1991 жыл. Сірә, бұл кезең, нақ осы жыл Кеңестер Одағы делінетін ұшы-қиыры жоқ кеңістікті мекендеп келген тұрғындардың сана-сезімдерінен өше қоймайтын шығар. Біз бұл жерде сол тұстағы саяси және әлеуметтік күйзелістер туралы айтайын деп отырған жоқпыз. Мызғымастай көрінген Одақтың ыдырауы өзгесін айтпағанда бірыңғай экономикалық мәшиненің де тас-талқаны шығуына әкеліп соқтырды. Дүниедегі ең жаман нәрсенің бірі – белгісіздік. Алды-артыңды болжай алмай, ойыңды сан-саққа жүгірту. Осындай белгісіздік адамдардың санасында белгілі бір деңгейде үрей, қорқыныш сезімін де туғызбай қалмайды.
Алайда, оралдық құрылыс маманы А.Потиченко мұндай жүгері құм адамдардың санатынан болмай шықты. Бұған дейін әртүрлі құрылыс трестерінде тиісті тәжірибе жинақтаған ол осы 1991 жылы өз ісін бастауға бекем бел буды. Ірі мемлекеттік кәсіпорындар бірінен соң бірі күйреп, баудай түсіп жатқанда мұндай қадамға бару шын мәнінде жүрек жұтқандық болатын. Бүгінде жиі айтылып, жиі жазылатын жауапкершілігі шектеулі серіктестік деген ұғым мен атау ол кезде өндірісшілердің сөздік қолданысына ене қоймаған еді. Осылайша оның жаңа бастаған ісі Орал қаласының әділет органында «Альтаир» шағын кәсіпорны деген атаумен тіркелді. Оның дәл бұлайша аталуының сыры неде? Бұған кейінірек, мақала соңында тоқталғанды орынды көреміз.
Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында қираған кеңестік экономикалық мәшиненің үйіндісінің үстінде шағын кәсіпорындар жауыннан кейінгі көктей дүркіреп шыға келді. Біздің бүгінгі кейіпкеріміз құрған шағын кәсіпорын да сол жүздеген жаңа экономикалық ойлау жүйесіне талпыныс танытқан қарлығаш – кәсіпорындардың бірі еді. Жылдар жылжып өтіп жатты. Бүгінгі күн биігінен қарағанда сол жылдарда қаптаған шағын кәсіпорындардың көпшілігінің ізін де таба алмай дал боласыз.
Өйткені, олар алғашында өз өндірістерін құруын құрса да, кейіннен уақыт сынына төтеп бере алмады. Жаңа экономикалық қарым-қатынастар жағдайында істі алға жылжытудың тиісті тетіктерін таба алмай, бастарын тауға да, тасқа да соқты. Жанбай жатып сөну деген осы да. Оның үстіне егемендіктің елең-алаңында жаңа тәртіппен жұмыс істеуге ерік беретін тиісті нормативтік-құқықтық актілердің болмауы да олардың өзінен-өзі ертерек жұтылып кетуіне әсер етті.
Ал кәсіби құрылысшы Александр Андреевич осы уақыт аралығында шын мәнісінде тыңнан түрен сала білді. Ол өзі құрған шағын кәсіпорынды одан әрі дамытудың жолдарын іздеп шарқ ұрумен болды. Ізденген қай кезде де мұратына жетеді емес пе? Көп кешікпей жаңашыл жетекші кәсіпорынның тиімді стратегиялық бағытын тәжірибеге батыл енгізе бастады. Осылайша ол құрылыс рыногындағы өз ұстанымын күннен-күнге, айдан-айға, жылдан-жылға нығайта түсті.
Фирманың төрт аяғынан тік тұрып кетуі үшін ең алдымен үнемділік тәртібі қатаң жолға қойылды. Өйткені, кеңестік құрылыс тәжірибесінде орын алған шашпашылдық пен ысырапқорлық, материалдардың талан-таражға түсуі секілді көріністер кейіннен осы саланың біржолата тып-типыл болуына әкеліп соқтырғаны А.Потиченкоға белгілі болатын. Өткеннен сабақ ала білудің бір мысалы осы да.
Кез-келген өндірістік кәсіпорын ең алдымен пайда табуға ұмтылатыны белгілі. Осы пайданы кім қалай жаратады? Ол меншік иелері мен қожайындарының жеке ісі ғой дей салуға болар еді. Бұл жерде әлдебір коммерциялық құпиялар жатуы да мүмкін. Ал «Альтаир» құрылыс компаниясы басшысының пайда жөніндегі көзқарасында ешқандай кұпия жоқ. Ол о бастан пайда мен алынған табыстың елеулі бөлігін өндірістік қуаттарды кеңейту мен жаңғыртуға және жаңа құрылыс техникаларын сатып алуға жұмсап келеді. Сонымен бірге, пайданың тағы бір бөлігі жұмысшылар мен инженер-техник қызметкерлердің мамандықтары мен кәсіби шеберліктерін көтеруге бағытталды.
Сөзіміз жалаң болмауы үшін бұрынғы шағын кәсіпорыннан бүгінгі ірі құрылыс компаниясына айналған «Альтаир» жөніндегі кейбір деректер мен дәйектерді келтіре кеткенді жөн көреміз. Аталмыш кәсіпорын ұжымы мақаланың қосымша тақырыбына шығарып отырғанымыздай жиырма жылдың ішінде 132 нысан тұрғызыпты. Оның бәрін тізбелеп жату еш мүмкін емес. Бір сөзбен айтқанда ол Ақжайық алқабының ажарына ажар, сәніне сән қосқан, әрі сәулеті мен сапасы өзара келісім тапқан – әкімшілік ғимараттары мен тұрғын үйлер, сауда кешендері, оқу, денсаулық сақтау, өнеркәсіп, коммуналық шаруашылық нысандары, коттедждерден тұратын қалашықтар, жеке шағын қос қабатты үй құрылыстары және жүздеген шақырымдарға созылатын инженерлік жүйелер деген сөз. Мұның өзі құрылыс фирмасы бір жылда орташа есеппен 6-7 құрылыс нысанын салып пайдалануға беріп отырды деген түсінікпен парапар. Бұл айтуға ғана жеңіл.
Тағы да шегініс жасар болсақ кеңестік жүйедегі үй салу тәжірибесінен бізге тек бір ғана ірі панельді көп қабатты тұрғын үйлер тұрғызу «мұраға» қалған болатын. Ол кезде кірпіштен қаланып салынған көп қабатты үйлер сирек ұшырасатын. Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында республикада тұрғын үй құрылысы жүргізілген жоқ. Өйткені, оның уақыты әлі келмеген еді. Әйтсе де егемен ел бұл мәселені қалай шешер екен, оған мүмкіндігі бола ма деген сауал барша қазақстандықтардың көкейінде жүрген-ді. Бұл мәселе жөнінде сырттан, көрші мемлекеттерден осылар қайтер екен деген пиғылмен сынай қараушылар да аз болмайтын.
Елбасының бастамасымен өмірге келген Мемлекеттік тұрғын үй бағдарламасы күпті күйінде қалып келген осы мәселенің кілтін ашып берді. Аталған бағдарламаға сәйкес ірі панельді кеңестік кезеңнен қалған «мұрадан» бірден бас тартылды. Аз уақыттың ішінде республика қалаларында жаңа құрылыс жобаларына сәйкес қызыл және ақ кірпіштерден өріліп қаланған 5, 6, 7 және 9 қабатты үйлер бой түзеді. Бұл істің Батыс Қазақстан облысындағы бас мердігерлерінің алдыңғы сапында «Альтаир» құрылыс компаниясы жүрді. Бұған қоса бұл кәсіпорын құрылыстың тапсырылу мерзімі мен сапасы бойынша өзі секілді құрылыс кәсіпорындары арасында көш бастай білді. Сөйтіп, өзінің тұрақты да әлеуетті сұранысшыларын тапты. Тағы да нақты деректерге сүйенсек, тұрғын үй бағдарламасына сәйкес «Альтаир» құрылыс компаниясы жалпы алаңы 36 000 шаршы метр көлеміндегі 527 пәтерді салып пайдалануға берген екен. Бұл, сөз жоқ, бағдарламаны іске асыруға қосылған сүбелі үлес болып табылады. Мұндай ауқымды да сапалы құрылыс көлеміне өзге отандық мердігерлердің көпшілігі қол жеткізе алмағаны кәміл. Бұған қоса олар бірнеше құрылыс нысандарын қатар бастап оны өз уақытында, тіпті белгіленген кестеден бұрын аяқтап отырды. Бұған қалай қол жетті?
Осы материалды баспасөзге әзірлеу барысында «Альтаир» құрылыс компаниясының бас директоры, ҚР еңбек сіңірген құрылысшысы Александр Потиченко газет тілшісіне мәлімдегендей оның басты сыры – өздерінің меншікті базаларын дамытуға бірінші кезекте көңіл аударылып келгендігінде. Мұндай меншікті базаның қалыптасуын өндірістік және қаржылық тұрғыдан екі бөліп қарастыруға болады. Біріншіден, мұнда құрылысқа қажетті материалдардың дені фирманың өзінде өндіріледі. Кәсіпорын жанында бетон, ерітінді зауыттары, пенопластирол, пластикалық терезелер жасау, ағаш пен металл өңдеу цехтары осы пікіріміздің дәлелі. Осынау қосымша өндірістік орындардың ішкі мүмкіндігі мен қуаты үлкен құрылыс кәсіпорнына қажетті материалдарды өтеуге толығымен жетіп артылады. Бейнелеп айтқанда, компания жанында шағын бір құрылыс индустриясы іске қосылған.
Міне, осындай өзіндік қосымша өндірістің есебінен нарықтағы бағаны екі-үш есе төмендетуге мүмкіндік туып отыр. Яғни, мұндай жағдайда құрылыс тауарлары өзіндік құн категориясына сәйкес компанияға мол пайда түсіруге септігін тигізеді. Кәсіпорынның дербес қаржылық базасын жасаудың да осындай жолдары іске асырылған. Құрылыс нысандарын белгіленген мерзімнен әлдеқайда ерте тапсыру арқылы да аталмыш базаның қоры молая түседі. Уақыт – ақша, қаражат делініп жүрген тіркестің бір мәнісі осында болса керек. Осы қысқартылған уақыт есебінен бұл кезде келесі кезектегі нысандар құрылысы басталып кетеді. Сайып келгенде, мұның бәрі еңбекті ұйымдастырудың ұтымды да тиімді әдістері жолға қойылды деген сөз. Табыстың тағы бір кілті – татулық пен тұрақтылықта, тәртіпте, тапсырылған іске деген жауапкершіліктің молдығында деуге әбден болады.
Әрине, А.Потиченко өз қарамағындағы жұмысшылар мен инженер-техниктер құрамына биік талаптар қоймастан бұрын оларға жан-жақты өндірістік және тұрмыстық жағдайлар туғызуды бірінші кезекке қояды. Бұл еңбек етуге қолайлы факторлар – жылы шеберханалар мен гараждар, елу пайыздық бағасы фирма есебінен төленетін жұмысшылар асханасы, еңбек қауіпсіздігі жөніндегі кешенді шаралар, құрылыс мамандығына бейімі бар талапкер жастарды компания есебінен оқыту жүйесі болып табылады.
Республикада Елбасының тікелей тапсырмасына сәйкес «100 мектеп, 100 аурухана» құрылысы жобасы кейінгі жылдарда қолға алынғаны белгілі. Ал Тәуелсіздіктің алғашқы бес жылдығында мұндай жобаның он екіде бір нұсқасы жоқ болатын. Осындай өтпелі кезеңде республиканың ең шалғай аудандарының бірі Казталовта жаңа үлгі жобадағы аурухана ғимараты кешенінің салынып пайдалануға берілгені әлі ұмытыла қойған жоқ. Перзентхана үйі де аурухананың жаңа қонысы жанынан қоса салынды. Осында аман-есен өмірге сәби әкелген жергілікті жас ана өз перзентіне Александр деген есімді беруді құп көргенін де қалайша айтпай кете аламыз. Бұл адамдарға қашан да қуаныш сыйлау мен жақсылық жасауды басты адамгершілік парызы санайтын Александр Потиченкодай үлкен жүректі азаматқа деген елдегі ата-ананың шын ықыласы деп қабылдағанымыз орынды.
Оның кісілік келбеті жөнінде есімі Ақжайық өңіріне кеңінен танымал азамат, шалғайдағы Жаңақала ауданын табан аудармастан жиырма жылға жуық уақыт басқарып келген Төлеген Мерғалиев былайша пікір білдірді.
– Александр – менің түсінігімде іс, жұмыс үшін жаратылған жан. Тынымсыз еңбек оның өмірінің ең басты өлшемі, критерийі. Осындай еңбекқорлық қасиетті өз ұрпақтарына атап айтқанда ұлдары Сергей мен Славаның бойына да дарытып келеді. Ол көршілес Ресейдің Орынбор облысында дүниеге келгенімен Орал өңірінде мектепке барды. Осында тәлім-тәрбие алды. Азамат болып қалыптасты. Оның араласып-құраласатын достарының көпшілігі өзіміздің ағайындар. Сондықтан да болса керек, Александрдың бойында халқымызға тән қонақжайлық, мәрттік, дархандық, жомарттық секілді қасиеттер мол. Не істесе де жүрегінің қалауымен, шын ықылас пейілімен істеуге тырысады. «Альтаир» компаниясы бұдан үш жыл бұрын Жаңақала ауданының орталығында Елбасы тапсырмасына сәйкес Капустин-Яр полигонынан зардап шеккендерге арналған орталықты тұрғызған кезде оның бұл іске жүрек қалауымен беріле кіріскенінен куә болдым. Бұл кезде ол демалыс дегенді мүлдем ұмытты. Күндіз-түні бір тыным тапқан жоқ. Нәтижесінде үлкен кешен құрылысы белгіленген мерзімнен бұрын іске қосылды. Қазір оның игілігін Ақжайық өңірі тұрғындарымен қатар көршілес Атырау, Маңғыстау және Ақтөбе облыстарының азаматтары да көріп отыр.
Александр жөнінде жазамын деп отырсың ғой. Қалай жазамын десең де ол оған әбден лайықты. Шын мәнісінде Александр Андреевич секілді өз бақытын еңбектен тапқан өз мүмкіндігі шеңберінде адамдарға жақсылық жасаудан аянбайтын, сонысынан өзі шексіз қанағат табатын өндіріс жетекшілері сирек кездеседі.
Құрылыс саласының өңірдегі көшбастаушысы, қашан да ел ішінде мерейі үстем, шоқтығы биік мердігер биыл Орал қаласында көктемгі су тасқынынан зардап шеккендерге арналған тоғыз қабатты 240 пәтерлік тұрғын үйдің құрылысын үш ай алты күн мерзімнің ішінде толық аяқтап шықты. Биыл «Альтаир» құрылыс компаниясы бұған қоса дәл осындай 240 пәтерлік үш үйдің құрылысын бір мезгілде аяқтағанын ескерсек А.Потиченко басқарған фирманың алымдылығы мен шалымдылығына терең көз жеткізе түсеміз.
Жоғарыда Т.Мерғалиев айтып өткендей, А.Потиченко Қазақстанға жеті жасар бала кезінде ата-анасымен бірге қоныс аударыпты. Ол дүниеге келген Озерный кенті Орал қаласынан небәрі сексен километр қашықтықта екен. Бұл жөнінде ол былай деп еске алады. 1954 жылдың жазы еді. Туған жеріміз бен қалыптасқан өмір дағдысын қиып кету біздің отбасына оңайға тимесе керек. Ата-анамызда бұдан басқа таңдау да қалмаған секілді. Оларға перзенттерін оқыту, одан әрі тәрбиелеу міндеті тұрған-ды. Осылайша мен Қазақстанда өсіп, ержеттім. Жоғары білім алдым. Мұнда маған өзімнің қарым-қабілетімді көрсетуге мүмкіндік жасалды. Менің отаным – Қазақстан. Мен өз елімнің шетсіз де шексіз дархан даласын, Жайық өзенін, тарихы терең топырақтың тірі куәгерлерін жанымдай жақсы көремін. Әрі өз Отаным Қазақстанның одан әрі өркендей беруі үшін оған өз үлесімді қосуға қашан да әзірмін.
Ал туған жерім Ресей мен өз отаным Қазақстанның өзара қарым-қатынасы туралы айтар болсам бұған дейінгі жылдарда мызғымастай көрінген екі жақты мемлекеттік шекаралар бүгінде адамдарды алыстатпай, керісінше біріктіре, топтастыра бастағаны көңілге қуаныш сезімін ұялатады. Әйтеуір қазір бұл жағдай оң жағына қарай өзгеріп келеді. Кедендік тексерулер әжептәуір жеңілдетілді. Бұл ежелден достығы мен ынтымағы жарасқан қос елдің экономикасы үшін де тиімді деп санаймын.
Сондай-ақ «Альтаир» компаниясының бас директоры, Орал қалалық мәслихатының депутаты Александр Потиченко жас мемлекетіміздің Тәуелсіздіктің жиырма жылы ішінде қол жеткен табыстарын бірінші кезекте Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың сарабдал саясатымен байланыстыра қарайды. Әсіресе, ол Мемлекет басшысының болашақты кеңінен болжай білетін көрегендігіне, көп ұлтты Қазақстан халқын жұмылған жұдырықтай тас-түйін күшке – тәуелсіздікке қызмет етуге жұмылдыра білетініне қашан да тәнті болып келе жатқанын қайталаудан танбайды. Бұл ретте біздің бүгінгі әңгімеміздің кейіпкері Елбасының төл перзенті іспеттес – Қазақстан халқы Ассамблеясы елеулі рөл атқарып келеді деп санайды.
Жиырма жыл кәрі тарих үшін қас-қағымдай уақыт. Алайда осы кезеңде Қазақстан азаматтарының бойында ертеңгі күнге, алдағы болашаққа деген сенім толығымен орнықты. Республика тұрғындары өз қарым-қабілеттерін жан-жақты жарқырата ашып көрсетуге мүмкіндік алды. Ең бастысы, олар бүгінгі нарықтық қарым-қатынастар жағдайында өмір сүріп еңбек етуіне бейімделе түсті. Бұл сөз жоқ үлкен жетістік, өте жақсы нышан, – деп түйін жасады бізге құрылыс саласының майталманы Александр Потиченко.
Біз әңгіме басында ірі құрылыс компанясының «Альтаир» аталуының сыры неде деген сауал тастаған едік. Оған жауап қайтарудың орайы енді келіп тұрғандай. Альтаир жерге ең жақын орналасқан жарық шоқжұлдыздардың бірі екенін жұрттың бәрі біле бермеуі де мүмкін. Әрі бұл атау араб тілінен аударғанда ұшып келе жатқан қыран ұғымын да білдіреді екен. Көлемі күннен екі есе үлкен саналатын Альтаирдың өзге жұлдыздарға қарағанда шоқтығы биік екені де ғылыми-астрономиялық тұрғыдан дәлелденген. «Альтаир» атауы құрылыс компаниясына жұлдызқұмарлық пиғылдан емес, биікке ұмтылу, алға қойылған мақсаттарға жету ниетінен туған еді, – дейді бұл жөнінде компания жетекшісі Александр Потиченко.
«Жаман иттің атын бөрібасар қояды» деген нақылға бергісіз сөз бар халқымызда. Әрине, бұл тіркестің «Альтаирға» мүлдем қатысы жоқ екені анық. Өйткені, оның атына заты сай кәсіпорын екеніне елдің бәрі қанық.
Темір ҚҰСАЙЫН, Батыс Қазақстан облысы.
Суреттерде: «Альтаир» құрылыс компаниясының бас директоры А.Потиченко; кәсіпорын тұрғызған нысандар.
Суреттерді түсірген Рафхат Халелов.
