Алайда, сол «сұлулық сиқыры» қазақ сақарасында өссе де, бүгінде мия тамыры заңсыз сауданың құрбаны болып, талан-таражға түсуде.
Ал Қытайда мия тамырының адамды жасарту қасиеті 3000 жыл бұрын дәлелденген. Бұл елдің дәстүрлі медицина саласында мия тамырынсыз бірде-бір дәрі жасалмайды. Тамақ дәмдеуіш қоспаларға да мия тамыры қосылады. Тіпті шикізат тапшылығынан Қытай билігі 2008 жылдан бастап мия тамырын баж салығынсыз тасымалдауға рұқсат берген.
Косметологияда көші ілгерілеп отырған Оңтүстік Корея да мия тамырларын ұдайы қолданушылардың қатарында. Алайда, шикізат тапшылығынан олар мияны бүгінде қолдан өсіруге көшкен. Осындай үрдіс көршілес Өзбекстанда да қолға алынған, арнаулы мамандандырылған шаруа қожалықтары мия өсімдігін қолдан өсіреді. Бұл елде мия тамырын заңсыз тонауға тыйым салынған.
Қазір газдалған тәтті сусындардың адам денсаулығына зиян екенін жиі айтамыз. Алайда, бұл сусындардың құрамына қант қоспай-ақ, мия тамыры арқылы емдік қасиетін күшейтуге болады. Тәттілігі жағынан бұл өсімдік қанттан 50 есеге артық саналады.
Ал қызыл мия тамырын халық медицинасында көптеген ауруларды емдеу үшін, мәселен, стресс алғанда және күрделі операциялардан кейін, іріңді жараларды, ұмытшақтық, қалқанша без ауруларын емдеуге ұдайы қолданған екен.
Қытайда, Кореяда, АҚШ-та мия тамырына деген сұраныс қызып тұр. Соның кесірінен азаматтарымыз өз жеріміздегі дәрілік шөптерді аяусыз жұлып, арзан ақшаға саудалайды. Мия тамырынан пайданың көзін тапқандар, оны жөн-жосықсыз қазу барысында тағы бір нәрсені ескермейді. Мәселен, мия – табиғи жабайы өсімдік. Оның айналасында еліміздің Қызыл кітабына енгізілген жойылып кету қаупі бар өзге өсімдіктер де болуы әбден мүмкін. Сондықтан мия тамырына жасалған әрбір қаскүнемдік қазақ жерінің құтын қашырғанмен бірдей екенін естен шығармаған жөн.
Бұл күндері көршілес шет мемлекеттерде қызыл мия тамырына деген үлкен сұраныс артып отыр. Сол себепті республикада бұл жаппай жиналады. Бұл үдеріс әлемдік нарықта осы шикізат тапшылығының артуымен және негізгі жабықтаушы елдердің (ҚХР, Иран, Ауғанстан, Өзбекстан) қызыл мия тамырын сыртқа шығаруды шектеуімен түсіндіріледі.
Қызыл мия тамырын бақылаусыз, ретсіз дайындаудың салдарынан оның жабайы өсетін таралымы құриды, табиғи экожүйелерге нұқсан келтіріледі, бұл болашақта отандық фармацевтика өндірісін шикізатпен қамтамасыз ету тапшылығына әкеп соғады.
Қазiргi таңда қазақ жерiнде бос жатқан жерге бiржақты қарау үстем болып отыр. Сол бос жатқан жерде неше түрлi емдiк және дәрiлiк өсiмдiктер бар. Бiр ғана мия өсiмдiгi соңғы бiрнеше жылда түп-тамырымен қопарылып, Қытайға сатылып келеді. Қытай әлемдiк фармацевтика саласында ұлы төңкерiс жасап жатыр. Ненiң есебiнен? Негiзiнен, Қазақстан, Моңғолия секiлдi елдердiң табиғи дәрумендерге бай дәрiлiк өсiмдiктері есебiнен. Қазақстанның дәрiлiк өсiмдiктерiнiң есебiн алып, оны көздiң қарашығындай сақтап, отандық фармацевтикада оларды пайдаланып, табиғи байлығымызды дұрыстап игерудiң кешендi бағдарламасын жасаудың реті келген сияқты.
Дегенмен еліміздегі сирек кездесетін және құрып кету қаупі төнген санатқа жатқызылған өсімдік түрлерін әкету міндетті түрде лицензиялаумен жүргізіледі. Лицензия беруді тиісті құзырлы органдар жүзеге асырады. Бұл мәселені де, қазіргі таңда туындаған жағдайларды есепке алып, қайта қарастырған жөн деп есептеймін.
Соңғы жылдары арзан табысты көздегендер мия тамырын асқан айуандықпен жұлып, техникамен жерді жыртып, қопарып, тамырын жинап, заңсыз саудалауға көшіп отыр. Бұны экологиялық терроризм деп бағалауға болады. Осындай келеңсіз жағдайлар Алматы облысының Іле, Еңбекшіқазақ және Балқаш аудандарында өршіп тұр. Сирек болса басқа аудандарда кездеседі. Бұл мәселе құзырлы органдар тарапынан бірнеше мәрте көтеріліп, оның алдын алуда бірқатар шаралар да жасалды. Дегенмен мәселені мемлекеттің мойнына ғана жүктей салған болмас. Мұнда өзектілік әр адамның бұл әрекетке бармастан бұрын саналы ойланбауында. Елге-жерге деген сүйіспеншіліктің сарқылып, азаматтық рухтың әлсірегені байқалады. Бұл қаскүнемдіктің артында «4-5 жылда мия тамырының мүлде жойылып кетуі мүмкін бе?» деген сұрақ төңірегінде ойланбайтындар тұр.
Сондықтан да, Қазақ елінің баға жетпес байлығы қызыл мияны талан-таражға салмай, топырақтың, жердің құрылымын бұзбай, жүйелі ғылымға негізделген бағдарламаға сәйкес игерген жөн. Бабаларымыздың «ақ найзаның ұшымен, ақ білектің күшімен» болашақ ұрпақ үшін қорғап қалған ұлан ғайыр даласын экологиялық тұрғыдан табиғи тепе-теңдігін, тұрақтылығын сақтау, қорғау тек экологтардың ғана емес, барша елім, жерім деген Қазақстанның әрбір азаматының борышы екенін естен шығармайық, ағайын.
Қонысбек БАЙЕДІЛОВ,
Алматы облысы бойынша экология департаментінің басшысы
ТАЛДЫҚОРҒАН
