1942 жылы жаппай эвакуацияланған нысандар қатарында Махачкаладан Алматыға көшірілген зауыт Кеңес одағының қуатты мемлекет ретінде қалыптасуына үлес қосқан. Кеңес одағы үшін әскери өндіріс пен қару-жарақ зауыттарының маңызы орасан болғаны белгілі.
Олардың жұмысы мейлінше құпия сақталып, аса сақтықпен қадағаланатын. Кезінде Алматыдағы зауыттың ауласына ұшқан құстан өзге тірі жан бейсауат кіре алмайтын болған. Қазір ғой Махачкаладан көшірілген зауыттың КСРО әскери теңіз флоты үшін оқтұмсықты торпедо шығарғанын білу ешқандай қиындық тудырмайды. Ал соғыс уақытында, одан кейінгі кезеңде де зауыттың жұмысы жайлы дерек жоқтың қасы еді. Тіпті 1960-1980 жылдар аралығындағы «қырғи қабақ соғыс» дәуірінде Киров зауытының жұмысы күшейтіліп, құпиялылық деңгейі де жоғарылаған. Кезіндегі Кеңес одағынан бөлек Варшава шартына біріккен мемлекеттердің әскери қажеті үшін өнім жасаған зауыт шетел барлаушыларының түн ұйқысын төрт бөлгенге ұқсайды.
Біз арнайы рұқсаттама алып, атақты зауыттың жұмыс барысын өз көзімізбен көріп-білуге мүмкіндік алдық. Зауыттың өткені мен бүгіні туралы әңгімелеп берген бас инженер Валентин Сундюков өткен ғасырдың 60-жылдары болған бір қызық оқиғаны баяндап берді. Ол кезде Алматы көшелері қазіргідей емес еді. Қоғамдық көліктен трамвайлар ғана жүретін. Зауыт орын тепкен Космонавтар мен Пастер көшесінің қиылысында аялдама болған екен. Бірде жұмысқа асыққан жұмысшы түсетін тұсын ұмытып қалып, трамвай кондукторына «Торпедо зауытынан тоқтап кетіңізші» дейді дауыстап. Әрине ол кезде бұл зауыттың әскери мақсатта жұмыс істейтінін жұрт білмейтін еді. Кейін жұмысшыны арнайы қызмет әбден тексеріп, ығыр қылған көрінеді...
Қазір зауытта әскери жабдықтарды қалыпқа келтіру мен жөндеу жұмыстарынан бөлек, тау-кен өндірісі, темір жол құрылысы және мұнай өндіру бағытына қажетті құрылғылар мен қосалқы бөлшектер жасау жанданған. Қарап отырсақ, қазақстан экономикасын өрге сүйрейтін маңызды салалардың жұмысын жандандыруға айтарлықтай ықпал етіп отыр. Кәсіпорында төрт жүзге жуық жұмысшы еңбек етеді.
– Біздің зауыттың әскери теңіз флоты үшін жойқын қару жасағаны ендігі уақытта тарих қана. Кезінде су астындағы және су бетіндегі қарсыластарды жою үшін қолданылатын оқтұмсықты торпедолар сериясы шығарылып келді. Зауыттағы соңғы қару-жарақ партиясы 1990 жылы тапсырыс берушіге жөнелтілді. Санаулы айдан кейін КСРО тарады. Көп ұзамай өндіріс те тоқтады. Зауыттың жағдайы нашарлап кетті. Тәуелсіздіктің нығаюымен ғана өндіріске қайта қан жүгірді. Бүгінде біз еліміздің қорғаныс өнеркәсібі үшін ерекше маңызы бар кәсіпорынға айналдық. «Қазақстан Инжиниринг» компаниясының қанатының астында дамып келеміз. Тек әскери өндіріске қажетті бөлшектерден басқа ауыл шаруашылығына, мұнай өндірісіне қажетті құрылғылар жасауға тапсырыс алдық, – дейді зауыттың бас инженері Валентин Сундюков.
Зауыт ауласындағы цехтардың жұмысы бір тоқтамайды. Мұнда кәсіпорында жасалатын қосалқы бөлшектер мен құрылғыларға қажетті дүниелердің барлығы дайындалады. Ел экономикасының маңызды секторларына аса қажетті дүниелер осы жерде өндіріледі. Мысалы, кеме жасау өндірісі үшін дайындалатын гидравлика жүйесі үшін резеңке қаптамалардың алуан түрі байыту цехында жасалады. Яғни шикізаттан дайын өнім шығарады.
Қажетті бөлшектердің зауыт аумағында жасалуы қорғаныс өнеркәсібі бойынша қалыпқа келтіру, жөндеу жұмыстарын жүргізуге оң ықпал етіп отыр. Әсіресе осыдан 20 жыл бұрын зауытта жасалған торпедоларды толықтай қайта жасақтау кезеңі басталғалы бері тапсырыс көлемі айтарлықтай өсті.
Кезінде жасалған қару-жарақ түрлерінің сапалы жұмысына зауыт 20 жылға кепілдік беретін. Осы уақыт аралығында қолданылмаған торпедолар қоймаларда сақталуға тиіс. Әрине бейбіт заманда су астындағы соғыстың болмағаны керек. Ал қару түрі әскери қуаттылықты арттыру үшін сақталатыны анық. Заманында Киров зауытының өнімін сатып алған шетелдік әскерилер қазір сол өнімдерді қайта қалыпқа келтіруге тапсырыс беріп отыр.
Зауыт Қазақстанда өтетін KADEX көрмесінің тұрақты қатысушысы ретінде өз өнімдерін әлем елдерінің назарына ұсынып келе жатқанын айрықша атап өткен ләзім. KADEX-2018 көрмесіне биыл отандық және шетелдік қорғаныс-өнеркәсіп кешені, ғарыштық сала мен ақпараттық қауіпсіздік саласының кәсіпорындары, жетекші конструкторлық бюро мен ғылыми-зерттеу институттары қатысты. Әлемнің АҚШ, Бразилия, Германия, Израиль, Үндістан, Қытай, Ресей тәрізді 26 елінен 294 кәсіпорын өз өнімдерін әкелді. Алматыдағы машина жасау зауыты да көрмеге өз өнімдерін ұсынды.
2016 жылы Астанада өткен халықаралық қару-жарақ көрмесіне зауыт «5365-К» аталатын торпедо макетін ұсынған болатын. Кезінде «243 өнім» деген шартты атаумен әйгілі болған торпедо түрін зауыт қабырғасында жасауға қазір мүмкіндік бар. Бұл шет мемлекеттердің әскери мамандарының қызығушылығын туғызған екен. Ал биылғы көрмеде қатысушылар назарына осы торпедо түрінің оқу-жаттығу мақсатында қолданылатын нұсқасы ұсынылды.
– Біздің бұл торпедомызды жаттығу жасау кезінде тұрақты қолдануға болады. Яғни торпедода оқтұмсық болмайды, құрылғы қауіпсіз. Су астында басқаруға ыңғайлы, тиісті нысандарды анықтау мен шартты түрде «жоюға» қолдануды оқып-үйрену үшін жасалды, – дейді бас инженер.
Бәлкім біз аса әсірелеп айтатын шығармыз, бірақ Алматыдағы зауытта жасалған өнімді «Таңғажайып торпедо» деуге әбден лайық. Әрине Қазақстан бейбітшілік жолында белін бекем буған, бітімгерлік бағытты ту еткен ел. Біз әлемге ядролық қарудан бас тару жөніндегі үндеу тастаған алғашқы мемлекетпіз. Дәл осы мақсатта кез келген жойғыш және оқтұмсықты қару түрлерін де бейбіт мақсатқа қолдану ісінде үлгі көрсетуіміз орынды. С.Киров атындағы зауытта жасалған оқу-жаттығу торпедосы бұған дәлел.
Ал зауыттың халық тұрмысында қолданылатын өнім шығаруға бет бұрғаны рас. Мысалы, зауыт конструкторлары роторлы автотұрақтар құрастырып, сынақтан өткізуде екен. Егер бұл жоба сәтті жүзеге асса, үлкен қалалардағы көлік қоятын орындарға қатысты қиындық шешімін табуы мүмкін. Бұдан басқа инновациялық жобалар бар. Электромобильдерді қуаттандыруға арналған бірегей бекет пен «Пионер» атты шағын электроцикл көлігін құрастыру жұмыстары да аяқталуға жақын.
Қалмаханбет МҰҚАМЕТҚАЛИ,
«Егемен Қазақстан»
Алматы