2020 жылдың мамыр айында Мемлекет басшысының ұсынысымен азаматтардың бейбіт жиналыстарды өткізуі туралы заң қабылданды. Бұл елімізде азаматтық демократияны дамытуға жасалған маңызды қадам еді. Заңда митингілер мен халықтық жиналыстар өткізу үшін арнайы рұқсат алудың қажет еместігі көрсетілген. Тек митинг өтетін жерді билік органдарына ескерту керек екені заңда жазылған. Бейбіт шерулерді еліміздің кез келген қаласында өткізуге болады. Бірақ өзін тым еркін санаған кей азаматтар бостандықтың мағынасын басқаша түсінетіні қынжылтады.
2020 жылдың күзінде еліміздің саяси өміріне жаңа серпін әкелген жаңалықтың бірі – праймериз. Қазақстанда алғаш рет болған партияішілік праймериз шынайы және мықты көшбасшыларды партия қатарына тарту арқылы белсенді және бастамашыл азаматтар үшін «әлеуметтік лифт» құруға сеп болды. Партияішілік іріктеу ережесіне сай дауыс беру барысының ашықтығын қамтамасыз ету тетіктері қарастырылды. Праймериздің негізгі мақсаты – барлық деңгейдегі мәслихаттар мен Парламент Мәжілісіндегі тиімді депутаттық корпусты одан әрі қалыптастыру үшін бәсекелестік негізде жаңа көшбасшыларды айқындау.
Көп уақыт өтпей тағы да саяси батыл қадамдар жасала бастады. Халықтық референдум өткіздік. Референдумдағы басты мақсат– суперпрезиденттік басқарудан арылу болды. Бұл демократияға бетбұрыстың нағыз алғышарты еді. Мемлекетіміздегі президенттікке үміткер азамат, сайлау талаптарына сай болып жатса, өзінің конституциялық құқығын пайдалануға мүмкіндігі бар. Соңғы болып жатқан саяси өзгерістер президенттік және парламентаризм институтының дамуын арттырып, легитимді демократиялық жолмен саяси азаматтық қоғамның қарыштап дамуының нақты дәлелі. Референдум арқылы қабылданған Ата Заңымыздағы өзгерістер мемлекетіміздің саяси дамуына жаңа серпін беріп отыр.
Мемлекет басшысы Қ.Тоқаев өзінің кезекті Жолдауында президент өкілеттіктерінің ұзақтығы мен сайлану ретін қайта қарауды, Президент мандатының ұзақтығын 7 жылдық бір мерзіммен шектеуді ұсынды. Бұл суперпрезиденттік басқарудан арылу идеясының жалғасы деп түсінемін. Түзетулер қабылданып, әр жеті жыл сайын елімізде қайта сайлану құқығынсыз жаңа адам сайлауға түсе алады. Бұл билікті монополиялауға қарсы күрестің бір түрі. Мысал ретінде, Оңтүстік Кореяны келтіруге болады. Онда президентті 1 рет қана сайлау тәжірибесі сәтті жүзеге асқан. Олардың қазіргі таңдағы экономикасының қалай қарыштап дамығандығы дәлелдеуді қажет етпейді.
Жеті жылдың ішінде мемлекет үшін көп нәрсені істеуге болады: саяси мәселелерді шешу, кейбір терең процестерді іске қосу, соның ішінде қазақстандық қоғамды демократияландыру мәселелері. Яғни, билік тетіктерін іске қоса отырып, стратегиялық нық қадамдар жасауға болады. Жетіжылдық сайлау тәжірибелері бар елдер қатарына Италия, Армения мен Израильді алуға болады. Бұл елдер дамуы жағынан алдыңғы шепте.
Мемлекеттік бағдарламаны немесе стратегиялық реформаны жүзеге асыру үшін жарияланған жетіжылдық мерзім жеткілікті. Ал бұл билікке іскер адамдардың келуі керек дегенді білдіреді. Сайлаушылар тарапынан сенім мандатын алған Мәжіліс депутаты ретінде айтарым, мұндай мерзімдік уақытша шектеулер бізді жігерлендіріп, «Аманат» партиясының сайлауалды тұғырнамасын жүзеге асыруда белсенді жұмыс істеуге септігін тигізеді.
Қайта сайлау құқығынсыз жетіжылдық президенттік мерзім – бұл жаңа Қазақстанның шындығы. Президенттік сайлау – бұл халық пен билік арасындағы сенім институты қызметін атқаруы керек. Бір сөзбен айтқанда, сайлау халық пен билік арасындағы сенім көпірі болып, азаматтардың құқықтық тілектерін негізге ала отырып, демократиялық қоғамды қалыптастыратын сенімді құрал деуге болады. Бұл жерде сенім басты рөл атқарады.
Әл-Фараби мемлекеттік билік мәселесіне «Қайырымды қала тұрғындары» трактатын арнады. Ұлы ұстаздың еңбегінде қайырымды қала, яғни мемлекет болу үшін дұрыс жүйеленген әділетті заңдар негізінде ел басқару ісі құрылу керек дей келе, «басқару жолында кезекпен ауыса басқарып, кейінгі келгендер алдыңғы басшының істерін жалғастырады» деген. Мыңдаған жыл бұрын жазылған еңбек бүгін де маңыздылығын жойған жоқ. Алдағы президенттік сайлау ұлтымызды ұйыстырып, демократиялық дамуды жаңа кезеңге көтеретініне сенімдімін.
Самат АҚЫШЕВ,
Мәжіліс депутаты
