«Мәриям» фильмі, режиссері Шарипа Оразбаева, Қазақстан
Қазақстандағы Гете институтымен бірлесіп өткізілген фильм апталығында фестивальдің веб-сайты арқылы Орталық Азия мен Германияның әйел режиссерлері түсірген 23 кинотуынды көрермен назарына ұсынылды.
– Биылғы кино күндері алғаш рет бір аптаға созылды. Бұрын әйел режиссерлер деректі фильм саласында ғана төбе көрсететін еді, өйткені оның бюджеті арзанға түсетін. Биыл Орталық Азияның әйел режиссерлері көркем фильм саласында белсенді екені байқалады. Фильмдердің үндесер тұсы – көтерілген мәселелердің Орталық Азия қоғамының ортақ мәселесі екендігі. Әйел режиссерлер көтерген тақырып аясында табиғат, инклюзия мәселесі, әйел мен еркек теңсіздігі қамтылады, – дейді FemAgora фестивалінің кураторы Молдияр Ергебеков.
Фестиваль қазақстандық режиссер Шарипа Оразбаеваның халықаралық жүлдеге ие болған «Мәриям» атты көркем фильмімен ашылды. Шынайы оқиғаға негізделген фильмде күйеуі із-түзсіз жоғалып кеткен төрт баланың анасы туралы баяндалады. Басына түскен ауыртпалықты мойымай көтерген бас кейіпкер ауыр шешімдер қабылдауға мәжбүр болып, өз-өзін тануға тырысады. Өмір шындығын арқау еткен тартысты оқиғалар тізбегінде бүгінгі ер мен әйел бейнесіне жаңаша шешім береді. Аталған кинотуынды Францияда өткен XXVI Везул кинофестивалінде бас жүлдеге ие болған еді, әйел режиссердің бас жүлде алуы фестивальдің 26 жылдық тарихындағы алғашқы айтулы жағдай.
– Мені адамдардың бір-біріне, айналасына деген қарым-қатынасы қызықтырады. Соның ішінде әйелдің ішкі жан-дүниесіне, тұлғалық болмысына баса мән берілуіне назар аударамын. Алғашқы фильм болғандықтан артық-кем тұсы міндетті түрде болады. Мәриям – Құранда аталатын жалғыз әйел есімі, осы себепті таңдап алдым. Фильм кейіпкері Мәриям арқылы қазақ қоғамындағы әйел рөлін терең көрсеткім келді. Ол өте күшті, мінезді әйел, – дейді фильм режиссері Шарипа Оразбаева. Шарипаның айтуынша, Орталық Азия елдерінде, оның ішінде отандық кино өнері саласында еңбектеніп жүрген әйел режиссерлер аз емес. Алайда заманауи қазақ киносында түрлі тақырыптарды өз шығармашылығына арқау етіп, деректі және көркемсуретті фильмдер түсіріп жүрген әйел режиссерлердің қолтаңбасы көп жағдайда назарға алына бермейді. Ол әйелдер режиссурасының әлі де толық зерттеле қоймағандығын мәселенің бір себебі ретінде алға тартады.
«Танбурдың жылауы» фильмі, режиссері Аниса Сабири, Тәжікстан
Қатысушылардың арасындағы ең жас режиссер, мектеп оқушысы Алтынай Таалайбек кызы (Қырғызстан). Оның «Кішкентай демократия» атты қысқаметражды фильмі ( «Үздік фильм», International Kids Film Festival, 2019 ж) өткір де күрделі тақырыпты шебер көрсете алуымен-ақ өзіне тән шығармашылық қолтаңбасы бар екендігін байқатты. Сондай-ақ кино күндері аясында Орталық Азияның ең алғашқы әйел кино операторы Умида Ахметова (Өзбекстан), деректі кино көшбасшысы Катерина Суворова (Қазақстан) сынды мамандар шеберлік сыныптарын өткізіп, режиссер мүмкіндігінің көркемдік суреттеу әдістері жайында әңгімелеп, жаңа заман тақырыбындағы замандастар бейнесі туралы ой бөлісті.
Мәселен, Молдияр Ергебековтің модераторлығымен өткен кезекті ашық талқылау кезінде Қазақстан, Қырғызстан және Тәжікстан режиссерлері Орталық Азия киносындағы әйел бейнесімен ғана шектелмей, әйел режиссерлердің рөліне, олар түсірген фильмнің өзіндік формасына қатысты ой қозғады.
– Америкалық «Women Make Movies» қорының жетекшісі Дебра Циммерманның айтқаны бар. Ер адамдар өздерінің артықшылығына байланысты көп жағдайда ер адамдар туралы жақсы әңгіме айта алады, ал мұндай артықшылығы жоқ әйелдер екеуін де жақсы біледі. Әйел авторлар көзқарасында объективтілік пен жекелеген кейіпкерлерге, тақырыптарға деген жанашырлық басым, – дейді деректі фильмдер киностудиясының директоры, тәуелсіз кинорежиссер Катерина Суворова.
Сонымен қатар пікірталасқа қатысушылар деректі фильм түсіру тәжірибесімен бірге туындының кинематографиялық тілі, техникалық сипаттамалары жөніндегі көзқарастарын ортаға салды. Фестиваль аясында көрсетілген «Мардикор» деректі фильмінің авторы, тәжікстандық журналист Махпора Киромова деректі фильмдегі маңызды дүние әлеуметтік қызмет деп санайды.
– Мен үшін деректі фильм журналистиканың жалғасы, бірақ одан да күрделі формат. Деректі фильм түсіру – бұл әлеуметтік мәні бар қадам, оның міндеті тек айтып беру ғана емес, жағдайға қалай болса да әсер ету, – деп түсіндірді Махпора. Оның айтуынша, әйел жұмысшылар туралы алғашқы деректі фильмі шыққаннан кейін жүздеген тәжікстандықтар фильм кейіпкерлеріне жәрдемдесе бастаған. Жан-жақты көмек ақшалай, азық-түлік, киім түрінде ғана емес, әйелдерге бұрын-соңды болмаған мамандықтарды игеруге мүмкіндік берген көрінеді.
Сонымен биылғы фестиваль әйел режиссерлер үшін кәсіби киноға барар жолдағы баспалдақ қана емес, олардың шығармашылық мүмкіндігін көрсететін, талқылайтын ашық алаңға айналғанын көрсетті. Өйткені «әйелдер киносы» ұғымын кең ауқымда қарастыра отырып, бүгінгі жас буын әйел режиссерлердің шығармашылығындағы жаңа тенденциялар мен даму жетістіктері хақында олардың өз аузынан естідік. Кино күндерінің тағы бір ерекшелігі бұдан былай Орталық Азиядан бөлек гендерлік теңдікке байланысты әлемнің үздік кинотуындылары да көрсетіліп тұрмақ.
Заманауи Ресей кинотанушысы А.Артюхтің «Әйелдер кинематографиясы – бұл қоғамдық маңызды құбылыс. Бүгінде біз әртүрлі мемлекеттерден әлемдік деңгейдегі әйел режиссерлердің есімін атап қана қоймай, дүние жүзінде «Women’s Cinema» деп аталатын бағыттың пайда болғанына да куәміз», деген пікірін ескерсек, отандық кино көшіне қосылған әйел режиссерлердің әлеуетіне қарап, бұл бағыттағы сеңнің алғашқы қозғалысына куә болып отырмыз деуге болады.
Ая ӨМІРТАЙ
«Egemen Qazaqstan»
