Бұл бағытта еліміздің оқу-ағарту, ғылым және жоғары білім қызметкерлері салалық кәсіподағы сала қызметкерлерінің әлеуметтік-еңбек құқықтары мен мүдделерін қорғауда мақсатты жұмыс жүргізіп келеді. Кәсіподақтар қызметінің негізгі құралы әлеуметтік әріптестік екені түсінікті. Сондықтан салалық кәсіподақ билік органдарымен және жұмыс берушілермен бірге әлеуметтік мәселелерді шешуде өркениетті еңбек қатынастарын қалыптастыруға ден қояды.
Бүгінгі таңда кәсіподақ әлеуметтік әріптестіктің айқын құрылған салалық жүйесіне қол жеткізіп отыр. Жалақы, еңбек демалысы ақысы мен сауықтыру жәрдемақысының уақытында төленуі, педагогтерді тегін медициналық тексеруден өткізу, ауыл мұғалімдеріне жергілікті бюджет қаражатынан отын шығындарын жабуға біржолғы ақшалай өтемақы төлеу және тағы басқа қызметкерлердің әлеуметтік маңызды мәселелері салалық келісім негізінде шешіліп келеді. Білім беру органдарымен бірлескен іс-әрекеттер педагогтер мәртебесін арттыруға, білім саласы қызметкерлеріне қауіпсіз еңбек жағдайларын жасауға бағытталып жатыр.
Қазіргі таңда білім беру саласындағы әлеуметтік әріптестік жүйесі Оқу-ағарту және Ғылым және жоғары білім министрліктері мен салалық кәсіподақ арасындағы 2 салалық келісіммен, 17 облыстық, аумақтық келісімдермен және білім беру ұйымдарындағы 9 мыңға жуық ұжымдық шарттармен қамтылған. Келісімдер қызметкерлердің әлеуметтік-маңызды мәселелерінің кең көлемін қамтиды және оларды шешудің құқықтық нысандарын анықтайды. Ал оларды іске асыру әлеуметтік-еңбек қатынастарын дамытуға оң ықпал етіп жатыр.
Былтыр салалық кәсіподақ қозғалысын жаңғыртудың негізгі бағыттарын анықтайтын маңызды құжат – салалық білім және ғылым қызметкерлері кәсіподағын дамытудың «Жаңа Қазақстан – Жаңа кәсіподақ» атты тұжырымдамасы қабылданды. Қабылданған құжат салалық кәсіподақ қозғалысын жаңартуға, оны білім және ғылым саласы қызметкерлерінің құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауды қамтамасыз ететін тиімді қоғамдық қозғалыс жүйелеріне ауыстыруға бағытталды. Кәсіподақ қызметін дамыту тұжырымдамасы аясында құқық қорғау қызметі, осы жұмыстың нәтижелілігі мен тиімділігін жаңа деңгейге көтеру басты міндет ретінде қойылды.
Салалық кәсіподақ пен оның мүшелік ұйымдарының құқықтық қызмет мамандары өткен жылы кәсіподақ мүшелерінің еңбек қатынастары мәселелері туралы 37 662 өтінішті қарады. Осы жылдың бірінші жартыжылдығында бұл көрсеткіш 16 621-ге тең болды. Былтыр кәсіподақтың заңгерлері 32 399, биылғы бірінші жартыжылдықта 13 571 тегін кеңес берді. Өткен жылы 391 жағдайда, бірінші жартыжылдықта 268 жағдайда келісу комиссияларында, сондай-ақ былтыр 33 жағдайда, биылғы алты айда 19 жағдайда соттарда жеке еңбек дауларын қарау кезінде қызметкерлерге көмек көрсетті.
Еңбек заңнамасының орындалуын қоғамдық бақылау шеңберінде 2022 жылы – 2358, осы жылдың бірінші жартыжылдығында 946 тексеру жүргізілді. Оның барысында өткен жылы 4509, биылдың өзінде 2021 еңбек заңнамасының бұзылу дерегі анықталды. Кәсіподақтың қолдауымен былтыр заңсыз жұмыстан шығарылған 17, биылғы алты айда 7 қызметкер жұмысқа қайта алынды. Өткен жылы Салалық кәсіподақ пен мүшелік ұйымдардың құқықтық қызметтері жұмысының нәтижесінде кәсіподақ органдарының талаптары бойынша кәсіподақ мүшелеріне заңсыз ұсталған немесе төленбеген 1 млрд 177 млн теңге көлемінде ақшалай қаражат қайтарылды. Биылдың өзінде бұл сома 215 млн теңгені құрап отыр. Осылайша, салалық кәсіподақ пен мүшелік ұйымдардың құқықтық қызметінің экономикалық тиімділігі 2022 жылдың есеп беру деректеріне сәйкес 1млрд 436 млн теңгені, биылғы алты айда 232 млн 633 мың теңгені құрап отыр.
Салалық кәсіподақ білім-ғылым саласындағы еңбек қауіпсіздігі мәселесіне де жіті назар аударып келеді. Деректерге зер салсақ, еңбекті қорғау мен еңбек қауіпсіздігі мәселелері білім саласында да өзекті екенін байқауға болады. Былтыр еңбекті қорғау жөніндегі техникалық инспекторлар еңбек жағдайларына 4935 тексеру жүргізген. Еңбек қызметімен байланысты жазатайым оқиғалар кезінде былтыр салада 33 адам зардап шекті, 10 адам ауыр дәрежеде жарақат алды, 3 адам қайтыс болды. Салалық кәсіподақ пен оның мүшелік ұйымдары еңбек қауіпсіздігі мәселесін күн тәртібінен түсірмейді. Өйткені еңбекті қорғау – қызметкерлердің құқықтары мен мүдделерін қорғау. Әрі бұл жұмыс берушілердің еңбек заңнамасын бұзушылықтарын анықтау жөніндегі кәсіподақ жұмысының маңызды бөлігі.
Айгүл МҰҚАШЕВА,
Қазақстан оқу-ағарту,
ғылым және жоғары білім қызметкерлері салалық
кәсіподағының төрағасы
