Парадокс

Қоғам ауысқан сайын құндылықтар да өзгеретіні мәлім. Әр замандағы жаңа­лықтар мен игіліктер де адамға әр­түрлі әсер етеді. Қазіргі уақытта өмір сүру жеңіл дейміз. Жаһанданған әлем. Бей­бітшілік заман. Смартфонды қоғам. Қолжетімді ақпарат. Көптеген мүм­кіндік. Айға ұшамын десеңіз де – қалауыңыз. Бұрынғыдай хат танымайтын қараңғы қазақ жоқтың қасы. Сөйте тұра бүгінде, салыстырмалы түрде ал­сақ, газет-журнал, кітап оқитын адам аз. Театрға баратын көрермен көп емес. За­манның қиын кезінде әр үйге газет ке­ле­тін, жастар кітап оқып жарысатын де­седі. Қыз бен жігіт қол ұстасып, театр­ға асығатын деп жатады. Ал бүгінгідей тәуел­сіз әрі бәрі қолжетімді уақытта руха­ни құлдырау белең алғаны – үлкен парадокс.

27 Қыркүйек, 2024

Мен де қызықпын...

Өткенде жаңа бір фильмнің тұсау­кесеріне бардық. Авторы – жас режис­сер. Киноны көрдік, кей сәттеріне тебі­рендік, «әттеген-айларын» да түртіп отырдық. Дегенмен салыс­тырмалы түрде айтар ойы бар, актерлердің шеберлігі де жаман емес. Әйтеуір жеңіл-желпі комедиядан ада, эмоциялық тол­қынысы бар ауыр тақырыпты көрсе­туге талпынған. Тәуір-ақ дестік.

21 Тамыз, 2024

Марафон

Бір сәт күйбең тірліктен арылып, ми­да­ғы мың-сан ойдан алыстап, сәл тоқтап, ты­ныш­тық тауып айналаңа қара­саң, өмірдің қалай өтіп жатқанын көре­сің. Зымырап жатқан уақыт. Сол уа­қытпен жарысып, жете алмасын білсе де құл­шына қуып бара жатқан адамдар. Ешкімнің артық уақыты жоқ – бәрі бір жаққа, яки бір мақсатқа жетуге асығады. Әлеуметтік желіні байқасақ та жай жүрген адам көрмейсің: бәрі бірдеңе іздеп жүр – бақыт, байлық, тыныштық, үйлесім, бәлки, өзін. Қазір өзі сондай заман болды ма, ешкім тыныш, қарапайым өмір сүргісі келмейді екен. Ешкім өз өміріне риза емес: бәрі бірдеңе өзгерткісі келеді, бәрі бәрін басынан бастағысы келеді, бәрі басқа адам болғысы келеді.

24 Желтоқсан, 2023

Тағы да кітап туралы

Кейде кешқұрым жаяулатып «Мело­ман» кітап дүкеніне барамын. Жас­тар көп жүреді. Иә, орыстілді жас­тар. Біз де жаңа шыққан кітаптарды көруге, мұқабасы мен сапасын, безен­дірілуін байқау үшін кіреміз. Жақсы кітап көрсек, іштей қазақ­ша кітаптар да осындай форматта, сапалы шықса деп қызығасың. Енді бір ойың, кітап шығаруға керекті ең басты деталь – қағаз өндірмейтін елде баспа саласы қарқынды дами қояр ма екен дейді. Сөйтіп тұрғанда қазақша кітаптардың сөресіне жақындайсың: сол Абай, сол Бейімбет, сол Әуезов... Сырт көзге бү­гін­гі әдебиет өткен дәуірдегі классиктермен тоқтап қалғандай көрінеді (оның өзі оқылмайды). Жаңа заман әдебиеті жоқтың қасы. Сондықтан қоғам кітап оқы­майды деген – жаңсақ түсі­нік. Оқиды. Бірақ қазақ әдебиетін емес.

15 Қараша, 2023

Алпамыстың ауылы

Жаз соңына таяғанда бәрімізге ұнай­тын «Алпамыс мектепке барады» фильмін кезекті рет көргің келеді де тұ­рады. Әр көрген сайын бұрынғы әсе­рің­ді суытып, кинодағы жып-жылы сезімдермен қайта қауышуға асығасың. Бала кезден қалыптасқан дәстүр болған соң, санаң да дәл осы күндерде алты жасар Алпамысты іздейді. Неге олай, беймәлім. Бәлкім, тамыздағы тамылжыған көңіл күй солай болар. Бәлкім, түу жырақта қалған алақандай ауылымызды аң­сай­мыз. Алпамыс сияқты мектепке бармай­тын болған соң, жырақта қалған сол бір аяулы шақты сағынамыз ба әлде? Әйтеуір түгесілмейтін сағыныш.

15 Тамыз, 2023

Тарихи фильм: талғам мен талап

Қазақ киносының бүгінгі деңгейіне қандай да бір анықтама беріп, артық-ауыс сөз айтып, яки зерттеу жүргізудің қажеті жоқ. Үйіңіздегі көгілдір экранды қоса қойсаңыз, бәрі ап-анық көрі­ніп тұр. Отандық сериалдарды қарап отырып, еріксіз күлкің келеді (сеніңіз, бұл әжуа күлкі емес, күйініші көп күл­кі): арзан сценарий, жасанды ойын, құ­лаққа түрпідей тиетін қазақша. Ұлт зиялыларының өзгерген образы тіп­тен бөлек әңгіме. Ал тарихи киноларда алқақотан отырған, домбыра тарт­қан, қымыз ішкен, атқа қонған байырғы қазақты ғана танимыз.

21 Маусым, 2023

Деңгей

Біз «Егемен Қазақстан» көшесінде тұрамыз. Үйіміз газет редакциясының іргесінде болған соң, келіп-кетер таксидің бәрі жұмыстың алдынан өтеді. Бұл таксишілер қауымы дегеніңіз әңгімешіл болады емес пе (әсіресе «сая­си сауаты мықты»). Сегіз қабатты ме­ке­менің сол баяғы «Егемен» екенін біліп, сонау алыс-алыс қыраттарда қалған бала шақта үстел үстінде жататын газетті еміс-еміс есіне түсіреді. Іле-шала «газет әлі шыға ма? Оны біреу оқи ма?» деп таңғалады. Тосын таңғалысына қоса миығындағы еріксіз күлкі де көрініп қалады. Енді бір кезде «сонда не жазасыңдар?» деп төбеден бір-ақ қояды. Сонда өзіңді ауадан көбелек аулап жүргендей біртүрлі сезінесің. Көз алдыңнан музейдегі қаңқасы қалған сүйкімді бір мамонт елестеп өтеді.

17 Сәуір, 2023

Кітапсыз қала

Астанаға көшіп келген алматы­лықтардың бас қалаға сіңісуі қиын. Тіпті көбі ақырында сол Алматысына кері қай­тып жатады. Елордалықтар айтатын «алматылық құстар» деген әжуа тіркес (кейде әсерлі естіледі) осыдан пайда болды ма дейсің. Енді бір жағынан, Алатауды аңсауға әсер етуші фактор да көп. Мәселен, соның бірі – кітап. Иә, Астанада кітап дүкені аз. Базар маңында, яки жерасты жолдары қасында кітап сатып тұратын аталар мұнда жоқ. Ескі кітаптар сатылатын жертөледегі дүкендерді де таппайсыз. Алматыдағыдай емес. Білетініміз, сол «Абай», сол «Фолиант», сол «Меломан».

15 Наурыз, 2023

Жазу да жазу

Осы күні жаның жақсы кітап із­дейді. Сөредегі сағыныса көрісетін шы­ғармалар түгесілген соң жаңа бір дүниеге аңсарың ауады. Өзіңді толық­қанды бақытты сезінуге сол ғана жетпей тұрғандай аласұрасың. Тулап-тулап басылған соң сәл тереңдей һәм сәл мұңая ойланасың. Бұл ойыңыз қазіргі қазақ прозасындағы тыныштықтан басталып, дүкендегі сықиған шетел әдебиетіне барып тіреледі. Әлқисса.

01 Наурыз, 2023

Кінәлі мен кінәсіз

Әркімнің қолында смартфон һәм әлеуметтік желілер айтарлықтай күшке ие болған қазіргі уақытта қоғамда бір мінез пайда болды: кінәлау да оңай, дат­тау да оңай, ақтау да оңай. Халық тобыр секілді ештеңенің байыбына бармастан шала пікірдің соңынан ере кетеді. Әлеуметтік желіні аша қалсаңыз, бүгін бір адамды, ертең тағы біреуді жапа-тармағай табалап жатқан жұрт. Ол «кінәлі», бәлки шенеунік яки әкім, болмаса, мұғалім, дәрігер, тіпті зия­лы­ қауым болуы мүмкін. Жабыла мақ­­тау­дың да жөні солай. Сонда бұл халықта әділет жоқ па дейсің.

28 Қыркүйек, 2022

Жүз жылдық жара

Айтыла-айтыла мемлекеттік тілдің мұңы да «жылауық» жырға айналды. Бірақ нәтиже жоқ. Халық әлі де шенеуніктер, депутаттар қазақша сөйлесе, қарап отырып қуанады. Ал өзге этнос өкілі қазақ тілінде бірауыз сөз айтса, тіпті риза болады. Кез келген мемлекеттің аза­маты сол тілде сөйлесе, ол қалыпты жағ­дай емес пе? Оған неге таңғаламыз? Өз еліңде өз ұлтың өз тіліңде сөйлегеніне ішің жылу – қорашсынудың қай деңгейі?..

22 Тамыз, 2022