Мирас • 04 Қыркүйек, 2024
Ежелгі көшпелілердің жауынгерлік өнерін зерттеген орыс ғалымы А.И.Мазаев және моңғол оқымыстысы О.Намнандоржылардың еңбегінде ертедегі ғұн, сақ дәуірінде ел ішіндегі мергендерді сынайтын: теңге ату, жебе жарыстыру немесе оқ оздыру, керген тері ату (саранпай), жалау ату, сұр (қайыс) ату деген сайыс түрлері болған деп жазады.
Жәдігер • 29 Тамыз, 2024
Ежелгі түріктер қоныстанған өлкенің бірі – қазіргі Бай-Өлке даласы. 2009 жылы Моңғолия Ғылым академиясы «Түркітану» орталығы әзірлеп, Ұланбатыр қаласында жарық көрген «Бай-өлке аймақ территориясындағы тарихи ескерткіштер» атты альбом-кітапқа аталған өлкеден табылған 80-нен астам әртүрлі пошымдағы балбал тізімге алыныпты.
Мирас • 28 Тамыз, 2024
Қырғыз халқының атақты жыры «Манас» эпосының екінші кітабындағы «Көкетайдың асы» атты бөлімде: «Жайсаңбайдың маңғұлы, Түйе үстінен оқ атты, Күркірете боратты, Түйе мылтық күркіреп, Жауған оққа беттемей, Несқараның әскері, Жосып берді дүркіреп...» дейтін жолдар бар. Сол сияқты қазақтың үлкен ақыны Ілияс Жансүгіров «Күйші» поэмасында: «Ат сайлап, қылыш қайрап, сарбаз ерлер, Зеңбірек атанға артқан найзагерлер, Жарқылдап сыбызғылы күй тартқандай, Алатау берік қорған жұмақ жерлер» деп жырлаған екен. Сол сияқты академик Әлкей Марғұлан ертеде қазақтар жауға қарсы түйе мылтық қолданғаны туралы дерек келтіріп (Маргулан, 1987. Т-1. 167-б), бұл қарулар қазіргі таңда Омбы қаласында музейде тұр депті.
Таным • 27 Тамыз, 2024
Бұрынғы заманда аталарымыз ел қорғаудың қамы үшін әрқилы жауынгерлік жаттығулар жасайтын болған. Соның бірі сарбаздардың – мергендік өнерін шыңдау тәсілі. Мысалы, көрнекті жазушы Iлияс Есенберлин «Көшпенділер» тарихи трилогиясында: «Мергендер жамбы атып, керілген тері атып сайысқа түсті» деп жазады.
Жәдігер • 22 Тамыз, 2024
Халқымыздың ауызекі тұрмыстық сөзінде «сіргелі тайынша» деген тіркес бар. Мұндағы «тайынша» атауын бәріміз білеміз. Ал келесі сөз «сірге» хақында айтар болсақ, «Қазақтың этнографиялық категориялар, ұғымдар мен атаулардың дәстүрлі жүйесі» атты бестомдық энциклопедияның төртінші томының 308-бетінде: «Сірге – енесін емуге мүмкіндік бермеу үшін төлінің тұмсығына тағылатын құрылғы», деген анықтама беріліпті.
Мирас • 21 Тамыз, 2024
Бұл – қазақтың мергендік өнерінің бір түрі. Сайысқа тек нағыз сыналған мергендер қатысатын болған. Өйткені алақандай теңгені атып түсіру үшін мерген ұзақ жыл жаттыққан, әбден ысылған, садақ көздеудің қыр-сырын жетік меңгерген әрі теңге ату кезіндегі ауа райының құбылысын, желдің бағытын және ауаның ылғалын тағы басқа жанама факторларды терең меңгерген болуға тиіс.
Таным • 20 Тамыз, 2024
Қазақтың мергендік өнерінде оқ оздыру немесе жебе жарыстыру дейтін үрдіс бар. Бұл сайыстың басты қағидаты – жебе нысанға тию маңызды емес, қарсыласынан оғын оздыру, яғни жебесін алысқа қадау басты шарт. Осы сайыс арқылы көшпелі бабаларымыз мергендердің оғы жеткен қашықтықты еске ала отырып, мергендер қосынын жасақтайтын болған, яғни 75 құлаштық, 100 құлаштық, 150 құлаштық, 200 құлаштық (бір құлаш шамамен 165-175 см) садақшыларды іріктеп алып, мергендер шебін жаятын болған.
Жәдігер • 15 Тамыз, 2024
Домбыра – халқымыздың төл мұрасы, ғасырлар бойы қазақтың мұңы мен шерін тарқатып, көңілін жеңісіне шарықтатып, жеңілісінде демеген, арманын асқақтатып, өрістеткен аспабы. Мысалы, қара өлеңде «Домбырам екі ішекті, бетің қақпақ, Өзіңе перне байлап ішек тақпақ, Басыңа үкі қадап желпілдетіп, Қызығы – күмбірлетіп қолмен қақпақ», деп сипаттайды.
Талбесік • 12 Тамыз, 2024
Тұрымтай (Falco columbarius) – сұңқартектестер тобына жататын өз алдына дара тұқым. Оның жаратылыс түрі ителгі мен сұңқарға ұқсайды. Айырмашылығы – олардан дене-тұрпаты кіші, жағалтаймен шамалас. Түс-реңі жағынан: ақ, құба, қызыл шұбар болып үшке бөлінеді.
Жәдігер • 09 Тамыз, 2024
Қазақтан шыққан ғұлама, Қазақ КСР Ғылым академиясының негізін қалаушы һәм тұңғыш президенті, минералогия ғылымдарының докторы, КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты Қаныш Сәтбаевтың домбырасы Алматы қаласындағы Мемлекеттік орталық музей қорында «КП 16730/1» реттік нөмірмен сақтаулы тұр.
