Академик Серікбай Бейсембайұлы Бейсембаевты зиялы қауым үлкен ғалым, ғылымның шебер ұйымдастырушысы ретінде жақсы біледі. Үлкен қызметтер де атқарды. Бір адам осындай-ақ болсын дейтін азамат. Ал енді сол азаматтың өміріне үңілгенде, көп адамның көңіліне алдымен оның Ұлы Отан соғысына қатысқаны оралады. Өйткені өмірінің бұл кезеңіне Секеңнің өзі де айрықша мән берген. Сондай-ақ, зер салып қараған адамға оның азаматтық өміріне қандай із қалдырғаны айқын аңғарылады.
Сол соғысқа ол күні бұрын дайындалғандай еді. Ауылда өскен бала ізденіп оқып, жоғары оқу орнын бітіре салысымен, 1936 жылдың аяғында әскери борышын өтеуге шақырылып, қатардағы жауынгер болып бір жыл қызмет етеді. Сонда-ақ ол жалынды сөзімен жастарға ықпал ететін қабілетін аңғартқан. Оны өзі де аңғарып, әскери қызметтен оралысымен сол жастар арасына барды. Республика комсомол ұйымының Орталық Комитетінде насихатшы болып орналасып, көп кешікпей насихатшылар мектебінің директорлығына тағайындалады. Одан кейін Компартияның Орталық Комитетіндегі сондай жұмысқа шақырылады. Қабілеті жоғары адамды шақырушылар көп, оны әскерилер де ұмытпапты, ол қайтадан әскерге алынды.
Сөйтіп, 1940 жылдың басынан Серікбай Бейсембаевтың қауырт әскери қызметі басталды. Дайындығы жоғары жас маман әскери оқу орындарында мұғалім болды. Және сонау келер жаудың өтінде, Батыс Әскери округінде алдымен Минскідегі, содан кейін Борисовскідегі әскери училищелерде сабақ берді. Сірә, ауылда өскен баланың орыс тілін жете меңгеріп, әскери аудиторияда, дайындығы жоғары адамдардың алдында дәріс оқуын оның ерекше қабілеті десек жөн болар. Сөйтіп қарапайым қазақ баласы сонау қиыр шетте жүріп, жұрттың жүрегін баурар сөз айтқанын бір жағы өз ұлтының мерейін көтерген қызмет десек те артық емес-ау.
Соғыс батыстан басталды. Сол жақтағы ел, мекемелер шығысқа қарай көшті. Жұртпен бірге оқу орындары да көшті. Сол тұста нағыз патриоттар жаумен бетпе-бет келіп, тікелей шайқасқанды қалайтын. Серікбай Бейсембаев та сондай патриоттардың бірі еді. Әскери мамандарды даярлау да маңызды ғой, ал Серікбай майданның алғы шебіне сұранды.
Алдымен оны алыстан бомбалайтын №456 авиаполктің эскадрильясына насихат жөніндегі нұсқаушы, сонан соң комиссар етіп тағайындаған. Бұл да мәнді жұмыс, ұшқыштардың да бұл соғыста орны бөлек. Оларды саяси жағынан шайқасқа дайындау да үлкен шаруа. Оған да Серікбай жанын салып кіріскен. Күн сайын талай тарлан майдан шебіне ұшып кетеді. Кейбірі оралмайды. Қандай жағдайға ұшырады, ол жағы өзіне белгісіз. Өзі оның қасында бола алмайды.
Серікбайдың жүрегі жанын шүберекке түйіп, жаумен бетпе-бет жағаласқан адамдардың қасында болғанды қалап еді. Мұндай өтінішін ол басшыларға талай рет айтқан. Ақырында оның да сәті түскені бар. Қызыл армияның Бас саяси басқармасы оны 1942 жылдың қыркүйегінде Сталинград майданының 57-ші армиясына үгітші етіп жіберді. Барған да ұлы майданның от-жалынына түскен де кеткен. Бұл жауыздық пен махаббаттың, ақ пен қараның, жарық пен қараңғылықтың шарпысқан сәті еді. Әркім сол екі жақтың бірін қалап, қарсыласын жоюға бір жола тоқтасқан, иә өлім, иә өмір деп қайтпас белдесуге шыққан кезі еді. Серікбайлар осынау арпалыстың ортасында жүрді.
Секеңнің кейін соны еске алатыны бар. Ұлы Жеңістің 40 жылдығы қарсаңында шығарылған “Сталинград шайқасы” дейтін видеофильмде академик Серікбай Бейсембаев былай дейді: “Әсіресе, 1942 жылдың 17, 18, 19, 21 қарашасында жағдай аса күрделі болды, осы күндері жаудың 300 мың адамдық тобына қарсы шешуші шайқасқа әзірленіп жаттық. Біздер, саяси қызметкерлер, жауынгерлердің қасында жүріп, жүрекке жеткендей сөздер айтып, мақсат-міндеттерімізді түсіндірдік. Сондағы жауынгерлердің рухын көтерген айрықша бір жай – “Қазақ халқының қазақстандық жауынгерлерге хаты” болды. Ол жұрттың бәрін тебірентті. Әр ұлттың жауынгерлерімен кездесіп, әңгімелескенде, халықтар достығының не екенін, оның қандай күш екенін шын ұқтым. Солдаттар жауға ұмтылғанда, олар не мақсаты бар екенін, жаудың кім екенін, бізге қандай қауіп барлығын, өз Отанымызды қалай қорғау керектігін айқын білді”.
Әскерге 1940 жылдың басында алынып, 1946 жылдың аяғына дейін болған Серікбай Бейсембаев 1941 жылдың қарашасынан 1944 жылдың шілдесінде жараланғанға дейін алдыңғы шепте болды. Жауынгерлермен бірге жаумен бетпе-бет шайқасқа қатысты. Құрғақ құжаттың арғы жағында жаумен жағаласқан, аласапыран өмір жатыр. Оның көпшілігі бізге беймәлім. Сөйтсе де жауынгердің жүрек лүпілін білдіретін біраз құжаттар сақталып қалыпты – ол Серікбай Бейсембаевтың майданнан елге жазған хаттары.
Бұл хаттардың көпшілігі әдетте “Қымбатты апа! Қымбатты бауырларым Махмет, Қуандығым, Раукешім, Нұртай, Майдешім, Бақыт, Шатлан аға!” деп басталады. Осынау арнау сөздің өзінде қаншама жылылық, сағыныш сезімдері жатыр. Бауырларын “Раукешім, Майдешім, Қуандығым...” деп еркелеткені не тұрады!
Сонда хат, әсіресе, жауынгерлерге жан азығы болғандай. “Сендердің жазған сөздерің біз сияқты майданда – соғыста бұршақтай жауып тұрған оқтың астында, әрине, қиыншылықтың неше түрін көріп, өз жерімізді сақтап қалу үшін күзетте, ұрыста жүрген жауынгерлерге үлкен күш береді” деп барша жауынгерлердің көңіл-күйін аңғартады.
Хаттың бірі ұзақтау болса, енді бірі тым қысқа. Ол да жауынгердің өмірін көрсетеді. Біріншісі дамыл алған шағы шығар, екіншісі – тым асығыс сәт. Жазбауға болмайтындай, көп толғануға және уақыт жоқ. 1943 жылдың 8 қаңтарындағы қысқа хат мынадай: “Осы айдың жетісінде майданның қызулы жеріне аттанып едім, қазір нағыз қызудың ортасында, мына Еділ бойындағы қоршалған жауды қыру үшін барлық күшті жұмсаудамыз. Газеттен оқып жатқан боларсыңдар, біздің табысымыз жақсы, сірә, жақында атақты қаланы жауден босатармыз. Әзірше, қысқаша хат жазып отырмын. Серікбай.”
Жауынгердің хаты елдегілерге де үлкен қуаныш. Үлкен демеу. Содан да Серікбай хатқа ұқыпты қараған сияқты. Әсіресе, қуанышты жағдайды хабарлауға көп көңіл бөледі. 1943 жылдың 3 ақпанындағы хат елге сондай қуаныш әкелгені анық. “Менің денім сау, халім жақсы, табыс күшті, мына Сталининград бойында қоршалған жаудың группировкасын бітірдік – мұны газеттен оқып, қуанып жатқан боларсыздар. Қай майданда болсын, қазір жағдайымыз жақсы ғой. Енді бұл шақта мойнымыздағы міндетті орындаған соң, алға бармақпыз. Немістерден басқа жерімізді босатуымыз керек. Қайда баратынымызды жазып болмайды. Қайда барсақ та мақсатымыз бір ғой – жауды құртып, Отанымызды сақтап қалу...”
Тағы бір қысқа хаттан үзінді келтірген жөн сияқты “...Менің жан аямай соғысуымды мұнда еске алып, маған “Қызыл жұлдыз” орденін беріп, “майор” деген атағын қойды. Сонымен, құрметті жандарым, сендердің Отан қорғау үшін фронтқа жіберген туысқандарың осымен үшінші рет награда алды. Бұл қуанышқа сіздер де ортақ болыңыздар. Менің денсаулығым жақсы, жарақаттан аман. Жұмысымыз жақсы. Жауды қуып алға барудамыз”.
Осы хаттардан-ақ майдандағы өмір тынысын аңғарғандайсың-ау. Ал жауынгердің жүрегін мазалайтын басқа да жайлар көп. Майданнан жазылған хаттан соны да ұғасың. Ауылдағы әр жаңалыққа қуанады. Сүйіндік деген бауырының дүниеге келгеніне қуанады. Махмет деген інісінің қызметке тұрғанына қуанып, ақылын айтады. Әр хатта дерлік, өзінің салған қаражаттарды алған-алмағанын сұрайды. Елдегі туысқандарының ауыр күйін сезеді, содан да өз аузынан жырып дегендей, оларға ақша салып тұрған.
Осы хаттарда көп айтылатын бір жай, кімді де болса тебіренткендей. Бір хатында: “Нәзиядан хат алдым. Сірә, тұрмысы нашар сияқты. Жақын жерден қарасып тұрыңыздар” десе, екінші хатында: “Нәзиядан хат алып тұрамын. Хал-жайы мәз емес көрінеді. Сондықтан аздап жәрдем көрсетіп тұрамын. Біріншіден, бұған Зура, Күләйім бізді алалады деп ренжіп жүрмесін. Олардың халі Нәзияға қарағанда тәуір болу керек”, деп жазады. Бұл да азаматтықтың бір биігі дерсің.
Хаттар бізді Серікбайдың қатты жараланған жеріне де, 1944 жылдың шілдесіне де алып барады. Вильнюсті азат ету кезінде оның қатты жараланғаны соншалық, ол өзінің жеке заттарын алуға да шамасы келмейді. Кейін Серікбайдың майдандасы Мария оған оның заттарын Гольштейн дегенмен Мәскеуге жөнелткенде, жолда мәшине өртеніп, сонда заттары жойылып кеткенін хабарлайды.
Сол Вильнюстегі оқиғаның кейін де жалғасы болды. Серікбай Бейсембаев 1960 жылы Вильнюске Қазақстан делегациясын бастап барғанда, сол шайқасқа қатысқандардың зиратына да барады. Сонда қаза болған өз командирі Мұхамедовтің моласын тауып, бұл жайында Тәжікстанға, оның ұрпақтарына хат жазып, әкесінің әруағымен табыстырады.
Серікбай Бейсембаев соғыстан кейін де өзінің майдандастарын ұмытқан емес. Олармен хат алысып, түрлі жиындарда, басқосуларда кездесіп те жүрді. Майдандасы Г.С.Дуганов бір хатында: “Мен сенен – ҚазКСР ҒА корреспондент-мүшесінен, ғылым докторы, профессордан хабар алдым. Бұл жақсылық қой, сен үлкен адамсың, қарапайым зейнеткерге хат жазуға уақыт табасың” дейді. Бұл соғыс біткен соң 30 жыл өткенде жазылған хат. Ол кең байтақ Кеңес Одағының жер жеріндегі достарымен өмірінің соңғы күндеріне дейін хат жазысып тұрды.
Ал 1985 жылы Жеңістің 40 жылдығын тойлаған кезде академик Серікбай Бейсембаев 1-дәрежелі Ұлы Отан соғысы орденімен марапатталды.
Содан бері де ширек ғасыр уақыт өтіп кетіпті-ау!
Мамадияр ЖАҚЫП.