Симпозиум жұмысы ұлт зиялылары бастаған Ресей, Татарстан, Беларусь, Өзбекстан, Қырғызстаннан келген меймандардың алдымен М.Әуезов ескерткішіне гүл шоқтарын қою рәсімінен басталып, Абайдың «Жидебай-Бөрілі» мемлекеттік тарихи-мәдени және әдеби-мемориалдық қорық-мұражайының көрмелерін тамашалауымен жалғасын тапты.
М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының директоры, ҰҒА академигі Уәлихан Қалижанов «М.О.Әуезов әлемі және рухани жаңғыру» атты баяндамасында замана сынынан сүрінбей өтіп, қазақтың классикалық әдебиетінің үздік үлгісіне айналған әдебиет алыбының өміршең мұралары туралы жан-жақты талдау жасады.
Халықаралық деңгейдегі іргелі жиын жұмысына сәттілік тілеп, сөз алған Алматы қаласының әкімі Бауыржан Байбек симпозиум тақырыбына сәйкес ұлттық руханияттың ұшар басындағы алыптар қатарында тұрған М.Әуезов пен бүгінгі рухани жаңғыру кезеңінің ұлы мұратын әдемі ұштастырды. Ол Елбасы Н.Назарбаевтың ұлт классигі Мұхтар Омарханұлы туралы айтқан «Мұхтар Әуезов тума дарындылығымен қатар өзі өмір сүрген дәуірдің трагедиялық жағын да танытып кетті. Ол – жарқын публицист, танымал очеркист, талантты драматург. Қазақтың ойшыл-гуманисі Абайдың өмірі мен қызметі жайлы жазу арқылы қазақ халқының өмірлік энциклопедиясын әлем әдебиетіне танымал етті. Өзі де шексіз даңққа бөленді. Ол көшпенділер тарихын шебер суреттеу нәтижесінде өзін де Абай кешкен дәуірдің заңды жалғасы етіп көрсете білді» деген сөзін негізге ала тұрып, ХХ ғасырдың басындағы ұлы өзгерістер тұсында ғұмыр кешкен ғұламаның тағдырлы мақсатының бүгінгі күннің ұлы арман-аңсарымен астасып жатқанын орайлы меңзеді.
Жазушының өз қаражатына салдырған Төлебаев көшесіндегі 185-үй бүгінде қазақ мәдениетінің қара шаңырағына айналды. Өзі он жыл өмір сүрген мемориалдық музей-үйде қаламгердің ең асыл, ең қымбат мұралары мен қолжазбалары сақталған. Қаламгер «Абай жолы» эпопеясын дәл осы үйде жазып бітірді. Ол жай ғана мемориалдық музей емес, ол – Алматы қаласының қасиетті бойтұмары. Ұлы қайраткердің туғанына 120 жыл толуына орай мемориалдық музей-үйі Алматы қаласы әкімдігінің тікелей қолдауымен толық жөндеуден өткізілді. Мұның барлығы да Елбасы жариялаған «Рухани жаңғыру», «Туған жер» бағдарламалары аясында жүзеге асып жатқан игілікті істер. Мұнан былай да музей қала қонақтарының ғана емес, шеттен келетін туристердің арнайы ат басын бұрып, айрықша қызығушылық танытатын бірегей мәдени орталыққа айнала түсетіні сөзсіз.
«Алаш» партиясы мен «Алашорда» үкіметінің 71 қайраткерінің үстінен 1921-1932 және 1937-1938 жылдары жүргізілген тергеу ісінің негізінде жазылған «Жегі», «Тез» бөлімдерінің заңды жалғасы әрі қорытынды әфсанасы іспетті арнайы М.Әуезовке арналған «Талқы» атты кітап жазған белгілі алаштанушы ғалым Тұрсын Жұртбай алаш идеясымен тамырлас тағдыр кешкен М.Әуезовтің күрескерлік қасиеті туралы көп мысалды алға тартты. Сондай-ақ ол М.Әуезовтің 50 томдық академиялық жинағын жобаға енгізіп, оның алғашқы 13 томын шығаруға атсалысқанын, 50 томдықтың толықтай басылып шыққанын, оның энциклопедиялық басылым екенін, көптомдықтың жалпы қазақ тарихынан алатын орнының үлкен екенін айта келе, «50 томдықтың рухани салмағын екшеп көрсетуге арналған арнайы ғылыми конференция ұйымдастырылса» деген ұсынысын жеткізді.
Қырғыз Республикасы Ұлттық ғылым академиясының вице-президенті, профессор Абдылдажан Ақматалиев «М.Ауезов және кыргыз адабиаты» деген тақырыптағы баяндамасында М.Әуезовтің қырғыз әдебиетін насихаттап, танытудағы еңбегін айтпағанда, бір ғана «Манас» жырының талайлы тағдыры қыл үстінде қалып, үлкен мінберлерден «мұндай жыр қырғызға керек пе, керек емес пе?» деген қиямпұрыс сауал тасталғанда, дария білімімен бұлтартпас дәйек келтіріп, керауыз кертартпалардың аузына құм құйып, қорғап шыққан қазақ ғұламасының жанкешті ерлігі мен еңбегін қырғыз халқының ешқашан ұмытпайтынын толқып тұрып жеткізді. Ш.Айтматовты әлемдік деңгейде танытудағы еңбегі өз алдына бөлек әңгіме. Ол сондай-ақ М.Әуезовтің 120 жылдық мерейтойы қырғыз жерінде де кеңінен аталып өтіп жатқанын айтып, қазақ бауырларын қуантып тастады.
Ұлы жазушының бай мұрасын жаңа кезеңде қайта зерделеуге, шығармаларының аудармасына байланысты, тарихи-мәдени интерпретацияның өзектілігі мен көркем шығарманың кейбір мәселелеріне орай Нидерландтан келген немересі, филология ғылымдарының кандидаты Зифа-Алуа Әуезова бірқатар толымды ой айтты. Үш тілді еркін меңгерген З.Әуезова жуырда ғана ағылшын тіліне сапалы тәржімаланған «Қилы заман» мен «Қараш-қараш оқиғасының» қазақша, орысша, ағылшынша аудармаларын салыстыра отырып, тәржімашылардан кеткен кемшіліктерді қайта қарауға байланысты тілегін жеткізді.
Симпозиумға қатысушылар ұлы ғұламаның табанының ізі қалған, оның өмір жолын еске түсіретін орындар мен мұраларға құрметпен қарауға шақырды. М.Әуезовтің шығармашылығы, қазақ ұлтына қызмет етуге бағытталған саяси ұстанымы, өмірі мен қайраткерлік қызметі келер ұрпақ үшін үлгі-өнеге болуға әбден лайық.
Айгүл АХАНБАЙҚЫЗЫ,
«Егемен Қазақстан»
АЛМАТЫ
