Субсидиядан шеттетілген сала

Облыстық балық шаруа­шы­лығы басқармасының басшысы Артур Сәдібекұлының мәлі­метіне сүйенсек, биыл сәуірде салаға жаңа серіктестік қосылған. Бұл – «Шағала-Атырау» ЖШС. Исатай ауданында жаңадан жұмысын бастаған серіктестікте тәулігіне 6 тонна балық өңдеу цехы, қоймалар, сыйымдылығы 250 тонналық 12 тоңазытқыш бар. Сондай-ақ уылдырық да­йын­­дау, балықты ыстық-сал­қын күйде қақтау, кептіру, кон­сервілеу, өнімді пісіру-бұқ­тыру құрылғыларымен, 17 қайық, 1 кемемен қамтылған. Жаңа жобаның құны – 250 млн тең­ге. Бұл қаржының 104 млн тең­­гесі «ҚазАгроҚаржы» АҚ арқы­­лы несиеге алынған.

Биыл балық аулайтын кәсіп­орындарға жануарлар дү­ниесін пайдалану үшін 2 256 рұқсат қағазы берілген. Су­дан маржан сүзіп үйренген ба­лық­шылар көктемгі маусымда Жайық-Кас­пий су бассейнінен 11 225 тон­на балық аулады. Оның ішін­де Жайық өзенінен – 2 850, Қиғаш өзенінен – 2 505, Кас­пий теңізінен 5 870 тон­на ба­лық сүзілген. Өңір ба­лық­шы­ла­ры ақпан-мамыр айларында 10 190 тонна балық пен 870 тонна балық өнімдерін шетел­ге экспорттады. Атырау балық­шы­ларының өнімдеріне Ресей Федерациясынан, Әзер­бай­жан мен Израильден сұра­ныс көп түсіп отыр.

Жайық-Каспий су бас­сей­ніндегі бекіре тұқымдас ба­лықтар қорын молайту мәселесі де назардан түскен емес. Биыл «Жайық-Атырау» және «Атырау» бекіре балығын өсіру зауыттары үшін Жайық өзенінен бағалы балық түріне жататын 222 балық ауланды. Оның ішінде 64 аналық балық бар. Соның бірі – 197 килолық қортпаны биылғы 19 сәуірде «Амангелді атындағы» ЖШС балық­шылар бригадасы Жайық өзе­нін­дегі «Кіші Дамбы» тартымынан аулады. Кейін бағалы бекіре тұқымдас балыққа жататын алып қортпадан «Жайық-Атырау» бекіре балығын өсіру зауытының қызметкерлері орташа салмағы 15 грамды құраған 729 мың шабақ алды. Аталған зауыттың тоғандарында 3,5 млн бекіре өсіріліп, Жайық өзеніне жіберілді. Оның ішінде 629 мың дана сүйрік, 419 мың дана орыс бекіресі мен 1,723 млн дана орыс бекіресінің шабағы су айдынына жол тартты. Осындай екінші кәсіпорын – «Атырау» бекіре балығын өсіру зауытынан да 3,5 млн шабақ су айдынына жол тартты.

– Балық шаруашылығын өркендету ісіне үлес қосқысы келетіндер аз емес. Мәселен, 2021-2025 жылдары 7 балық өсіру жобасын іске асыру жос­­пар­ланған еді. Оның ішінде Атырау қаласында «Тілекші» ЖШС, «Сагиева», «Жұмағалиева» шаруа қожа­лық­тары, Құрманғазы ауданында «Сев­Кас­пий­Фиш» ЖШС, «Каспий балық» өндірістік кооперативі, «Абдолов» шаруа қожа­лығы, сондай-ақ Жылыой ауданын­да «Сәт» шаруа қожалығы тауарлы балық өсіруді көздеді. Алайда бұл жобаларды іске асыру кезінде бірқатар проб­лемалық мәселе туындап отыр. Мәсе­лен, тауарлы балық өсіру үшін тоған шаруа­шылығына су айдынына жақын орна­ласқан үлкен жер телімі қажет. Осыған орай «СевКаспийФиш» ЖШС Құр­манғазы ауданындағы Көптоғай ауылы­нан қосымша 400 гектар, «А-Дана» шаруа қожалығы Махамбет ауданының Талдыкөл ауылы маңынан 50 гектар, «Тілек­ші» ЖШС Атырау қаласына қарас­ты Дамбы ауылдық округінің аумағынан 22,47 гектар, «Сагиева» шаруа қожалығы Бесікті елді мекенінің тұсынан 9,1 гектар қосымша жер телімін сұраған болатын. Бірақ балық шаруашылығын өркендетуді мақсат еткен кәсіпкерлердің бұл мәселесі әлі оң шешімін тапқан жоқ, – дейді басқарма басшысы Артур Сәдібекұлы.

Басқарма басшысының пікірінше, балық шаруашылығы саласын одан әрі дамыту үшін Үкімет пен мемлекеттік органдар деңгейінде шұғыл шешуді қажет ететін бірнеше проблемалық мәселе бар. Бұл қандай мәселелер? Оның жедел шешу жолы бар ма?

– Біздің өңірдегі 19 балық шаруа­шы­лығы кәсіпорны аталған өзендерден кәсіптік балық аулаумен айналысады. Алайда биылғы көктемгі маусымда ауланған балықтың көлемі төмен. Мұ­ның басты себебі – Жайық пен Қиғаш өзендерінің Каспий теңізіне құяр сағасы таязданып, соған байланысты өте күрделі, апатты жағдай орын алып отыр. Қазір Жайық өзенінің теңізге құяр тұсының тереңдігі 30-40 см құрайды. Ал Құрманғазы ауданындағы Қиғаш өзенінің Каспийге құятын сағасы бітеліп қалған. Бұл ҰҚК Шекара қызметінің жағалау күзеті кемелерінің, Солтүстік Қашаған жедел құтқару экипажы құтқару кемелерінің, облыстағы 19 балық шаруашылығы кәсіпорындары кемелерінің теңізге кіріп-шығуына үлкен қиындық келтіріп отыр. Міне, осы себептен Атырау облысының балықшылары балық аулау лимитін орындай алмай келеді. Мәселен, былтырғы 1 шілдеден биылғы осы кезеңге дейін 20 мың тонна лимиттің 16 мың тоннасы ғана игерілген. Бұл – лимиттің 75 пайызы, – дейді Артур Сәдібекұлы.

Жайық-Каспий су бассейніндегі апатты жағдайға ұласуы мүмкін алаңдатарлық ахуалдың мұнайлы өңірдің әлеуметтік-экономикалық дамуына кері әсерін тигізетін бірнеше себебі бар. Біріншіден, 4 мыңнан астам балықшыны біріктіретін 800-ге жуық балық аулау бригадасы теңізге шыға алмаса, болашақта жалғыз табыс көзіне саналып отырған кәсібін тоқтатуы мүмкін. Екіншіден, бұл облыстағы балық шаруашылығы субъектілерінің қаржы институттары алдындағы 1,7 млрд теңгеге жуық бере­шегін өтеуге үлкен қиындық келтіреді. Сондай-ақ балық аулау лимитінің орындалмауынан жергілікті бюджетке бірнеше миллион теңгенің салығы түспей қалу қаупі бар. Үшіншіден, бекіре тұқымдас балықтардың басым бөлігі уылдырық шашатын табиғи орын саналатын Жайық пен Қиғаш өзеніне кіре алмай, мекендейтін орындарын ауыстырып, Каспий теңізінің жағалауындағы басқа елдерге қарай миграциялау жолын өзгертуі әбден мүмкін.

– Сондықтан аталған өзендердің теңізге құяр сағасына жедел түрде терең­дету жұмысын жүргізу қажет. Бұл – өте күрделі мәселе. Жайық өзенінің сағалық бөлігінің ұзындығын – 6 шақырым, енін – 40 метр, тереңдігін 3,60 метрге, ал Қиғаш өзенінің сағалық ұзындығын – 20 шақырым, енін – 30 метр, тереңдігін 2,5 метрге дейін тереңдету керек. Егер бұл мәселе оң шешімін таппаса, осы өзендер мен Каспий теңізінің арасы үзіліп, экологиялық апат орын алары сөз­сіз. Себебі өзен мен теңіз арасының үзілуі, су құрамындағы оттегінің азаюы­ның әсерінен, балықтардың жаппай қырылуына әкеліп соғады, – деп алаңдау­шылығын білдірді А.Сәдібекұлы.

Тағы бір мәселе балық шаруашылығы саласын мемлекеттік қолдауға қатысты болып отыр. Қазір балық шаруашылығы субъектілеріне суда жүзетін көліктерді, балық аулау құралдарын, оның ішінде ауларды дайындау үшін тор материал­дарын, сондай-ақ балықтан сүбе жасау желілерін, уылдырық, консервілер, пресервілер даярлау, кептіру, қақ­тау секілді күнделікті жұмысқа қолда­­ныла­тын жабдықтарды жаңарту қажет. Бұл техникалар, жабдықтар мен мате­риал­дар ауылшаруашылық саласына жатқы­зылғанмен, алайда Ауыл шаруашы­лығы министрлігінің классификаторына енбей қалған. Сол себептен, балық шаруашылығы субъектілері жоғарыда аталғандарды жаңарту үшін несие алу немесе лизингке сатып алу үшін қаржылық-несиелік ұйымдарға жүгінеді.

– Бірақ бұларды сатып алу ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерді қолдау жөніндегі мемлекеттік бағдар­ламаға жатпайды. Соған байланысты балық шаруашылығы субъектілері субсидияланбайды. Балық аулау саласындағы шектеулер заңнамасының өзгеруіне орай Жайық өзенінің сағалық кеңістігінде 3 метр тереңдікке дейін жағалауда балық аулауға тыйым салу қарастырылған. Мұн­дай шектеуден соң теңіз кемелері мен бағасы қымбат тұратын аулау құрал­дар­ын сатып алу қажеттігі туындап отыр. Мәселен, кәсіпорындардың бірі «Коло­нок» үлгісіндегі теңіз кемелерін, шортан уыл­дырығын өңдеу желісін, сонымен қатар жаңа ғылыми-негізделген теңіз ау­лау құралдарын дайындауға арналған тор материалдарын сатып алуы мүмкін. Сөй­тіп, бұл кәсіпорын 3 метрден астам терең­дікте теңізде толыққанды балық аулауды ұйымдастыруға мүмкіндік алады. Бұл Жайық-Каспий су бассейнінің эко­логиялық ахуалына да, сондай-ақ ба­лық ресурстарының алуан түрлілігінің сақ­талуына да оң әсерін тигізеді. Себебі кәсіпшілік емес мөлшердегі балықтардың (ша­бақтардың) аулануына жол беріл­мейді. Осы орайда агроөнеркәсіптік кеше­нін­дегі өсімдік, мал және құс өсіру шаруа­шы­лығы секілді балық аулайтын, балық өнім­дерін өңдейтін кәсіпорындарға да суб­сидиялаудың бірдей шарттарын жасақ­тау­ды ұсынамыз, – дейді Артур Сәдібек­ұлы.

Бұл – отандық экономиканы әрта­рап­тандыруды көздеген Үкімет пен Ауыл шаруашылығы, Экология, геология және табиғи ресурстар министрліктері ерекше назар аударатын мәселелер. Сол себептен, Жайық пен Қиғаш өзендерінің теңізге құяр сағасын тереңдету, балық шаруашылығы саласын субсидиялау мәселелері жедел шешілуі қажет-ақ. Әйтпесе Жайық-Каспий су бассейніндегі балық шаруашылығы саласы жақын арада өркендеуі мүмкін емес.

Атырау облысы