Тіптен, мейлі, жеке басыңа арнап жасаған жақсылығы болмаса да мына дүниеде жақсы адамдардың, жақсы ағалардың көп екені де рас. Ал жан-жағына жақсының шарапаты тимей қоймайды. Көңіл айнадай ашылып, жан-жүрек жадырап жаңарған осынау шапағатты Наурыз күндерінде сондай абзал ағалардың асыл бейнелері, әзиз болмыстарын бір еске алып қойған артық емес шығар деп ойлаймын.
Қазақтың «аға» деген сөзінде бір жылы шуақ, ерекше қасиет бар. Ағалар болмысынан, сипатынан әрқашан көктемдей көңіл кеңдігін сезінбейтін кезіміз болмас. Жолында жақсы ағалар көп ұшырасқан адамның жолы болғыш келеді. Жақсы ағалар жасаған жақсылығын ешқашан бұлдамайды. Олар қамқор алақанымен алқаған інілер, кейінгі толқын жастар осындайда аға үмітін ақтауға, алдамауға тырысып, биіктерге талпынып ұмтылады.
Жо-жоқ, біз аға дегенде қандас, бірге туған бауыр туыстықты айтып тұрған жоқпыз. Қазақ дәстүрінде жақсы адамдар өзінен жасы кішілердің бәріне аға. Мұндай ағалар ешкімді елге, жерге бөліп алаламайды. Тек ісіне, сөзіне, ізгілігіне, таланты мен талабына, дарыны мен қарымына қарайды. Ағалардың бір ауыз жылы сөзі, саған деген сенімі қанаттандырады, титтей талабыңды таудай қылады, алдыңнан алыс қияндарға, бақытты болашақтарға бастайтын ақ жол ашады.
Қазақ салтында аға мен іні арасындағы ақ шуақты, алтын арқаулы дәнекер ешқашан үзілмеген. Жасы үлкен, жолы үлкен ағаларды дәйім құрметтеп сыйлаған. Әсіресе, рухани тұрғыдағы ағалыққа қатты мән берілгендігі байқалады. Әлбетте, бұл арада рухы бір еместер тек биологиялық туыстықпен ғана ағалы-інілі болып ұзақ жүре алмайтынын да ескеруіміз керек. Демек, «Атадан алтау, анадан төртеу, жалғыздық көрер жерім жоқ» деген Абай күңіренісінің тегін болмағандығы. Бұл жерде де ұлы ақынның іздеп отырғаны қан туыстығы емес, жан туыстығы, рух бірлігі, рухани туыстық екендігін аңғармағымыз абзал. Тек сонда ғана «ағасы бардың жағасы бар, інісі бардың тынысы бар», Тек сол жағдайда ғана, жан жақындығы болғанда ғана «ағаның көңілі ақ жайлау».
Иә, хакім айтқандай, алдыңғы толқын ағалар, кейінгі толқын інілердің рухани бірлігі, жан туыстығы қазақ топырағында ешбір толастамай, желісі үзілмей, бір-біріне деген ұлы сағынышы әмбе суымай келе жатқандығын айтуымыз керек. Мұхтар Әуезовтің атақты «Абай жолы» роман-эпопеясының үлкен бір бөлімін «Ақын аға» деп атағаны еске түседі. Баршаға мәлім, бұл – Абайдың ақындық мектебіндегі ағалығы. Оның жолын тұтқан, тағылымын алған ақын інілері Көкбай, Шәкәрім, Ақылбай һәм басқалары. Ал әйгілі «Алаш» қозғалысының ағалары Әлихан Бөкейханов пен Ахмет Байтұрсынұлы болғаны белгілі. Осынау адамдардың ағалық қамқорлығымен, аялы алақанымен қаншама ұлт тұлғалары тәрбиеленіп қалыптасты десеңізші! Солардың ішінен олардың ағалық ақылмандықпен баулып, томағасын сыпырған, Лениннің алдында Қазақ автономиясына тиесілі жер туралы баяндама жасаған Әлімхан Ермеков пен ұлт мүддесі жолындағы қайтпас қайсар күрескер Смағұл Сәдуақасовтың ардақты есімдерін атасақ та жеткілікті болар. Немесе Алаш арыстарының кейінгіге, қазақ үшін Мұхтар Әуезовті сақтап қалу орайындағы ағалық жанашырлықтары да көңіл толқытарлық ғибрат емес пе.
Қазақтың кейінгі ұлылары да осы ағалық жолды сақтаудан танбады. Қаныш Сәтбаев, Ілияс Омаров, Өзбекәлі Жәнібеков сынды кемеңгерлер жақсылық жасап, жолын ашқан қаншама азаматтар еліміздің белгілі тұлғаларына, үлкен ғалымдарға, салиқалы санаткерлерге айналды. Алысқа ұзамай-ақ, көрнекті жазушы, қазақ баспасөзінің көш бастаушы баһадүрі Шерхан Мұртазаның – Шерағаңның шекпенінен шыққан айтулы інілерін санамалап шығудың өзіне талай уақыт кетері анық. Солардың бірі де бірегейі күні кеше өмірден өткен «Егеменнің» қара нары Ержұман Смайыл еді. Бұл кісінің де жақсылығын көрген, ағалық жан жылуын сезінген кейінгі толқын өкілдері, іні-қарындастары көптеп саналатынына барған сайын көзіміз жете түсуде. Өмірде шын мәнісінде аға бола білген. Шерағаң сияқты, қалың көпшіліктің, кейінгі толқынның қалауымен ол да Ераға деген қастерлі атқа ие болған.
Аға жолы – ардақты жол. Аға қасиеті – қамқоршылдық. Аға болу, аға деген атқа ие болу оңай емес. Ондай бақыт пен құрмет кез келгеннің пешенесіне бұйыра да бермейді. Ағалықтың қадір-қасиетін сақтай білейік, ағайын. Өйткені ағалыққа адалдық пен тазалық, ақ пейіл ғана тән. Ағалар – бірлік пен береке тұтқасы. Ағалықтың үлкен дәрежесі – ел ағасы болу. «Жақсы адамдар көп әлі сырласпаған, кезекті күн есігін бірге ашпаған. Ал ғажабы кездескен жақсы ағалар, Туыс маған, дос маған, құрдас маған». Жақсы ағалардың кеуделерін әркез «адалдық», «дарқандық», «шыншылдық» деп аталатын жыр кернейді. Ағалар алақанының жылуы қалың елге қажет.
Қорғанбек АМАНЖОЛ,
«Егемен Қазақстан»
