілетін ақпараттар қоғам қажеттілігіне сәйкес дайындалуы тиіс. Осы себептерге байланысты ақпаратты таратушы барлық хабарламаны тұрғындар мүддесіне сәйкес дайындаулары тиіс. Отандық және шетелдік ав­тор­лардың түрлі сараптамалық материалдарын зерттеу және жүйелеу барысында Қазақстан­ның оң имиджінің қалыпта­суындағы төмендегідей мәселе­лерге мән беріледі: - билік пен басқару жүйе­сіндегі, еліміздің қоғамдық өмірі­нің барлық салаларындағы тұрақ­тылық; - сыртқы инвесторларды тарту мақсатындағы отандық эконо­ми­калық жүйенің ашықтығы; - еліміздің құндылықтарына сәйкес келетін түсініктердің қа­лып­тасуына ықпал ететін идео­логиялық қимылдар; - қылмыстық әлеуметтік құ­бы­лыстың сипаттамалық белгілерін жоққа шығаратын қоғамдағы жоғары білімділік, мәдени және рухани әлеуетінің басымдығы; - әлемнің барлық мемлекеттерімен коммуникативтік байла­ныстардың сенімділігі мен тұрақтылығын қамтамасыз ететін Қазақстанның ақпараттық-саяси әлеуетінің ықпалдылығы. Жалпы PR мен жарнама әлем­дік қоғамдастық алдындағы Қа­зақ­стан имиджін алға жылжыту жолында тиімді пайдалануға бо­латын тәсілдер мен технологиялар қызметі. Сондықтан сая­сат­танушылар, әлеуметтанушылар, экономистер, басқару мен ұйым­дастырушылық даму мамандары­ның біріккен тәжірибелік құл­шыныс пен интеграциялық бай­ла­ныстары қажет. Сыртқы имидж­ді қалыптастыруда психологтар, сайлауалды технология­ларының кеңесшілері, спичрайтер, спиндоктор, журналистердің қосар үлестері зор. Мұндай біріккен жұмыс шаралары мемлекеттік билік органдарының тікелей қатысуымен жүргені абзал. Мемлекет имиджін ақпарат­пен қамтамасыз ету шеңберіндегі қызмет екі бағыт бойынша жүр­гізілгенін жөн санаймыз. Біріншісі – Қазақстанның шет елдердегі саяси, экономикалық, мәдени, гуманитарлық, ақпараттық қаты­суын анықтау; екіншісі – шетелдік бұқаралық ақпарат құрал­дарындағы Қазақстан бейнесі, елдің ішкі және сыртқы саяса­тының көрсеткіштерінің толық сипаттамалық белгілері. Тәуелсіз Қазақстанның саяси дамуы, ішкі саяси реформалары­ның сипаты бүгінде әлем елдеріне үлгі саналады. Қазіргі Қазақ­станның негізгі міндеті серпінді экономикалық даму, тұрақтылық­ты сақтау арқылы саяси және экономикалық жаңғыруды жал­ғас­тыра дамыту екендігі анық. Мұрат НАСИМОВ, Қызылорда «Болашақ» университетінің кафедра меңгерушісі.