Ұлт денсаулығы мен ел намысы – егіз ұғым
Туризм және спорт министрі Талғат ЕРМЕГИЯЕВПЕН әңгіме
– Ел тәуелсіздігінің алғашқы жылдары мен қазіргі кездегі спорт туралы ойыңызды қысқаша түйіндей кетсеңіз. – Еліміз тәуелсіз мемлекет болғаннан бергі 20 жыл ішінде спорт саласында айтарлықтай жетістіктерге жетті. Салыстыра айтсақ, 1991 жыл мен бүгінгі күнгі жағдайдың арасы жер мен көктей. Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарындағы қиыншылықтар қазақстандықтар үшін оңайға түскен жоқ. Спорттың материалдық-техникалық базасын сақтап қалу, спорт нысандарына халықтың қолжетімділігі, балалар мен жасөспірімдер спортын қалпына келтіру және шеберлігі жоғары спортшыларды даярлау мәселелері мемлекеттік деңгейдегі қолдауға зәру болды. Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін спорт саласының барлық нысандары мен инфрақұрылымдары азып-тозып, біразы жеке меншікке өтіп кетті. Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында қалыптасқан экономикалық ахуал дене тәрбиесі мен спорттың дамуына қолбайлау болып, соның салдарынан, айналып келгенде, халық игілігіне нұқсан келді. Бірқатар мәселелерді, бірінші кезекте, спорттың материалдық-техникалық базасын нығайтуды, халықтың спортпен шұғылдануына жағдай жасауды, балалар мен жасөспірімдер спортын дамытуды, шеберлігі жоғары спортшылар даярлау ісін мемлекеттік деңгейде шешу қажет болды. Өтпелі кезеңде ел спортының жағдайын талдай-талқылай келе, әрі әлем спортының тәжірибесіне сүйене отырып бірқатар нормативтік-құқықтық актілер қабылдау нәтижесінде қолда бар мүмкіндіктерді біріктіріп, спорттық ұйымдар, мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдар тізе қоса жұмыс істеді. Бұқаралық спортқа ден қойылып, дене шынықтыру мен спорттың көмегімен саламатты өмір салтын қалыптастыруға, спорттық резервтер даярлауға күш салынды. Тиісті шаралардың нақты жоспарлары жасалып, оларды жүзеге асыру үшін бюджеттен қаражат бөлініп отырды. – Қазір ауыл спортын дамытуда, жастарды спортқа тартуда қандай жұмыстар істелуде? – Балалар мен жасөспірімдер спортының қанат жаюы спортшыларымыздың шеберлігін арттыруға, олардың халықаралық жарыстарда сәтті өнер көрсетуіне оң ықпалын тигізіп отыр. Елімізде балалар мен жасөспірімдер спорт мектептерін дамытуға айрықша мән беріліп келеді. Бұл мектептерде жеткіншектеріміз таңдаған спорт түрі бойынша жоғары білікті бапкерлерден тегін тәлім алып, спорттық шеберліктерін шыңдайды. Спортта дарынды балаларға арналған мектеп-интернаттар саны да жыл өткен сайын көбейе түсуде. Бұл оқу орындарында негізінен ауылдық жерлерден келген, аз қамтылған отбасылардың балалары оқумен, спорттық шеберлігін арттырумен қатар, тегін жатақханамен, тамақпен қамтамасыз етіледі. Интернаттарда білікті ұстаздар, жаттықтырушылар мен тәрбиешілер жұмыс істейді. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың тапсырмасымен 2009 жылы Бразилияның «Оле Бразил» футбол академиясына 26 қазақстандық жас футболшы үш жылдық келісім-шартпен білім алуға, спорттық шеберліктерін шыңдауға барған болатын. Мұның өзі ұрпақ келешегін ойлаған тың бастама, дана шешім еді. Футбол – жер-жаһанды «жаулап алған» ең беделді спорт түрі. Ал Бразилия – осы аяқдоп өнерінен әлем елдерінің көшін бастап тұр. Бұл елге барып білім-білігін ұштаған жас өскіндеріміз күні ертең қазақ футболын әлемдік деңгейге алып шығар деген үмітіміз зор. Бұл сөзімізге дәлел ретінде қазақ баласы Рауан Сариевтің жақында Бразилиядағы атақты «Атлетико-Минейро» клубына қабылданғанын айтуға болады. Көпұлтты Қазақстанда, әсіресе, ауылдық жерлерде қазақ күресі, тоғызқұмалақ, кір тасын көтеру, бәйге түрлері, қыз қуу, көкпар, аударыспақ, теңге ілу сияқты ұлттық спорт түрлері мен халықтық ойындар да бел алып келеді. Ұлттық спорт түрлерін қайта жаңғырту мақсатында түрлі чемпионаттар, республикалық, халықаралық турнирлер ұйымдастырылады. Айталық, тоғызқұмалақтан тұңғыш әлем чемпионаты, Жасөспірімдердің І ауыл спорты ойындары, қазақ күресінен әлем және Азия чемпионаттары, Президент жүлдесі үшін Халық спорты ойындары өтті. Спорт мектептері мен клубтарында ұлттық спорт түрлері бойынша бөлімшелер ашылды. – Барлық спорт түрі бұқаралық спортты дамытудан басталады ғой. Осы бағытта қандай жұмыстар істелініп жатыр? Мүгедектер спорты туралы да айта кетсеңіз. – Соңғы үш жылда мүмкіндігі шектеулі жандардың да дене шынықтыру мен спортқа деген қызығушылығы артқаны байқалады. Елімізде 486 мыңнан астам мүгедек болса, осы санаттағы 13 мың адам бүгінде спортпен тұрақты айналысады. Елімізде мүгедектер спортымен шұғылданатын Республикалық паралимпиадалық комитет құрылды. Мүгедек спортшылардың жаттығуларына жағдай жасалған, олар түрлі жарыстарға, соның ішінде халықаралық деңгейдегі сайыстарға қатыса алады. Бұқаралық спортты дамыту жолымен спортпен шұғылданушылар санын көбейту, жаңа спорт мекемелері мен клубтар ашу бірінші кезекте инфрақұрылымның дамуы мен спорт нысандарының көбеюіне байланысты. Бұл орайда Елбасы мен Үкімет спорт саласының материалдық-техникалық базасын нығайтуға «Жол картасы» бағдарламасының шеңберінде зор қолдау көрсетті. Елімізде бүгінде 80-нен астам спорт түрлері бойынша спорттық федерациялар жұмыс істейді. – Азия ойындары бізге не берді, оның қандай пайдалы жақтарын алдық деп ойлайсыз? – Елімізде өткен Қысқы Азия ойындарына құрлықтағы 27 елден мыңнан астам спортшы қатысып, спорттың он бір түрі бойынша 69 медаль жиынтығын сарапқа салды. Бұған дейінгі Азиадаларда Қытай, Жапония, Оңтүстік Корея сынды азулы спорттық державаларды өкшелеген Қазақстан спортшылары осы жолы ерледі. Командалық есепте бірінші орынға 32 алтын, 21 күміс және 17 қола медаль жеңіп алған Қазақстан құрамасы ие болды! Бұл Азия ойындарының тарихындағы өз алдына жеке рекорд! Бұған дейін бірде-бір ел бір ғана Қысқы Азиададан осынша алтын жүлде алып көрмеген екен. Спорт нысандарының әзірлігі мен Ойындардың ұйымдастырылу деңгейін Халықаралық олимпиялық комитеттің президенті Жак Рогге, Азия Олимпиялық кеңесінің президенті Шейх Ахмад әл-Сабах аса жоғары бағалап, ризашылықтарын білдірді. Жак Рогге Қазақстан 2022 жылғы Қысқы Олимпиаданы өткізуге үміткер бола алатынын айтты. – Биыл елімізде Азиада өткізуден басқа тағы қандай жаңалықтар болды? – Осы жылдың айтулы бір жаңалығы – Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев халықты сауықтыру мақсатымен 2011-2015 жылдарға арналған «Саламатты Қазақстан» Мемлекеттік бағдарламасын бекіту туралы Жарлыққа қол қойды. Осы бағдарламаның шеңберінде Туризм және спорт министрлігі дене шынықтыру мен спортты дамытудың 2011-2015 жылдарға арналған салалық бағдарламасын әзірлеуде. Содан кейін жақында біз елімізде тұңғыш рет І спорт форумын өткіздік. Мұнда көптеген қордаланып қалған проблемалардың бәрі қаралды. Соның ішінде ауыл спорты да бар. Ауыл – қазақтың алтын бесігі. Қарап отырсақ, халықаралық ареналарда атой салып, қазақтың атын айдай әлемге танытқан саңлақ спортшыларымыздың дені ауылдан шыққандар. Сондықтан шалғайда жүрген жеткіншектерді ерте жасынан спортқа баулып, биік мұраттарға талаптандыру – баршамызға ортақ міндет. Ауыл спортын дамытудағы игі қадамдардың бірі – 2010 жылдың қараша айында Туризм және спорт министрі мен Ауыл шаруашылығы министрі Спорт саласындағы әріптестік туралы меморандумға қол қойды. Бұқаралық спортты одан әрі дамытып, халық денсаулығын арттыру үшін, әсіресе, ауыл спортын көтеруге күш салғанымыз абзал. Республикалық «Ел Қайраты» ауыл спорты қоғамының құрылуы қазақ спортының көсегесін көгертер игі шаралардың бірі деп білеміз. – Манадан бері спортты дамытуда істелініп жатқан жұмыстар туралы жақсы айттыңыз. Енді қандай проблемалар бар, оларды шешудің жолдары хақында әңгімелесеңіз. Бүгінде біз өзіміздің ұлттық спорттық тәрбие жүйемізді құруға кірісуіміз керек. Ол жүйе халықты спортқа тартып қана қоймай, адамдардың менталитетін өзгертіп, оларға дене шынықтыру мен спорттың аса қажеттігін ұғындыра білуі тиіс. Яғни, халық өз денсаулығы үшін жауапкершілікті терең сезінуі қажет. Осы орайда бірқатар ұсыныстарымызды айтып, ел спортындағы кейбір кемшін тұстарға да тоқтала кеткеніміз жөн болар. Айталық, жұмыс берушілер мен еңбек ұжымдарының арасындағы келісім-шарт бойынша спортты еңбек және демалыс орындарының жүйесіне енгізсе, артық болмас еді. Мекемелер мен көпшіліктің демалыс орындарында спортпен шұғылдануға жағдай жасалуы керек. Кез келген саланы жете меңгеру үшін оның түп негізін, кемшіліктердің себеп-салдарын, жетістікке жету жолдарын ғылыми тұрғыдан зерттеп отырмаса болмайды. Спорт әлемі де тұнып тұрған ғылым. Осы жағдайды ескеріп, спорт саласы бойынша ғылыми-зерттеу институтын құрып, ғылыми-әдістемелік базаны жетілдіру – күн тәртібінде тұрған аса маңызды мәселе. Спорт саласындағы мамандардың біліктілік деңгейі біздің жас мемлекетіміз үшін аса маңызды. Спорт кадрларын даярлау мен қайта даярлау бағдарламасын жетілдіріп, осы орайда республикалық мектеп-интернаттарды қайта құру жолымен колледждерге айналдыруға кірістік. Мемлекет пен жеке меншіктің спорт саласындағы әріптестігін дамыту қажет. Жеке меншік бизнесті еліміздің спорт саласына тартатын мезгіл жетті деп ойлаймын. Салық кодексіне спорт саласына айтарлықтай қолдау көрсеткен бизнес құрылымдарына арнайы салық тәртібін қолдану туралы өзгертулер енгізу керек. Спортпен шұғылданушылардың санын көбейту, қосымша спорт мекемелерін, басқа да дене шынықтыру-сауықтыру ұйымдары мен клубтар ашу бірінші кезекте инфрақұрылымның дамуы мен спорт нысандарының көбеюіне байланысты. Спорт инфрақұрылымының жалпы алғанда дамып келе жатқанына қарамастан, спорттың бұқаралық сипат алуына спорт нысандарының (әсіресе, ауылдық жерлердегі) кемшіліктері кедергі болып отыр. Ауылдық жерлердегі спорт нысандары аз, қамтамасыз етілу деңгейі төмен. Қазіргі бар спорт нысандары ел халқының қажеттілігін небары 30 пайызға ғана өтей алады. Бүгінде еліміздегі білім беру ұйымдарынан тыс нысандардың әр бесіншісі, яғни 957 нысан жөндеуді қажет етіп тұр. Еліміздегі 7 мың ауылдық елді мекенде 20 166 спорт нысаны бар. Солардың 13 134-і (65,1%-ы) ашық спорт алаңқайлары да, 307-сі ғана (3%-ы) жабық спорт кешендері. Спорттың кейбір түрлерінен елімізде командалардың ресми халықаралық жарыстарға даярлануына арналған заманауи базалар жетіспейді. Бұған қоса, жүзу бассейні, нысана көздеу орны, жеңіл атлетика манежі, велотрек, шаңғы базасы, есу арналары сынды мамандандырылған спорт нысандары тапшы. Ал бұлар нағыз медальға жомарт олимпиадалық спорт түрлері екенін ескерсек, халықаралық ірі жарыстарда қандай қомақты олжалардан қағылып жүргеніміз айтпаса да түсінікті. Жетістіктерімізді айта отырып, осындай кемшін тұстарымызды да жасырмай, қайта оны көпшіліктің назарына салып, жағдайды түзеу амалдарын бірлесе қарастырғанымыз жөн. Жиырма жыл тарих үшін аз ғана уақыт болғанымен, Тәуелсіз Қазақ елінің спорт саңлақтары осы қысқа мерзімнің өзінде әлемнің талай асуын бағындырып үлгерді. Алда талай биіктер күтіп тұр, сол асқарларға ұмтылған Қазақстан спортының да кемелдене түсері сөзсіз. – Әңгімеңізге рахмет. Әңгімелескен Дастан КЕНЖАЛИН. Қарағандыны сәндендірген үш ақ отау Қаланың бас көшесі – Республика даңғылы бойы қазір бір-бірінен сәулеті асқан зәулім ғимараттармен көз тартады. Соның үшеуі торқалы той алдында есік ашып, спортқа ынтызар талапкерлердің, жанкүйерлердің сүйікті орындарына айналды. * Сыртқы көркі өз алдына бір бөлек, аса айшықты, оның ішкі сәні де тамсантарлық. Мұнда тенниспен шұғылдануды қалаушыларға бір уақ осы ойын қызығына берілушілерге қажетті барлық жағдай жасалған. «Хорд» төсеніштері жабылған 2 жабық және 3 жабық ашық корт қай уақытта да теннисті серік еткен талапкерлерге дайын. Бұлардың көбі облыстық мамандандырылған балалар мен жасөспірімдер олимпиялық резерв мектебінің алдан үлкен үміт күткен өрендері. Осындағы жарыстарда 402 жанкүйер сайыстарды тамашалай алады. * Қарағандының бокс мектебінің атақ-даңқы алысқа аяндығы белгілі. Серік Нұрқазов, Серік Сәпиев сынды саңлақтарға қанат қақтырған ұяның тағы талай тарландарды ұшыруға мүмкіндігі одан сайын кеңейді. Бұған жаңадан ашылған бокс орталығы жол ашқалы отыр.Онда былғары қолғап жас шеберлерінің жаттығуына, ірі жарыстарға алаңсыз дайындалуына болады. Сондай-ақ, 764 орындық зал ортасындағы 2 ринг халықаралық сайыстарға қатысушылардың күш сынасуына айнала алады. * Осы екі спорт кешенінің дәл жанында мұз айдыны алдан шығады. Жабық хоккей корты бұл ойын бойынша өтетін жарыстар дүбіріне бөленсе, сонымен бірге онымен әуестенуші жеткіншектерді шеберлік шыңдайтын, сынасатын мұз алаңы ретінде баурайды. Сонымен бірге конькимен мәнерлеп сырғанаушылар өнерін де 4 мың жанкүйер тамашалайды. Арнаулы жаттықтырушылар талапкерлерді осы ойындарға баулиды. Теннис орталығы Бокс орталығы Мұз айдыны Айқын НЕСІПБАЙ.Дерек пен дәйек
• Бүгінде елімізде спортпен жүйелі айналысушылардың саны 2 млн. 898 мың 871 (тұрғындардың жалпы санының 17,7%-ы) адамды құрайды, оның ішінде ауылдық жерлерде 1 млн. 190 мың 341 (7,3%), тиісінше 1 млн. 708 мың 530 (10,4%) адам қала тұрғындары. • Биыл саламатты өмір салтын насихаттау мақсатында елімізде 17 904 спорттық-бұқаралық іс-шаралар өткізіліп, оларға 4,1 млн. адам қатысты, оның ішінде 11 мың іс-шара ауылдық жерлерде өткізіліп, оларға 2,3 млн. адам қатысты. • 2010 жылы еліміздегі спорт нысандарының жалпы саны 31 266 болса, соның ішінде 1 717 нысан жекеменшіктің үлесінде, 20 166 нысан ауылдық жерлерде орналасқан. • Елімізде жұмыс істеп тұрған 70 мың 353 спорт секцияларында 2,1 млн. адам спортпен шұғылданады. • Қазірде 127 мүгедек спорттың әр түрінен Қазақстан Республикасының спорт шебері. Бір ғана 2010 жылдың өзінде мүгедектер санатынан 41 адам спорт шеберінің, 24 адам халықаралық дәрежедегі спорт шеберінің нормативтерін орындады. • 1992 жылдан бері біздің олимпиадашылар жоғары нәтижелерге қол жеткізіп келеді. Айталық, 1996 жылы Атлантада өткен жазғы Олимпия ойындарында біздің спортшылар 3 алтын, 4 күміс және 4 қола медаль жеңіп алды. 2000 жылғы Сидней Олимпиадасында 3 алтын, 4 күміс медаль иеленіп, жалпыкомандалық есепте ойындарға қатысқан 199 мемлекеттің ішінен 22-орынға ие болдық. 2004 жылғы Афина Олимпиадасында біздің команда 1 алтын, 4 күміс және 3 қола медаль еншіледі. Ал 2008 жылы Бейжің Олимпиадасынан спортшыларымыз 2 алтын, 4 күміс және 7 қола медаль олжалады. • Қысқы спорт түрлерінен де еліміздің жетістіктері бар. 1994 жылғы Лиллехаммер Олимпиадасында Қазақстан спортшылары 1 алтын, 2 күміс медаль жеңіп алды. 1998 жылғы Нагано Олимпиадасынан бұйырған олжа – 2 қола медаль. Өкінішке қарай, 2002 жылы Солт-Лейк-Ситиде, 2006 жылы Туринде өткен олимпиадалардан қанжығамыз бос қайтты. Ал 2010 жылғы Ванкувер Олимпиадасынан 1 күміс медаль бұйырды. • Тәуелсіздік жылдарында қазақстандық спортшылар жазғы Азия ойындарына 5 рет қатысып (1994, 1998, 2002, 2006, 2010 жылдары), 110 алтын, 118 күміс, 167 қола – барлығы 395 медаль жеңіп алды. • Осы уақыт аралығында біздің спортшылар Қысқы Азия ойындарына да 5 рет қатысып (1995, 1999, 2003, 2007, 2011 жылдары) 69 алтын, 51 күміс және 44 қола – барлығы 164 медальға қол жеткізді. • 1991 жылдан бері олимпиялық спорт түрлері бойынша 33 спортшымыз әлем чемпионы атанып, барлығы 116 медаль олжалады. Соңғы, 2010 жылы Сингапурда өткен І жасөспірімдер Олимпиадасында біздің жеткіншектер лайықты өнер көрсетіп, 2 алтын, 2 күміс, 2 қола медаль иеленіп қайтты. Ұлттық спортымыз өркендеу үстінде ХХ ғасырдың соңғы он жылдығында еліміз тәуелсіздігін алып, егеменді ел атанды. Аз уақыт аралығында барлық дерлік сала бойынша оң өзгерістер жасалды. Халық еркін тыныстап, өз елін жаңаша құруға кірісті. Өткен ғасырдың 90-шы жылдарының басында алдыңғы буын ағаларымыз – Ауыл шаруашылығы министрінің бірінші орынбасары Айып Құсайынов, Спорт министрінің орынбасары Анатолий Құлназаров, «Қайрат» республикалық спорт қоғамының төрағасы Сайлау Тұрыскелдин, Алматы, Жамбыл облыстарының әкімі болған Серік Үмбетов және басқалар ат спорты мен ұлттық ойындарды дамытуды қолға алды. Осының арқасында еліміздің көптеген облыстарында ат спорты жарыстары жиі өткізіле бастады. Әсіресе, аламан бәйге, жорға жарыс, қыз қуу, теңге алу, көкпар тарту сияқты ойындар қызықты да мәнді өтетін болды. Тәуелсіздігіміз бен ұлттық спорт түрлері жанашырларының арқасында 90-шы жылдардың ортасында Ұлттық ат спорты федерациясы дүниеге келді. Көптеген азаматтардың жанқиярлық еңбектерінің нәтижесінде 1996 жылдың наурызында Алматыда бүкіл Қазақстан атбегілерінің 1-ші құрылтай-конференциясы өткізілді. Онда тұңғыш рет ұлттық спорттың ережелері, конституциясы қабылданды. Сондықтан, 1996 жылдың 1 наурызы ұлттық ат спорты тарихында ерекше күн болып саналады. Ұлттық спортқа арналған құлшыныстың арқасында 1999 жылдың 7 сәуірінде жаңа елордамыз – Астана қаласында Қазақстан Республикасы Ұлттық спорт федерациясының 1-ші съезі өтті. Онда Қайрат Сатыбалды бірауыздан президент, мен 1-ші вице-президент әрі федерациясының бас хатшысы ретінде сайландық. 2-ші съезд 2001 жылдың 15 ақпанында өткізілді. 2004 жылдың 15 мамырында Қазақстан Республикасы Ұлттық спорт түрлері қауымдастығы құрылды. Қазір қауымдастықтың құрамында 22 республикалық федерация және 3 қор бар. Олар: «ҚР Ұлттық ат спорты түрлерінің федерациясы», «Көкбөрі», «Бүркітшілер», «Қазақ күресі», «Алыпсоқ», «Ер жігіт ойыны- Джигитовка»,, «Жекпе-жек», «Бес қару», Түйе жарыс «Желмая», «Тоғызқұмалақ», «Жорға жарыс», «Сайыс-Аударыспақ», «Тазы-Төбет-Алабай», «Қыз қуу», «Жұдырықтасу», «Асық ату», «Поло- шөген», «Хан дойбысы», «Тай жарыс», «Алаш» алыспағы, «Номад», «Қара Жорға» федерациялары мен «Ұлы Аламан», «Қыран» және «Ұлы Дала ойындары» қоры. Сонымен бірге, 14 облыстық, 163 аудандық, 80 қалалық, 2 000-нан астам ауылдық филиалдарымыз тұрақты жұмыс істейді. Бұл – үлкен күш. Біз осы бөлімшелеріміз арқылы кең байтақ еліміздің 5500 ауылына өз ықпалымызды жүргізіп отырмыз. Жалпы, елімізде ұлттық спорт түрлерімен шұғылданушылардың саны 95 087 адам, оның ішінде ұлттық ат спорты түрлерімен – 15 111, (ауылдық жерлерде – 9 605), қазақ күресімен – 36 102, (ауылдық жерлерде – 25 460), тоғызқұмалақпен – 36 643, (ауылдық жерлерде – 23 009), сонымен қатар, арқан тарту, асық ату, бес тас және «Құсбегі», «Саят» атты аңшылық кұстары спортымен 7231 адам айналысады. Орта есеппен алғанда, ұлттық спорт түрлерін насихаттау бағытында жыл сайын 100-ден астам халықаралық және республикалық жарыстар ұйымдастырылды. Мәселен, 2011 жылы қазақ күресінен – 30, тоғызқұмалақтан – 40, көкпар, теңге алу, аударыспақтан – 19, ал қалған ұлттық спорт түрлерінен 20-ғa жуық спорттық шара өткізілді. Тек биылғы жылдың ішінде көрсетілген ұлттық спорт түрлері бойынша жарыстарға қатысушылардың саны 25 000-нан асады. Ұлттық спорт түрлерін дамыту мен насихаттау көп жағдайда халықаралық жарыстарда ел намысын қорғайтын iзбacap дайындауға да байланысты. Ал ізбасар тәрбиелеу және дайындаудың нeгізi балалар мен жасөспірімдер спорт мектептерінен басталатындығы бәрімізге мәлім. Бүгінгі күні еліміздегі 407 спорттық мектептің 9-ы ұлттық және ұлттық ат спорты мектебі болып отыр, ал жалпы алғанда, ұлттық ойындар спорты 200 спорттық мектепте насихатталады, оның ішіндe, қазақ күpeciн 150 мектеп, ал тоғызқұмалақты 100 мектеп, ат спорты түрлеріне көз жіберсек, бұл бағыттағы 5 мектеп дамытып отыр (Астана, Ақмола, Шығыс Қазақстан, Қызылорда және Павлодар облыстарында). Өз жұмыстарын қазақ күресінен ашылған арнайы олимпиада резервінің балалар-жасөспірімдер мектептерінің 9 бөлімі нәтижелі бағытта жүргізуде. Сәдібек ТҮГЕЛ, Ұлттық ат спорты федерациясының президенті, Ұлттық спорт түрлері қауымдастығының бірінші вице-президенті, Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген қайраткері. «Астана» мұз сарайы Спорт сарайының жалпы аумағы 13 мың шаршы метрден астам жерді алып жатыр. Мұз сарайының сәулетті де ғажайып жарқыраған көрінісі қала қонақтарын да «менмұндалап» шақырып тұрғандай. Спорттық ойын-сауық шаралары кезінде мұз сарайы 3 мыңдай адамды қабылдай алады. Ал мұнда күніне саламатты өмір салтын қалыптастырғысы келген мың жарымнан аса адам жиналып, жаттығу жұмыстарымен айналысады. Әсіресе, «Астана» мұз айдынының заман талаптарына сай жасалған жабдықтары мен безендірілген ішкі келбеті спортсүйер қауымды лезде баурап алады. Бұл жерде мәнерлеп сырғанаудан, шайбалы хоккейден түрлі деңгейдегі жарыстар ұйымдастырылады. Мұз сарайына келетіндердің басым бөлігі жастар мен мектеп оқушылары. Сондықтан болар мұнда бас сұққан жастар шексіз алғыстарын білдіріп жатады. «Астана» мұз сарайындағы спорттық үйірмелерге 400-ге тарта жас жеткіншек қатысады. Сонымен қатар, спорт кешенінде шайбалы хоккейден еліміздегі мықты ұжымдардың қатарына жататын ардагерлер командасы да дайындықтарын пысықтайды. Ал хоккей ойынына әуес кәсіпкерлер мен мемлекеттік қызметкерлер, әртүрлі саланың мамандары мен еңбеккерлері түнгі хоккей лигасын ұйымдастырады. Екібастұз бен Павлодар қалаларының 7 командасы түнгі лигада бас қосып, ойын өткізеді. Мұз сарайындағы мәнерлеп сырғанау үйірмесінде еліміздің жас шеберлері жаттығады. «Астана» мұз сарайы өзіне жүктелген тапсырмаларды тиімді атқарып келеді. Себебі, қала тұрғындары арасында бұқаралық спортты насихаттауда және саламатты өмір салтын қалыптастыруда спорт кешенінің қосып жатқан үлесі мол. Фарида БЫҚАЙ, Павлодар. Сымбаты келіскен «Сейхун» Ел-халықтың басым бөлігі жастар екені шындық. Ал олардың көбі студенттер. Саламатты өмір салтын осы студент-жастардың арасынан бастаған ләзім. Бұл тұрғыда да атқарылып жатқан нақты істер баршылық. Соның бірі Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті студенттері үшін арнайы «Сейхун» спорттық-сауықтыру кешенін салды. Жалпы көлемі 3294,86 шаршы метрді құрайтын сауықтыру кешенінің құрылысы 2009 жылы басталған болатын. Ал оның құрылысына 194 миллион теңге бөлінген. «Сейхун» спорттық-сауықтыру кешенінде спорттың қай түрімен болсын айналысуға жағдай жасалған. Мини-футбол, баскетбол, волейбол, гандбол, көркем және ритмдік гимнастикамен айналысатын залдар бар. Онда бір ауысымда 40 адамға дейін жаттығу жасауға болады. Сондай-ақ тереңдігі 2 метрге жететін жүзу бассейні де салынған. Бассейнде бір мезетте 32 адамға дейін жүзе алады. Студенттерге ыңғайлы болу үшін бассейнде арнайы нұсқаушылар жұмыс істейді. Сонымен қатар, судың құрамын зерттеп, үнемі назарда ұстап отыратын сарапшы мамандар да бар. Қорқыт Ата атындағы Қызылода мемлекеттік университеті ел спортына елеулі үлес қосып келеді. Аталған оқу орны тәрбиелеген Илья Ильин талай бәсекеде топ жарып жүр. Алдағы Лондон Олимпиадасында да алтын жүлдеден үмітті спортшылардың бірі – осы Ильин. «Сейхун» спорттық-сауықтыру кешені Сыр спортының дамуына зор үлес қосатыны кәміл. Сондықтан оның алдағы уақытта әлем біріншілігі, Олимпиада ойындарында бәсекенің алдын бермей, ел абыройын биіктетер сайыпқырандар тәрбиелеп шығарарына сенейік. Онан бөлек, саламаттылықты серік еткен жастар түлеп ұшады деген үміт бар. Өйткені, сәні мен сымбаты келіскен кешен спортты серік етпесіңе қоймайды десек, артық айтқандық емес. Ержан БАЙТІЛЕС, Қызылорда. Дерек пен дәйек • 1994 жылы Қазақстан спортшылары алғаш рет кешенді жарысқа қатысты. Ол Жапонияның Нагано қаласында өткен Қысқы Азия ойындары еді. • Осы жылы шаңғышы Владимир Смирнов еліміз спортшылары арасынан алғаш рет Олимпиада чемпионы атанды. Ол Норвегияның Лиллехаммер қаласында өткен Қысқы олимпиа ойындарында құрмет тұғырының ең биік сатысына көтерілді. • Алғаш рет төрт дүркін әлем чемпионы атанған спортшы – самбошы Ерболат Байбатыров. • 1995 жылы спорттың көптеген түрінен Қазақстан ұлттық құрамасы алғаш рет әлем чемпионаттарына қатыса бастады. • 1999 жылы футболдан Қазақстанның жастар құрамасы алғаш рет әлем чемпионатына қатысты. • 2002 жылы футболдан еліміздің үздік командалары алғаш рет чемпиондар лигасының жарысында өнер көрсетті. • 2006 жылы елімізде алғашқы қазақ күресінен әлем чемпионаты өткізілді. • 2010 жылы алғаш рет төл зияткерлік ойынымыз – тоғызқұмалақтан әлем чемпионаты өтті. Оған төрт құрлықтың 16 елінен барлығы 43 ойыншы қатысты. • 2010 жылы зілтемірші Жәнібек Құндыбаев пен Жазира Жапарқұл Сингапурде өткен жасөспірімдер арасындағы Олимпиаданың алғашқы чемпиондары атанды. • 2011 жылы елімізде алғаш рет Қысқы Азия ойындары өтті. • Осы жылы жас шахматшы Жансая Әбдімәлік алғаш рет төрт дүркін әлем чемпионы атанып, әлемдегі ең жас гроссмейстер атағына ие болды. • Биыл тағы бір спортшымыз Илья Ильин зілтеміршілер арасында ауыр атлетикадан алғаш рет үш дүркін әлем чемпионы атанды. • 2011 жылы қазақ баласы Рауан Сариев алғаш рет футболдан шет ел командасымен үш жылдық келісім-шартқа отырды. Қазір ол Бразилияның «Атлетико минейро» клубында ойнап жүр. Айқарма беттің материалдарын ұйымдастырған Дастан КЕНЖАЛИН.