Франция жеріндегі айрықша күндер

Өткен сейсенбінің кешінде Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев бас­таған Қазақстан делегациясы мін­ген лайнер Брюссельден көтеріліп, қырық минөттің ішінде Париждің “Орли” әуежайына келіп қонды. Біз ендігі сапардың сұлбасы Франция ордасында сызылатынын мұның алдындағы мақаламызда айтқанбыз. Бірақ сол жолдарды жазып отырғанда, Сена жағалауын жайлаған қаладағы қауышулар қызуының өзіміз куә болып келе жатқан жылы шырайлы жүз­де­сулерден де асып түсетінін тура болжай қоймаған екенбіз. Шама­сы, Еуропа астанасынан жалпақ жаһан мәдениетінің байтағына аттанып бара жатқанымызды сәл естен шығарып алсақ керек... Париждің аты – Париж Айтатыны жоқ, қаланың әуе қақпасы арқылы жерге табан ти­гіз­ген сәттен мұндағы мәдениеттің деңгейі жоғары екенін анық бай­қадық. Ол осы жерде тік тұрып күтіп алу рәсімінің мінсіз көрінуі­нен бастап, аттап әр адым басқан сайын сезіліп тұрды. Франция жұрт­шылығы шын мәнінде де Қа­зақстан елінің Нұр­сұл­тан Назар­баев сынды әлем мой­ындаған ли­дері өз жеріне келгеніне қатты қуаныш білдірді. Ал біз жоғарыда қойылған бас тақырыпты Парижде бұрнағы күні өткен екі ел биз­несмендерінің форумында сөй­ленген сөздердің бірінен дәйектеме есебінде көшіріп алдық. Осыған қатысты ой жиында тіпті бұдан да шалқар шарықтаған шамада ай­тыл­ды. “Бүгін – Франция тарихын­дағы ұлы күн! Өйткені, Парижге Нұрсұлтан Назарбаев келді”, делініп еді онда. Осыған ұқсас теңеуді француз халқының бағына берген тағы бір парасатты Президент Ни­коля Саркози де сәл кейінірек жет­кізген. Қайта біз олардан да гөрі қарапайым­дылыққа қазық шалып, арнасынан асып-тасқан толағай тұжырымды ықшам­дап қана пайда­лан­дық. Ондағымыз материалы­мыздың арқауы екі жақ үшін де ортақ көрінсін дегендік болатын. Иә, Париждің аты – Париж. Оны жер бетіндегі бірде-бір қа­ла­мен алмастыра да, шатастыра да алмайсың. Бір кездері шыққан: “Ақын­дар провинцияда туып, Па­рижде өледі”, деген қанатты сөз оның озық ойлы, өркенді өнерлі кі­сілер бас қосатын ордаға ай­налуына байланысты айтылған сияқ­ты. “Ақындар” дегеннен шы­ғады, Францияда тек әдебиетті қол­паштауға бағышталған сыйлықтар­дың өзі мыңнан асады екен. Со­лардың арасында автордың бірінші жазған романы, повесі, әңгімесі, новелласы, пьесасы, поэмасы үшін тағайындалатын жүлделер де кезі­геді. Бұлар жаңа жаза бастаған жас қаламгердің қаптаған классиктер кітаптарының тасқынында өзін жоғалтып алмауын көздеп беріледі. Әдебиетке дәл мұншама қамқорлық әлемнің басқа қай елінде бар! Әл­бетте, сыйлықтың да сыйлығы болады. Француз жазушылары үшін солардың бастысы Гонкур сый­лығы болып табылады. Ол шығар­машылықтарын басында суретші болып бастап, кейіннен жазушы­лық­қа көшкен ағайынды Жюль және Эдмон Гонкурлардың артта­рында қалып бара жатқан мол бай­лықтарын сыйлық ету ниеттерінен туып, 1896 жылдан бері белгілене бастаған. Аталмыш бәйге француз тілінде жазылған ең үздік роман мен новеллалар жинағына жыл сайын беріліп тұрады. Онда  үздік атанған жазушының сол сәтте Францияда тұратын-тұрмайтыны, француз азаматы болған-болмағаны әсте есепке алынбайды. Шығарма француз тілінде жазылса болды! Бұл да, бәлкім, мәдени пайымның бір шыңы шығар. Әлем мәде­ниеті­нің астанасы атанған, шежіресі бай шадыман шаһарда әсемдік пен әулиеліктің нышаны іспеттес көр­сең көз тоймайтын мәртебелі ме­кен­дер де аз емес. Жайшылықта келсең, мұндағы Эйфель мұнарасы мен Даңқ аркасын, Елисей алаң­да­ры мен Версальды, Лувр мен Құдай Ана соборын, Монмартр мен Латын орамын, Гревен, Орсе және Пикассо мұражайларын, Келісім, Вандом және Бастилия алаңдарын, Гранд Опера Гарнье театры мен Пале Рояль сарайын, тіпті Париж катакомбалары мен Мулен Руж ка­баресін асықпай жүріп, тамашалап шығуға болар еді. Ондағы орта ғасырларда салынған ғима­рат­тардың өзі неге тұрады. Түнде отты қала болып көрінетін Париж күндіз ашық аспан астындағы мұражайға айнала қалады. Бізге Париж со­ны­мен бірге жасыл желекке малынып тұрған да абат болып көрінді. Оның айналасындағы ойдым-ойдым ормандар мен шоқ болып шоғыр­ланған саябақтардан бөлек, көшелері көбінің бойын жайлаған ағаштар аллеясы шаһардың көркіне көрік қоса түседі екен. Жоғары деңгейдегі байланыстар байламы Президент Нұрсұлтан На­зар­баевтың ресми сапармен келуін Париждің өзі де, жұрты да осылай жадыраған жайсаң қалпында қарсы алды. Біз Елбасының француз елі тарихында айрықша орны болған атақты генерал Шарль де Голльді қатты құрмет тұтатынын бұрыннан білуші едік. Оны Мемлекет бас­шысы кейінірек сөйлеген сөзінде ашық білдірді де. Ал осы аты аңыз­ға айналған тұлға – француз­дар­дың Бесінші республикасының бірінші президенті болған адам. Мә­селенің мәні мынада, мем­ле­кет­тік құрылымы республика болып табылатын Франция бесінші мәрте мұндай басқару жүйесіне 1958 жылы қабылданған Конституциясы арқасында қол жеткізген. Сол жылы президенттік республиканың тізгінін қолға алған генерал оның гүлдеп-өркендеуіне өлшеусіз үлес қосқан. Кейінірек Елбасы француз президентері Франсуа Миттеран­мен де, Жак Ширакпен де достық рәуіштегі жақсы сыйластықта бол­ды. Сол әу басында дұрыс реңкте жолы салынған байланыстың бай­ламы қазіргі президентке дейін сәтті жалғасты. Франция мемлекеті біздің тәуелсіздігімізді 1992 жылғы 7 қаң­тарда мойындап, сол жылғы 25 қаң­тарда екі ел арасында дипло­ма­тиялық қарым-қатынас орнады. 1992 жылғы наурызда Қазақстан­ның Франциядағы, 1993 жылғы шілдеде Францияның Қазақ­стандағы елшіліктері ашылды. Ын­тымақтастықтың алғашқы жыл­да­рынан Қазақстан-Франция саяси үнқатулары өрісті және өркенді да­мып келеді. Астана мен Париж ал­ғашқы жылдардан өзара түсіністік­тің жоғары деңгейіне қол жеткізіп, қазіргі әлемдегі көптеген өзекті мә­селелер жөнінде ұқсас ұстанымдар ұстануда. Франция басқа ядролық мемлекеттердің қатарында біздің елімізді аймақтағы тұрақтылықтың аманаты және Еуропа мен Азия аралығындағы байланыстырушы көпір ретінде бағалап, Қазақстанға қауіпсіздік кепілін берген болатын. Еуропа төріндегі стратегиялық әріптестік Қазір қарап тұрсақ, екі елдің ара­сында дипломатиялық қатынас орнатылғалы бері біздің Мемлекет басшысы бұған дейін Францияға бес мәрте ресми сапармен келіп кеткен екен. Екі жақты қаты­нас­тар қағидаттары Нұрсұлтан Назар­баевтың 1992 жылғы қыркүйектегі Парижге ресми сапары кезінде Достық, ынтымақтастық және өз­ара түсіністік шартына қол қоюы­нан бастау алды. Ал екі ел ынты­мақтастығының негізгі бағыттары мен басымдылықтары келер жылғы қыркүйекте Франсуа Миттеранның Қазақстанға сапары барысында бағамдалды. Жоғарыдағы сапардан кейін Қазақстан Президенті фран­цуз мемлекетінің астанасына 1994 жылдың ақпан, 2000, 2003 және 2008 жылдардың маусым айла­рын­да жол тартты. Францияның қазіргі Президенті Николя Саркози мен Нұрсұлтан Назарбаевтың арасындағы өзара сеністікті, достық қатынастың қа­нат­қақтысы 2007 жылғы қыркүйек­тің 25-інде Нью-Йоркте Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассам­блея­сы 62-сессиясының шеңберінде өтті. Біздің басылымның басшысы Сауытбек Абдрахманов бұл туралы кезінде газет бетінде келістіріп тұ­рып жазды да. Ал Қазақстан Пре­зидентінің Францияға 2008 жылғы 10-11 маусым күндері жасаған ке­зекті сапары қазақ-француз қарым-қатынастарының сапалы жаңа кезеңін бастап берді. Мұндағы кездесулердің қорытындысында екі елдің арасындағы Стратегиялық әріптестік жөнінде келісім кереге керді. Осылайша Франция Қазақ­станның мұндай құжат жасасқан еуропалық бірінші елі болды. Сапар барысы Елбасы Елисей сарайында Францияның жоғары мемлекеттік наградасы – “Құрметті легионның Үлкен әжісі” орденімен марапат­талды. Қазіргі таңда Қазақстанның әлемдегі бесінші сауда әріптесі және төртінші реттегі инвесторы болып саналатын француз елі біз­дің республикамыздың Еуропадағы негізгі әріптестерінің қатарында аталады. Осы тұрғыда француз бас­шы­сының екі ел арасындағы серік­тестік қарым-қатынастарын құру барысындағы Франция мен Қазақ­стан байланыстарын айрықша ар­тық етіп көрсеткен мәлімдемесі бә­ріміздің жүрегімізге жылы ұялайды. Сол жақындықты Франция Президенті Николя Саркозидің 2009  жылдың 6 қазанында Астана­ға келген ресми сапары одан әрі жан­дандыра түсті. Осы жолы Қа­зақ­стан үшін маңызы зор ЕҚЫҰ-ның саммитін өткізу, Қазақстан мен Еуропа Одағы арасындағы әріптестікті созу жөніндегі жаңа келісімді ұсыну секілді мәселелерге Париждің қолдау көрсетуіне қол жеткізілді. Екі Президент “На­зар­баев-Саркози” мемлекетаралық ко­миссиясын құруға шешім қабыл­да­ды. Сапар аясында екі мемлекет бас­шыларының Бірлескен мәлімдемесі, экономиканың нақтылы секторы, азаматтық қорғаныс, төтенше жағ­дай­ларды есткерту мен салдарын жою, әскери, әскери-техникалық және ғарыш салаларындағы ынты­мақтастық, қылмыспен және сы­бай­ластықпен күрес, Қазақстан аума­ғы арқылы Франция әскери жабдықтары мен персоналына дәліз беру, дипломатиялық пас­порт­тары бар азаматтардың кеден­дік рәсім­делуін жеңілдету жөнінде үкіметара­лық келісімге қол қойыл­ды. Мұны­мен бір мезгілде сапар аясында қазақ-француз бизнес-форумы өтіп, онда жалпы құны 4 млрд. доллардан астам 13 құжат тіркелді. Міне, біздің Мемлекет бас­шысы Парижге бұл жолы осындай үлкен шаруалардың шашасын қай­ыр­ған қалпында келді. Айтқандай, француз астанасына келген күннің ертеңінде, сәрсенбі күні атақты “Le Fіgaro” газеті өзінің экономикалық блок-бөлігінде Нұрсұлтан Назар­баев туралы жылы сезімді материал жариялады. Ал содан екі күн бұрын Брюссельде жүргенімізде Бель­гия­ның танымал “New Europe” басы­лымында Елбасымен сұхбат шық­қанын да көргенбіз. Бұрнағы күні тағы мынадай бір қызықты көрініс көз алдымызда қалып қойды. Өзіміз орналасқан “Наполеон” отелінен шығып, бизнес-форум өтетін “Ритц” мейманханалар жүйе­сіне бара жатқан жолымызда кө­шенің жиегіндегі жанбалы тақтадан үстіне жейде мен жәкет киіп алған Нұрсұлтан Назар­баев­тың жадыраңқы портретін көріп, аузымыз ашылып қалыпты. Ав­тобустағы журналистер бір дуылдап барып басылды. Тегінде, бұл сурет дәл осы сапарға байланысты ілін­бе­се керек. Айналып келгенде, осы­ның өзі біздің Президентіміздің беделі бұл елде шынында да өте жоғары екенін дәлелдей түседі. Сол беделдің биік екенін әлгінде ай­тылған француз-қазақ бизнесмен­де­рі­нің форумы кезінде де бай­қа­дық. Ондағы айтылған сөздерден бас тақырып шығарып алғанымыз­ды да жоғарыда айтып өттік. Дамудың маңызды факторы Бұл алқалы жиын қазақ-фран­цуз индустриялық-инновациялық жобалары тұсаукесерінен басталды. Елбасы осы көрмені аралап көріп шыққаннан кейін форум өтетін залға келді. Сонда бұған дейін жи­ын­ның бірінші жартысын өткізіп болып, екінші бөлігіне көшкен кә­сіпкерлер Президентті орындары­нан тік тұрып қарсы алды. Сонда соғылған алақандардың дуылы біздің Мемлекет басшысына деген құрметтің мұнда расында айрықша зор екенін танытып тұрды. Әуелгі сөзді Францияның Сыртқы сауда вице-министрі Анна-Мари Идрак айтты. Оның “ұлы күн” тура­сын­дағы толғамына залдағылар үлкен қошемет көрсетті. Содан кейін сөй­леу тізгінін Нұрсұлтан Назарбаев ұстады. Ол өзінің осындағы сөзін қа­зір ғана ірі француз компания­ла­ры жетекшілерімен кездесіп кел­ге­нінен бастады. Олардың арасында “Areva”, “EADS-Eurocopter”, “Total Exploratіon & Productіon” және “Alston” атты компаниялар бар. – Біз француз бизнесмен­дері­мен ынтымақтастықты дамытуға, Франциядан инвестиция тартуға мүдделіміз, – деді келесі сөзінде Нұрсұлтан Әбішұлы. – Тұтастай алғанда, біз Қазақстанға шетел ка­пи­талы мен технологиясы келуі үшін қолайлы жағдай туғызуға ұм­тыламыз. Бұл сыңайда бізге жақсы нәтижелерге жетудің орайы келді. Бүкіләлемдік банктің мәліметі бой­ынша, Қазақстан соңғы жылдары қолайлы бизнес ахуалын туғызу жө­ніндегі елдер арасындағы рей­тингісінде биыл жиырма бес саты ілгері жылжыған. Бүгінде Орталық Азиядағы барлық шетелдік инвес­тицияның 80 пайызы Қазақстан­ның еншісіне тиеді. Елбасының сөзінен тағы бір ұққанымыз, біз тәуелсіздік жылда­рын­да 119 млрд. доллардан астам шетел инвестициясын әкеле алған екенбіз. Бұл Қазақстан экономика­сы­ның сенімді серпінмен дамуы маңызды факторларының бірі бол­ды. Қазір елімізде соңғы жылдары қатарларын күрт ұлғайтқан жүзге жуық француз компаниялары жұ­мыс істейді. Олардың негізгі бөлігі Қазақстандағы мұнай-газ, тау-кен, энергетика, құрылыс, көлік және қызмет көрсету салаларында шо­ғыр­ланған. Француз Президентінің өткен жылы Астанаға келуі мен қазақ ли­дерінің осы жолы Парижге ат ба­сын бұруы екі елдің ұзақ уақытқа не­гізделген ынтымақтастыққа бір­лесе ұмтылып отырғанын көрсетеді. Соның айғағындай болып, атал­мыш бизнес-форум шеңберінде жал­пы сомасы 1,9 млрд. еуро көле­мін құрайтын келісімдерге қол қойы­лып отыр. Бұл форумға шағын және орта бизнес өкілдерінің көптеп тартылуында да айрықша мән бар. – Бүгінгі көрме Қазақстанда ірі француз компанияларының қаты­суы­мен жүзеге асып жатқан инвес­тициялық жобалардың тұсауын кесіп берді, – деді келесі сөздің ке­зегінде Елбасы. – Бізге енді өзара бірлесе қимылдаудың “екінші дең­гейі” керек. Сөз Францияда ірі компаниялардың қабатында жұмыс жасап жүрген француздың шағын және орта бизнес компанияларын Қазақстанда да сондай өндірісті өр­кендетуге тарту турасында болып отыр. Біз өз тарапымыздан бұл бағытқа ықпал жасауға дайынбыз. Елімізде бүгінде Қытайға, Ресейге экспортқа шығару ниетін көздеп, азық-түлік өнімдерін өндіру ісін өркендетуді қолға алатын кәсіптік құрылымдарға барынша қолайлы жағдай туғызылып жатыр. Осы рет­те Қазақстан аталған аймаққа биз­нес жүргізуге бел байлаған француз кәсіпкерлері үшін нағыз тиімді плацдарм бола алады. Әлемдік дағдарыстың ауыр зар­даптарына қарамастан, Қазақ елі­нің экономикасы өзінің бұрынғы үрді­сімен тұрақты дамып келеді. Біздің мемлекетіміз дағдарыстан кейінгі кезеңде дамудың жаңа мүм­кіндіктерін ерте бастан қарастырды. Соның арқасында 2020 жылға дейінгі даму стратегиясы талданып, оны биылғы жылдан бастап үдемелі индустриялық-инновациялық бағ­дар­лама бойынша өркендетуді қол­ға алдық. Үкімет өзінің алдына эко­номиканы әртараптандыру, жаңа технологияларды ендіру, өң­деуші кәсіпорындарды дамыту, шағын және орта бизнестің үлесін ұлғайту міндетін қойып отыр. Түп­теп келгенде, индустриялық-инно­вациялық бағдарлама Қазақстан халқының басын біріктіретін ұлттық идея деңгейіне жеткізілді. Сер­пінді жобалардың бәрі Индус­трияландыру картасы есебіне ен­гізілді. Олардан жалпы құны 50 млрд. долларды құрайтын 237 жоба іріктелініп алынды. Бұлардың бәрі қазір мұқият бақылауда тұр. Осылардың бәрін тарқатып айтып шыққан Президент содан соң экономиканы өркендету үшін таңдап алынған тактика өзінің оң нәтижелерін бере бастағанына тоқталды. Үстіміздегі жылдың бі­рін­ші жартысының қорытындысы бойынша еліміз ішкі жалпы өнім кө­лемін 8 пайызға өсірді. Өнер­кә­сіп өнімінің өсімі 11 пайызды құ­раса, өңдеуші өнеркәсіп 18 пайыз­дық деңгейден табылды. Жаңа ин­дустриялық нысандарды ендірумен бірге жаңадан 12 мың жұмыс орны ашылды. Бұдан кейін Нұрсұлтан Назар­баев француз бизнесмендері наза­рын Қазақстанның Ресеймен және Белоруссиямен бірге 2010 жылдан Кеден одағын құрғанына аударды. Бұл осы елдердің ішкі кедендік шекараларының алынып тасталып, өз араларында тауарды еркін өт­кізу­ге жол ашылғанын көрсетеді. Қа­зір 170 млн. тұтынушыны қамти­тын біртұтас тауарлар рыногы қа­лыптасып жатыр. Үш елдің ішкі өнімінің жиынтық көлемі 1,8 трлн. долларға жуықтайды. Осы ретте Ке­ден одағы шетелдік инвесторлар алдына жаңа мүмкіндіктер ұсына­ды. Шын мәнінде Қазақстан өзімен одақтас болған екі елдің алдынан қақпа болып ашылады. Осылардың жайын біршама баяндап берген Елбасы сөзінің со­ңында француз бизнесмендерін Қа­зақстан рыногында жұмыс істеуге шақырды. Сол бойда форумға қа­тысушылармен қоштасты. Назарбаев-Саркози комиссиясы Елисей сарайында Қазақстан басшысын Франция Президенті Николя Саркози күтіп алды. Шара зор салтанатты жағдайда өтті. Жал­пы, біздің жұрттың француз бас­шы­сына іштей бүйрегі бұрып тұра­тыны бар. Бұл, біріншіден, оның біздің Мемлекет басшысымен жақ­сы қарым-қатынаста екеніне бай­ланысты болса, екіншіден, тегі күні кешеге дейін өзімізбен бір со­циалистік лагерьде біте-қайнасқан венгр жұртынан шыққанынан шығар. Француз лидерінің әкесі Пал Надь-Боча Шаркези Будапешт қаласында туған мадьяр еді. Біздің бір білгір ағайындар оны тіпті со­нау ІX-XІІ ғасырларда Дешті Қып­шақ даласынан ауа көшкен ежелгі қыпшақ жұрағатынан дегенді де айтып қояды. Қалай дегенде де, Николя Саркозидің Қазақстан десе, Нұрсұлтан Назарбаев десе, құрақ ұшатыны ақиқат екен. Айтқандай, оның әкесі Пал Шаркези кеңес әскерлері Венгрияға кірген кезде Францияға кетіп қалыпты. Сол елдің азаматтығын алып, аты-жөнін француз ыңғайына қарай Поль Саркози деп алған көрінеді. Одан 1955 жылы туған ортаншы ұлдың аты Николас (Николя) болатын... Осы күні Елисей сарайында Қа­зақстан мен Франция арасындағы қарым-қатынасты жаңа белеске көтеруге бағытталған бірнеше ма­ңыз­ды құжатқа қол қойылды. Со­лар­дың арасындағы ең әлеуеттісі “Қазақстан Республикасының Пре­зиденті Н.Назарбаев пен Француз Республикасының Президенті Н.Саркозидің бірлескен Деклара­ция­сы” болатын. Аталмыш құжат 2010 жылдың 1 шілдесінен бастап күшіне енген Қазақстан Респуб­ли­касы мен Француз Республика­сы­ның арасындағы стратегиялық әріп­тестік туралы шартты қуаттады. Ол сонымен қатар екіжақты ынты­мақтастық мәселелері бойынша пікірлер алмасуға және оның жаңа ба­ғыттарын белгілеуге қызмет ете­тін, Қазақстан-Франция Прези­дент­тік комиссиясын құру туралы Қазақстан Республикасы мен Француз Республикасы арасындағы 2010 жылғы хаттамаға қол қойылу­ын құптады. Ол сондай-ақ Қазақ­стан-Франция Президенттік ко­мис­сиясы жұмысының негізгі бағыт­тарын және оның бірінші отыры­сы­ның міндеттерін белгілеп берді. Бұдан әрі екі елдің арасындағы саяси үнқатысу және халықаралық мәселелер, экономика және сауда саласындағы ынтымақтастық, мә­де­ниет және білім саласындағы ынтымақтастық баптары бойынша міндеттемелері келтірілген. Қабыл­дауда, сонымен қатар, екі елдің Үкіметі атом энергиясын бейбіт жағ­дайда пайдалану жөніндегі ын­тымақтастық туралы келісімге, Қа­зақстан Қорғаныс министрлігі мен француздың “EADS” және “EADS-Eurocopter” компаниялары ара­сын­да ЕС145 типті тікұшақтарды дай­ындау, жеткізу және техникалық қызмет көрсету жөніндегі өзара түсіністік және бірлесе қимылдау меморандумы жарыққа шықты. Сондай келісімдер “Қазатомпром” ұлттық компаниясы мен француз­дың “Areva” компаниясы, “Қазақ­стан темір жолы” ұлттық компа­ния­сы мен француздың “Альстом Транспорт” компаниясы арасында да жасалды. Осы шаралардың ал­дында Франция президенті Қазақ­стан басшысы құрметіне ертеңгілік ас берді. Қонақасы рәсіміне сон­дай-ақ Мемлекеттік хатшы – Сырт­қы істер министрі Қанат Сау­дабаев, Премьер-Министрдің орынбасары – Индустрия және жаңа технологиялар министрі Әсет Исекешев, “Самұрық-Қазына” ұлт­тық әл-ауқат қоры” акционерлік қо­ғамы басқармасының төрағасы Қайрат Келімбетов, Президенттің халықаралық мәселелер жөніндегі кеңесшісі Нұрлан Ермекбаев, Қазақстанның Франциядағы елшісі Нұрлан Дәненов, Президенттің Іс бас­қарушысы Сарыбай Қалмыр­заев, Президенттің экономика мәселелері жөніндегі кеңесшісі Ба­қыт Сұлтанов, Қорғаныс министрі Әділбек Жақсыбеков, Мәдениет министрі Мұхтар Құл-Мұхаммед, Мұнай және газ министрі Сауат Мыңбаев қатысты. Елбасының бұдан кейінгі кез­де­суі Францияның Премьер-министрі Франсуа Фийонмен өтті. Осы кездесуге барар алдында ол фран­цуз Президентімен жылы қошта­сып, кортежге беттеп бара жатқан бетінде, ойламаған жерден өзіне тән шалттықпен кілт бұрылып, бұ­қа­ралық ақпарат құралдарының өкіл­дері тұрған жиекке жақындап келді. Хаттамаға енбеген осы қыс­қа тілдесу барысында Прези­дент француз лидерімен болған сұх­баттасу нәтижесінің өзі күткен деңгейден табылғанын айтып үл­герді. Ал Матьон сарайында Үкімет басшысымен өткізілген жүздесуге жазба журналистері қатысқан жоқ. Осы жерде елдің белгілі қоғам қайраткерлерінің қатысуымен Елбасыға кешкі қонақасы берілді. Француз тележурналисі, саяси шолушы Пьер-Люк Сегийонның “Қазақстан – Еуразияның діңгегі” атты кітабының тұсакесері де өткізілді. Осымен Елбасының француз жеріндегі сапарының бірінші күні аяқталды. Париж хартиясы – пайдасы мол құжат Кеше сапардың екінші ақырғы күні Нұрсұлтан Назарбаев Франция Сыртқы және еуропалық істер министрлігінің ғимаратында өткен Париж хартиясының 20 жылдығы мен Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төр­ағалығы тақырыбына арналған кон­ференцияға қатысты. Алқалы жиынды Францияның Сыртқы және еуропалық істер министрі Бернар Кушнер кіріспе сөз сөйлеп ашты. Ол өзінің осы сөзінде ЕҚЫҰ-ның қазіргі төрағасының бү­гінгі жиынға қатысып отыруы­ның өзі оған көрсетілген үлкен құр­мет екенін айта отырып, бұдан 20 жыл бұрынғы әлемдегі оқиға­лар­ға шолу жасап өтті. Ол бір қиындау кезең еді. Хельсинкидегі алғашқы жиынның өткеніне біраз болған. Дүние батыс және шығыс болып екіге жарылып тұрған. Сол кезде ша­қырылған Париж хартиясы мем­лекеттердің арасындағы жікті жап­сырып, араларын біріктіріп берді. Сол тұста Берлин қабырғасының құлап, екі Германияның қайта бірі­гуіне осы алқалы басқосудың ықпа­лы болды. “Біз 1975 жылы Хель­синкиде қол қойылған Қорытынды актіде берген уәдемізді 1990 жылғы Париж хартиясынан кейін орындай бастадық, – деді ол. – Осыдан соң әлемдегі ахуал да өзгере бастады”. Дегенмен, соңғы жиырма жылдың ішінде түйіні шешілмей келген қаншама өзекті мәселелер жинақ­талып қалды. Олардың біразы “қа­тырылған нысандар” болып, күні бүгінге дейін жетті. Олардың ара­сындағы Молдовадағы жағдайлар, Армения мен Әзірбайжанның ара қатынасы енді еруге тиіс. Міне, Аста­нада өтетін Саммит осы тұйық­тардан шығаруға батыл қадам жасайтын болғаны дұрыс. Француз елінің өкілі осылардың жайын айта келіп, Қазақ елі астанасында өткелі тұрған халықаралық жиыннан өзі­нің көп үміт күтетінін жасырмады. “Астана Саммиті көп түйінді мә­селені шешетіндігімен есте қалуы тиіс”, деді ол сөзінің соңында. Бұдан кейін алғашқы сөзді Францияның бұрынғы президенті Валери Жискар д Эстен алды. Ол өзінің сөзін Қазақстанның Еуропа мен Азия арасындағы нағыз келісім көпірі болуға тиіс екенінен бас­та­ды. Хельсинки мен Париж бас­қо­сулары арасында болған алуан түрлі саяси оқиғаларға баға беріп шық­қан мемлекет және қоғам қайрат­кері ЕҚЫҰ төрағасы бүгін қатары­мызда болып отырғанының өзі оның белсенді басшы екенін біл­ді­реді деген сыңайда ой тұжырымын тарқатты. Нұрсұлтан Назарбаев сынды қайратты төрағаның тізгінді ұстауы Ұйым жұмысына жаңа серпін берді. Еуропа ұйымы сенімді қолда. Оның “Ванкуверден Влади­вос­токқа дейін” деген идеясы ұнай­ды. Тап осы ойды сөздің кезегі өзіне тигенде, Германияның бұ­рын­ғы Сыртқы істер министрі Ханс-Дитрих Геншер де түйдек­тетіп өтті. Ол, сонымен бірге, Париж хартиясының арқасында Қазақстан тәрізді тәуелсіз мемлекет те пайда болды дегенді жеткізді. Енді Қазақ елі астанасында отау тігетін келесі саммитке күллі әлем құлақ түріп, елеңдеп отыр. Осының алдында сөйлеген Францияның бұрынғы Сыртқы істер министрі Ролан Дюма­ның сөзінде де Астана Саммиті туралы жақсы тілектердің тиегі ағытылды. Конференцияны Нұрсұлтан Назарбаевтың сөзі тиянақтады. Париж хартиясының қабылдануы жарты ғасырға жуық уақыт бойы батыс пен шығыс блоктарының текетірескен дәуірі – “қырғи-қабақ соғыс” кезеңінің аяқталғанын паш етті. Хартия Еуропаның қауіпсіздік саясатындағы жаңа кезеңді ашып берді. Ол халықаралық қатынас­тар­да нағыз әріптестік, ынтымақтас­тық және өзара көмек рухын қа­лыптастыруды сапалық өзгерістерге жеткізді. Бұл құжатта Еуропаның XXІ ғасырдағы болашағының тұ­жы­рымдамасы айқындалды. Сенім, демократия, құқық және адам бос­тан­дығы, тұрақтылық пен қауіп­сіздік – міне, хартияға қол қойған барлық мемлекеттер мойындаған басты құндылықтар осылар. Сол кезеңде қабылданған басқа да құ­жаттармен қатар Париж хартиясы тап бүгінгі Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының құрылуына ықпал жасады. Ол Ұйымның шешуші құрылымдары мен институттарының құрылуының және іс-әрекеттері құқықтық базасының бір бөлігі болды. Осы ойларды жатық тілмен жеткізіп берген Нұрсұлтан Назарбаев бұдан әрі Еуропаға арналған хартияның құрлық пен әлемдегі өзгерістердің бастаушысы болғанына тоқталды. Оған қол қойылғанына бар-жоғы бір жыл өткенде Кеңес Одағы та­рады да, бұрынғы одақтас респуб­ли­калар, олардың арасында Қазақ­стан да бар, дербес мемлекетке айналды. – Біз қазір өзіміздің төрағалы­ғы­мыздың басым бағыттарын то­лық анықтап, ЕҚЫҰ-ның барлық үш өлшемі бойынша жұмыс жасап жатырмыз, – деді Нұрсұлтан Әбіш­ұлы. – Қазақстан төрағалығының тұжырымдамасы біздің ЕҚЫҰ-ның тиімділігін арттырумен Ұйымды жаңа жағдайға бейімдеуге айтар­лық­тай үлес қосуға деген берік ние­тімізді танытады. Әскери-саяси ба­ғытта біз “Корфу үдерісін” алға шы­ғардық. Қазақстан ЕҚЫҰ мен АӨСШК әлеуеттерін біріктіру не­гі­зінде біртұтас Еуразиялық қауіп­сіздік тұғырнамасын құруды ұсынып отыр. Өзінің сөзінде Мемлекет бас­шысы Қырғызстандағы жағдайдың аймақтағы тұрақтылыққа кері әсер етіп отырғанын айтып өтті. ЕҚЫҰ халықаралық ұйымдардың ішінде бірінші болып, бұл дағдарысты дұрыс шешуге араласты. Оның күш салуымен Ресей және АҚШ прези­денттері бұл елде азамат соғысына алып баратын шиеленістің өрбуіне жол бермеді. Ал алдағы саммит Ұйым­ның қауіпсіздіктің халықара­лық жетекші рөліне талдау жасау­дың жақсы себебіне айналады. Елбасы сөзінің түйінін осындай оймен түйді. Конференция біткеннен кейін Нұрсұлтан Назарбаев бұқаралық ақпарат құралдары өкілдерімен бри­финг өткізді. Онда ол екі елге – Бельгия мен Францияға жасал­ған сапарлардың Қазақстан үшін өте маңызды да қажетті болғанын айтты. Брюссельде Еуропа Одағы­мен әріптестікті жалғастыруға және Қазақстанның Бүкіләлемдік сауда ұйымына кіруіне бұл ұйымның қол­дау көрсетуіне уағдаластыққа қол жеткізілді. Парижде Фран­ция­мен арадағы қатынас жоғары жаңа деңгейге көтерілді деп айтуға болады. Серік ПІРНАЗАР, “Егемен Қазақстан” – Парижден. ---------------------------------- Суреттерді түсіргендер С.БОНДАРЕНКО, Б.ОТАРБАЕВ.