Ұлт саулығын қамтамасыз ету бойынша МӘМС сияқты мәселе көтерілді. Сарапшылар мен қоғам тарапынан түрлі сын-пікірлерге тап болып жүрген міндетті медициналық сақтандыру жүйесі жаңа шешімдерді қажет етеді. Азаматтардың медициналық көмектің нақты қолжетімділігі, медициналық көмектің кепілді және сақтандырылған көлемін түсінуі туралы мәселелер күн тәртібінде өткір тұр. Сондықтан оның Жолдауда қозғалуы сақтандырудың әрбір азамат үшін ашық әрі түсінікті тәртіпке бағыттайды.
Ерікті медициналық сақтандыру механизмін құру бастамасы да маңызды. Біз білетіндей, ол Еуропа елдерінде белсенді түрде қолданылады. Оны Қазақстанға енгізу кезінде ескеретін реттеудің бірнеше түрі бар. Олардың ішінде халықтың табыстарына, жұмыс түріне және т.б. өлшемдерге тәуелді субститутивтік, қосымша немесе параллельді сақтандыру. Кейбір елдерде медициналық сақтандырудың аралас түрлері адамдарға салық жүктемесін азайту мақсатында салық шегерімдері кезінде сақтандыру жарналарын есепке алуға мүмкіндік береді.
Әлеуметтік блокта денсаулық сақтау мәселелерімен қатар, атқарушы биліктің азаматтар сұранысын анықтайтын жекелеген мәселелер енгізілді.
Біріншіден, әйелдердің зейнеткерлік жасын алдағы 6 жылда 61 жасқа төмендету халықтың сұранысын қанағаттандырады. Бұл ретте, әйелдердің зейнетке ертерек шығу қажеттілігінің негізгі себептерінің бірі – әрбір әйелдің жұмыспен қатар үй шаруасының екі есе ауыртпалығы барын ескерген жөн.
Азаматтық қоғам ретінде біздің міндетіміз – гендерлік қатынастардың және ата-ана институтының жаңа моделін дамыту. Қоғамда ер-азаматтарды саналы әке, үй шаруашылығына да тең үлес қосатын қамқор отағасы ретінде қабылдайтын саналық өзгерістерді ынталандыру керек. Мысалы, ер адамның декреттік демалысқа шығу мүмкіндігі заңнамалық тұрғыдан бекітілген. Өткен жылдың өзінде 3,5 мыңға жуық ер адам декреттік демалысқа шығып, осы мүмкіндікті пайдаланды. Осылайша, әлеуметтік стереотиптердің прогрессивті өзгеруі әйелдердің жеке дамуы мен жеткілікті табысқа ұмтылысына, моральдық және денсаулық мүмкіндіктеріне оң әсер етеді.
Инфографиканы жасаған Амангелді Қияс, «ЕQ»
Екіншіден, бастама келер жылдан бастап бала күтімі бойынша төлем мерзімін бір жарым жылға дейін ұзарту көзделген. Қазіргі уақытта бұл төлемдер баланың 1 жасқа толуына дейін төленеді. Аталған төлемдердің ұзартылуы кез келген отбасы үшін жақсы қолдау, ал баланың дамуына оң әсер ететіні сөзсіз. Оның үстіне, бұл әйелді ішінара қаржылық тәуелділіктен қорғайды.
Жолдауда халықты қолдауға бағытталған инновациялық шараларды қолға алу жөніндегі тапсырмалар да лайықты көрініс тапты. Билік пандемия кезінде төлемдер мен халықты қолдаудың барлық қиындығын ескерді. Сол бағытта Мемлекет басшысы 2020 жылы «әлеуметтік әмиян» жүйесін және отбасының цифрлық картасын құруды тапсырған еді.
Осылайша, «әлеуметтік әмиян» жобасы 2023 жылдан бастап бүкіл ел бойынша жүзеге асады. Өткенде ол қанатқақты режімде жүзеге асырылды. Бұл жүйе азаматтардың шотына электронды ақша түрінде түсетін әлеуметтік төлемдерді тиімді және ыңғайлы пайдалануға мүмкіндік береді.
Келесі жылы отбасының цифрлық картаның іске қосылуы отбасыларға өтініш бергенге дейін көмектесуге мүмкіндік береді. Бұл мүмкіндік картаның тұрғын үй немесе экономикалық өмір сүру жағдайлары сияқты бірқатар параметрді қамтитындығына байланысты. Егер олардың нашарлағаны анықталса, мемлекет көмек ұсына алады. Біздің ойымызша, бұл бағыттағы келесі қадам деректердің ақпараттық қауіпсіздігін қамтамасыз етуді реттелу болу керек.
Құжатта қарастырылған әлеуметтік шаралардың барлығын санамалап шығу, әрине, көп уақыт алады. Бірақ бұл Жолдау тәуелсіз Қазақстанның тарихында «балаларға жолдау» ретінде қалары сөзсіз. Өйткені балалардың өмірі мен болашағын жақсарту мақсатында Президент бірегей шараларды қолға алды.
Бұл «Ұлттық қор – балаларға» жаңа бағдарламасының бастауы. Осы теңдессіз бастама Ұлттық қордың жылдық инвестициялық кірісінен балалар кәмелеттік жасқа толғанға дейін арнайы жинақ шоттарына 50 пайыздық аударымдарды қамтиды. Бұл бағдарламаның нәтижесі балалардың ғана емес, бүкіл Қазақстанның келешегіне зор кешенді әсер етеді. Яғни ұлттық байлығымыз балалардың дамуына сөзсіз қолдау көрсетеді. Білім беру немесе тұрғын үйге арналған алғашқы капитал әлеуметтік жеңілдіктерге қол жеткізудегі әлеуметтік теңсіздікті азайтады. Сондай-ақ өмір сүру қажеттілігін және баламасыз табыстарды есепке алмай, дербес өмірге жақсы бастама береді.
Осылайша, Жолдаудың жалғыз әлеуметтік бөлігі ғана жаңа гендерлік және әлеуметтік көзқарастардың негізіне айналады. Бұл, түптеп келгенде, биліктің қамқор елге көшу үрдісінің айқын екенін аңғартады.
Зарема ШӘУКЕНОВА,
ҰҒА вице-президенті,
әлеуметтану ғылымдарының докторы
