Шығыс Қазақстан облысы Зайсан ауданындағы 100 жылға тарта тарихы бар Қарабұлақ ауылын тәуелсіздіктің төл туындысы деп те айтуға болады. Біздің бұлайша бөле-жара көрсететін себебіміз, 1991 жылы, яғни еліміз өз тәуелсіздігіне ие болысымен Зайсан жерінде ауыр жер сілкінісінің болғандығы республика халқына белгілі. Сол тұста мемлекет билігінің басына енді ғана келген Нұрсұлтан Назарбаев халықты береке-бірлікке жұмылдырудың, қиналғанға көп болып көмекке тартудың ерекше үлгісін көрсетті. Зайсан зілзаласының ауыр зардаптарын еңсеруге бүкіл республика халқын жұмылдырды. Міне, осы тұста ауылдың қирап қалған тұрғын үйлері тұтастай қайтадан салынды деп айтуға болады. Сонымен ел Тәуелсіздігінің алғашқы кезеңін қарабұлақтықтар жаңа үйлерде қарсы алды.
Мұнан кейін ауыл тарихында өзгеріске толы жаңа кезең басталды. Жекешелендірудің алғашқы кезеңіндегі ауыртпалықтар халықтың есінде. «Қарабұлақ» кеңшары тарасымен ауыл халқының басым көпшілігі жұмыссыз қалғаны белгілі. Сол тұста бірден 60-қа тарта шаруа қожалығы құрылғанымен олар істі меңгеріп әкете алмады.
Әйтседе, ел Тәуелсіздігінің 20 жылдығы біздің туған ауылымыздың өмірінде көбіне жарқын жақтарымен есте қалатын болар деп ойлаймыз. Ауылда осыдан 10-15 жыл бұрын қорғасын-мырыш комбинатының көмегімен бұрын-соңды болмаған жаңа үлгідегі зауыт салынған болатын. Қазір Зайсан көлінен ауланған балықты өңдеп, оны еуропалық мемлекеттерге тікелей шығаратын бұл зауытта 100-ден астам адам жұмыс істейді. Мұнан кейін тағы бір өндіріс орны – мал сойып, оның етін мұздатып, республика өңірлеріне шығаратын цех ашылды. Мұнда да біршама адам еңбек етеді.
Қарабұлақтықтарға тәуелсіздіктің берген тағы бір қуанышы ауыл іргесінен 3-4 шақырым қашықтықтағы жерден мұнай мен газ қорының табылуы болды. Бірқатар жылдар бойы жүргізілген барлау жұмыстарынан кейін-ақ оны өндіру ісі қолға алынды. Қазіргі күні көптеген ауыл жастары сол өндіріс орында жұмыс істеп, едәуір жалақы алатынын естіп, қуанып қалдық. Бұрын екі қолға бір жұмыс таба алмай, бос жүрген жастар биыл біз ауылға барған кезде бағасы 300 теңге тұратын қымбат темекілерді тартып, қалаған дүниелерін сатып алып, ауылдағы дүкендер саудасын қыздыра түсіпті. Солардың бірі Ерлан атты бозбаладан айына қанша жалақы алатынын сұрадық.
– Біз вахталық тәсілмен жұмыс істейміз. Бір ай еңбек етіп, бір ай демаламыз. Осыған 200-230 мың теңгедей ақша шығады. Ол ақша біз секілді бойдақ жігіттерге жетеді. Сондықтан артығын үйімізге беріп, әке-шешемізге көмектесеміз, – деп жауап берді жас жігіт.
Қазір мұнайшылар жұмыс істеп жатқан жерде 100 орындық жатақхана, соның ішінде, мамандарға арналып барлық жағдай жасалынған кешен тұрғызылған екен. Осыған байланысты ауыл жағдайының да жақсарғандығы бірден байқалады. Ең алдымен, тұрғын үйлер бағасы өсе бастаған. Қазірдің өзінде оның орташа мөлшері 10-15 мың доллар көлемінде екен. Әрине, қала үшін бұл баға оншама қымбат көрінбегенімен еліміздің ең бір шетінде, соның ішінде Қытаймен шекаралас өңірдегі ауыл үшін бұл аз баға емес. Және оның бұдан әрі де көтеріле беретіндігі анық.
Бұл ауылдың бұлжымас жақсы дәстүрінің бірі ретінде кезінде мектеп бітіріп кеткен түлектердің жиырма, отыз жылдық кездесулерін өз ауылдарында өткізіп, мектепке, ауылдың әлеуметтік мекемелеріне қаржылай көмек көрсететіндігін айтуға болады. Осындай көмек түрлерінің нәтижесінде мектепке және басқа да мекемелерге жыл сайын жаңа компьютерлер, жиһаздар сыйланады. Мәселен, биылғы жылғы осындай кездесуде мәдениет үйіне 10 үстел, 90 орындық табыс етілсе, Абай орта мектебінің 1 кабинеті жиһазбен толықтай жабдықталған. Мұның сыртында азаматша Гүлмира Әукебаева 8 балаға ұялы телефон, Ж.Оспанов, А.Доспаевалар басқа да әртүрлі сыйлықтар табыс етіпті.
Жалпы, Қарабұлақ ауылы қарайтын Зайсан ауданын еліміздегі жедел гүлденіп келе жатқан өңірлердің бірі деп атауға болады. Мұнда білікті басшы, «Құрмет» орденінің иегері Серік Зайнулдин әкім болып келісімен ауданда өрге басқан көптеген жаңалықтар жүзеге асқан. Соның ішінде биылғы жылдың өзінде ғана «Бекзат» ЖШС-ның макарон өнімдерін шығаратын цехы, «СМУ Шығыс» ЖШС-ның темір-бетон өнімдерін шығаратын құрылыс комбинаты, «Нұртай» шаруа қожалығының сүт өнімдерін өңдейтін цехы толығымен іске қосылыпты. Сонымен қатар, бұл ауданда шөлмекке құйылып сатылатын минералды сулар, лимонад және газдалған сусындар, өсімдік майы және басқа да халыққа қажетті көптеген бұйымдар өндіріліп, саудаланады. Қазір бір ғана Зайсан қаласының өзінде май шығаратын бірнеше цех, оннан астам наубайхана, ондаған қонақ үй, бірнеше базар, супермаркет дүкендер, 20 шақты кафе-мейрамханалар жұмыс істейді. Осыдан бірнеше жыл бұрын көмір кен орны ашылып, оны шығаратын кәсіпорын облыстың 4-5 ауданын арзан көмірмен қамтамасыз етіп келеді. Жалпы, Зайсан ауданында кәсіпкерлік жедел даму үстінде. Осыған орай қазіргі күні ауданға темір жол желісін тарту мәселесі талқыланып, қазіргі күні осы істі жүзеге асыру жолдары қызу қарастырылып келеді.
Сонымен ел Тәуелсіздігінің 20 жылдығын Зайсан қаласы мен оның ауылдары, соның ішінде сөз болған Қарабұлақ ауылы үлкен өзгеріс үстінде қарсы алуда.
Сұңғат ӘЛІПБАЙ.
Шығыс Қазақстан облысы, Зайсан ауданы.
* * *
Дерек пен дәйек
Республика бойынша ауылшаруашылық жерлерінің жалпы ауданы 222,6 миллион гектарды құраса, мұның 24 миллион гектарын егістік алқаптар алып жатыр. Қалғаны шабындық (5 миллион гектар), жайылымдық (189 миллион гектар) жерлер. Қазіргі күні осы жерлердің шамамен алғанда 90 миллион гектарға жуығы пайдаланылуда.
х х х
АЕМ-дер даму әлеуетіне орай төрт топқа жіктелген. 2010 жылы даму әлеуеті жоғары АЕМ саны 2004 жылмен салыстырғанда 2,2 есе өсіп, 2613 бірлікті құрады. 2010 жылы ауыл тұрғындарының жан басына шаққандағы ақшалай табысы 217 183 теңгені құрады, бұл 2004 жылғы көрсеткіштен 3,5 есе жоғары.
х х х
2004-2010 жылдары барлық төлем көздерінен ауылдық аумақтарды дамытуға 976,0 млрд. теңге, соның ішінде, республикалық бюджеттен – 436,9 млрд. теңге, жергілікті бюджеттерден – 424,2 млрд. теңге және басқа төлем көздерінен 114,9 млрд. теңге бөлінді.
х х х
2004-2010 жылдарға арналған ауылдық аумақтарды дамыту мемлекеттік бағдарламасын іске асыру кезінде ауылдық жерлерде 604 білім беру, 424 денсаулық сақтау, 579 сумен қамтамасыз ету, 311 газбен қамтамасыз ету, 182 мәдениет және спорт нысандары салынды.
Бұдан басқа 611 сумен қамтамасыз ету, 10300 электрмен қамтамасыз ету, 81 газбен қамтамасыз ету нысандары, жергілікті маңыздағы 2768 шақырым жолдар, 4873 білім беру, 3450 денсаулық сақтау, 1245 мәдениет, спорт және туризм нысандары күрделі жөндеуден өтті.
х х х
2004 жылдан бастап сумен қамтамасыз етудің ерекше маңызды топтық жүйелерінен ауыз су беру бойынша қызметтер субсидиялануда. Қызметтердің субсидиялану деңгейі 30-дан 93 пайызға дейінгі аралықта.
х х х
2010 жылы ауыл шаруашылығының жалпы өнімі 1441,0 млрд. теңгені құрады, бұл 2004 жылғы деңгейден 742,2 млрд. теңгеге артық.
х х х
Астық экспортын дамыту мақсатында бірқатар серпінді жобалар жүзеге асты және жүзеге асу үстінде. Солардың қатарында Иран Ислам Республикасының Әмірабад қаласындағы порт аумағында салынған астық терминалын айтуға болады. Бұл терминал жылына 500-700 мың тоннаға дейін астықты қабылдап және өткізіп отырады. Сонымен қатар, дәл осындай астық терминалы Қытаймен шекарадағы Достық-Алашаңқай стансасы аумағында да салыну үстінде. Ол жылына 500 мың тоннадан 1 миллион тоннаға дейін астық экспорттауға жәрдемдеседі.
х х х
Ауыл шаруашылығы министрлігінің үстіміздегі жылдың 11 қаңтарындағы мәліметі бойынша, елде 115,2 мың трактор, 47,1 мың астық жинаушы комбайн, 15,1 мың ору мәшинесі, 91,6 мың тұқымсепкіш пен басқа да ауылшаруашылық техникалары бар.
х х х
Шаруаларды тиісті техникалармен жеңілдікті негізде мемлекет көмегі арқылы қамтамасыз ету мақсатында 1999 жылы Ауыл шаруашылығы министрлігі аясында «ҚазАгроҚаржы» АҚ құрылған болатын. Оның қызметін пайдланушылар саны 2000 жылғы 61 қарыз алушыдан 2010 жылғы 3 128 қарыз алушыға дейін жетіп, осы жылдар аралығында 48,1 есе өсті. Бұл құрылым қазіргі күні орта және ірі шаруашылықтардың 43,8 пайызын, ірі ауылшаруашылық кәсіпорындарының 21,8 пайызын өз қызметімен қамтып отыр. Олармен жасасқан келісім-шарттардың жалпы саны 2000 жылғы 68 бірліктен 2010 жылғы 6051 бірлікке дейін, яғни 88,9 есе өсті. Мұның өзі мемлекеттік мұндай қолдау түрі егіншілік, астық өндірісінде өте пайдалы болғандығын көрсетеді.
_______________________________
Айқарма беттің материалдарын ұйымдастырған Сұңғат ӘЛІПБАЙ.