Құтты құрыққа кім ие болады?

Елбасының тапсырмасымен өткен жылдан бері аталған жоба бойынша, 15 мың жеке қосалқы шаруашылықты қамтыған 157 кооператив құрылыпты. Олардың базасында жүзден аса сүт қабылдайтын пункт және 7 мың от­ба­сы­лық мал бордақылау орындары ұй­ым­д­ас­тырылған екен. Ал биыл әкім­дік­­тер 410 кооператив құруды жос­пар­­лау­д­а. Келесі маңызды мәселенің бірі – ауыл шаруашылығында еңбек өнім­ді­лігін көтеру, жұмыс тиімділігін арт­ты­ру. Өкі­ніштісі сол, көп еңбек кү­шін қа­жет ететін мал шаруашылығы ин­вес­ти­ция­лық технологиялық жаңа­лық­тарға өте зәру.

Бүгінде адамдарды ауыл шаруа­шы­лы­ғымен айналысуға ынталандыру түрлі жеңілдікті бағдарламалар мен субсидиялар арқылы жүзеге асырылып жатқаны белг­ілі. Субсидияның пайдасымен бірге зи­янды жақтары барын да ұмытпаған дұ­рыс. Бұл жағдайда қаржы мәселесі бі­рінші орынға шығып, шаруашылықты инно­вациялық жолға түсіруге деген ұм­тылыс кейінге шегеріліп жататыны бар. Бұл жерде субсидия беру бағ­дар­ламалары ғылыми-инновациялық жұ­мыс­тармен ұштастырыла, бірге жүр­гізілсе дұрыс болар еді. Өйткені, қа­ра­жат алған адамға оны қалай тиімді пай­­далануды үйретпей, белгілі бір тех­нологияларға икемдемей және нә­ти­жеге мақсаттандырмай бере салған суб­сидияның нәтижесі аз боларын тә­жі­рибеден жақсы білеміз.

Қазір жер-жерлерде кооперациялар құрылғанымен, науқаншылық сарын басым болып бара жатқан сияқты. Ауыл­дық жерлерді аралағанда бір бай­қағаным, әңгіме желісі негізінен субсидиялық қаржыландыру төңірегінен әріге аспай жатады. Көпшілігі кооператив құрудың негізгі мақсатын, тәртібін, жұмыс істеу ережесін жете біле бермейді. Тіпті сүт өндіремін деп мақсат қойған бірқатар кооператив мүшелері малдың сүтті және етті ба­ғыттағы тұқымдарының ара-жігін ажы­рата алмаса, не үміт, не қайыр? Коопе­ратив құрамын деушілер алды­мен арнаулы дайындықтан өтіп, биз­нес-жоспарын құрып, оны жақсы қорғаған жағдайда ғана іспен айналысса, ғылыми консалтинг беретін мекемелермен бірлесіп атқарса, абзал болар еді. Қазір негізгі жұмыс «Қаржылай қолдау қоры» арқылы жүргізіліп жатқанымен, нәтижесі қалай болары белгісіз. Тым асығыстыққа бой алдырған тәрізді.

Кооператив құруға оның бас­шы­ла­ры­н­ың білікті болуы ғана жеткіліксіз. Осын­дайда мал шаруашылығы коопе­ра­тивтері сапалы азық қорын қалай құ­рады деген сауал көлденеңдейді. «Си­ыр­-
дың сүті тілінде» деп аталары­мыз те­гін айтпаған. Жеке қосалқы ша­руа­шы­лықтарда шырынды жем-шөп пен құ­рама азық тапшы. Соның салдарынан сүттегі ақуыз мөлшері 3 пайыздан төмен болып, тіпті сары ірімшік алуға да жарамай қалады. Сондықтан белгілі бір аумақта орналасқан мекемелер шаруааралық кооперация жасап, бірін бірі қажетті өніммен қамтамасыз етуге бейімделіп жатса, ауыл шаруашылығы жұмыстарын жүргізу жеңілдейді. Кейбір ірі шаруашылықтар арасында сүрлемнің бірнеше жылдық қорын жасап қойып, жүгері егуден бас тартқандары кездеседі. Сүрлемді өздері үшін ғана дайындамай басқаларға да сатумен айналысса, қандай ғажап! Ауылшаруашылық өндірісін дұрыс жоспарлай алмағандықтан, ше­гіп жатқан зиянымыз көп. Негізгі да­қыл бидайды өсіре бергендіктен, ауыс­па­лы егіс жүйесі өрескел бұзылды. Септориоз, қоңыр дат аурулары қаптап кетті. Көп және бір жылдық мал азығы дақылдары егіліп, тиімді ауыспалы егіс технологиясы жүргізілсе, сапалы бидайы-
мыз да, мал азығымыз да жеткілікті болары анық. Мал азығын әзірлегенде азықтандыру технологиясын да қатаң ескеру қажет. Өйткені, желіндеген немесе сауылған малдың талғамы әртүрлі. Өнім сапасының төмен келетіні де сондықтан. Міне, кооператив құрған кезде осындай ғылыми ұсыныстарға жүгінген жөн.

Тағы бір ескеретін нәрсе, белгілі ай­мақтардың табиғи климаттық жағ­дай­ларына бейімделген ауыл шаруа­шылығын жүргізу картасын жасау керек. Кооперация құрғанда осыны ес­керген дұрыс. Халқы аз, шалғай жерлер­де жұмыс күшінің жетіспеушілігі, әсіресе бақташыларға деген зәрулік бар. Осындай жағдайларда Үкімет тарапынан бақташы иттер дайындау, электр жайылымдарын құру секілді бағдарламалар құрған тиімді.

Қалай десек те, аграрлық ел екені­міз­ді естен шығармауымыз керек. Көне заманнан бастап біздің ұлан-ғайыр жерімізде ата-бабаларымыз мал ша­руа­шылығының тиімді жүйесін қа­лып­тас­тырған. Дәстүрлі кәсіпті зама­науи тех­нологиялармен астастыра дамытатын бі­лікті мамандар дайындай білсек, етті де, сүтті де, теріні де, жүнді де экспорт­тай­тын мемлекетке айналатынымыз сөзсіз!

Әйіп ЫСҚАҚОВ,
биология ғылымдарының докторы, профессор