![Жасты еңбек шыңдайды](/media/2025/01/29/infografika-28-01-2025-zhumyspen-qamtu.jpg)
Инфографиканы жасаған – Амангелді Қияс, «EQ»
Жылдар жылжып алға озған сайын қоғамдық көзқарас, сана, таным-түсінік өзгеріп, жаңарып отыратыны – қалыпты жағдай. Ескіден соң жаңа келеді, үлкеннің ізін кіші басады. Осы сабақтастықтың ізімен жұмысшы мамандықтарына да дұрыс көзқарас қалыптасып келеді. Жастардың бұл салаға құрметі, қызығушылығы арта түсті. Қол еңбегіне амалдың жоқтығынан емес, ерте жастан құлшынып баратындар салыстырмалы түрде көбейе түсті.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев «Аna tili» газетіне берген сұхбатында жұмысшы мамандықтарының абырой-беделін көтеру жолында әлі қыруар жұмыс атқарылатынын айтты. «Тәуелсіздік ұрпақтары қазірдің өзінде ғылым, спорт, бизнес, креативті индустрия, мемлекеттік қызмет саласында зор жетістікке жетіп жүр. Көбі өндірісте, ауыл шаруашылығында табысты еңбек етеді. Біз еңбек адамының абырой-беделін көтеріп, еңбекқорлық, кәсібилік сияқты құндылықтарды дәріптеу үшін әлі талай шаруа атқаруымыз керек. Экономиканың көптеген саласында жұмыс қолы жетіспейді. Жұмысшы мамандықтар мол әрі тез табыс табу тұрғысынан қызықтыра қоймауы мүмкін. Бірақ бұл мамандықтардың еңбек нарығында сұранысқа ие әрі қоғамдағы мәртебесі жоғары болатынына да кепілдік бар. Мен кәсіпорындарды аралаған кезде жастарды жиі жолықтырамын. Олардың арасында жұмысшы әулеттерінің өкілдері көп екені көңіл қуантады. Мемлекеттің міндеті – жас мамандарға материалдық, моральдық жағынан көмектесу. Мен бұл шаруамен үнемі айналысамын», деді Президент.
Экономиканың негізгі салаларында еңбек етіп жүрген жұмысшы мамандығы иелеріне сый-құрмет көрсетілсе, әлеуметтік жағдайы жақсарса, олардың еңбек нарығындағы мәртебесі сөзсіз артады. Демек, жұмысшы еңбек нарығындағы сұранысқа, тәжірибесіне, біліктілігіне қарай көп жалақы сұраса, онысы – орынды талап. Егер мамандықтың ыстық-суығына төзіп, әбден шыңдалған, еңбегі адал азаматтардың жалақысы аз болса, еңбек нарығында теңсіздік орын алады. Жұмысқа кеше келіп, енді еңбек тәжірибесін алып жатқан жастар орынсыз жоғары жалақы сұрамайды. Сұрайтындар бар болған күннің өзінде, ілуде біреу. «Доссормұнайгаз» мұнай-газ өндіру басқармасы энергетика бөлімінің басшысы Жұмабай Абдулов та жұмысшылардың әлеуметтік жағдайы жақсарса, мәртебесі артады деп санайды. Ол былтыр «Еңбек жолы» республикалық байқауында «Жұмыс істейтін жастардың үздік тәлімгері» аталымы бойынша жүлдегер болған.
– «Доссормұнайгаз» мұнай-газ өндіру басқармасындағы жұмысым өз алдына, Мақат мұнай-газ технологиялық колледжінде білім алатын болашақ электриктерге жәрдемдесіп жүрген жайым бар. Түлектер диплом қорғайтын кезде, теориялық, тәжірибелік емтихан тапсырарда комиссия мүшесі боламын. Жастарды мамандыққа қызықтыра білу қажет. Ынталы түлектерді арқасынан қағып, қолдап жіберсек, ертең-ақ өз саласының нағыз шебері болып шыға келеді. «Колледжге оқымайтын бала түседі» деген қасаң түсінік қалып барады. Жастардың арасында жұмыс істеуге ынталылар көп. Соларды көріп қуанамыз. Дуалды оқытумен тәжірибе жиып, біздің компанияға жұмысқа келіп жатқан түлектер бар. Былтыр осындай түлектердің бірі 60 мың теңге жалақыға 9 ай жұмыс істеді. Қазір жас электрик мұнай компаниясында тұрақты жұмысқа қалып, 350 мың жалақы алып жүр. Жас маманның жалақысы біліктілік санатына қарай өсіп отырады. Дәнекерлеушіге де сұраныс бар. Жеке компаниялардың ішінде жастардан еңбек тәжірибесін сұрайтындар көп. Колледжді кеше бітірген түлекте тәжірибе қайдан болсын? Бұл ретте жастарды жұмысқа тартатын мемлекеттік бағдарламалардың шарапаты тиіп жатыр. Еңбек етемін деген жасқа жұмысқа орналасудың қайтсе де бір реті табылады, – дейді Ж.Абдулов.
Жұмабай Абдуловтың мұнай-газ саласында энергетик болып еңбек етіп жүргеніне 40 жылдан асқан. Қарапайым жұмысшыдан бастап, электромонтер, шебер, инженер-энергетик қызметін атқарып, бөлім басшылығына дейін көтерілген. Жастардың ортасында жүріп, мамандыққа баулуды екінші жұмысындай көретін сала майталманы жұмысшы жастардың мәртебесін арттыратын, әлеуметтік жағдайын оңалтатын жобалар, бағдарламалар көп болса екен деген тілек білдірді.
Статистикалық деректерге көз жүгіртсек, мемлекеттік бағдарламалар арқылы жұмысқа орналасқан жастар көп. Мысалы, былтыр жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің белсенді іс-шараларына 683,7 мың адам тартылған. 546,9 мың адам жұмыспен қамтылып, оның 358,8 мыңы тұрақты жұмысқа орналасқан. Субсидияланатын жұмыс орындарына 188,2 мың адам барған. Оның ішінде әлеуметтік жұмыс орындары арқылы 15,5 мың адам, «Жастар тәжірибесімен» 33,3 мың адам жұмыспен қамтылған. Сол секілді қоғамдық жұмыстарда 110 мың адам, «Алғашқы жұмыс орны» жобасы аясында 9,6 мың адам, «Ұрпақтар келісімшарты» жобасымен 420 адам, «Күміс жас» жобасы арқылы 19,2 мың адам жұмыс тапқан. Еңбек нарығында сұранысқа ие дағдыларға онлайн оқытумен 57,7 мың жұмыссыз қамтылса, оның 52,4 мыңы оқуды аяқтаған. «Бастау бизнес» жобасы бойынша кәсіпкерлік негіздеріне оқытумен 60,3 мың адам қамтылған. Оның ішінде 37,8 мың адам оқуды аяқтап, сертификат алған. Қызмет саласын таңдау мақсатында 214,9 мың адам әлеуметтік кәсіптік бағдарлаудан өтті. Сондай-ақ былтыр халықтың әлеуметтік осал санаттарының жаңа бизнес бастамаларды іске асыруына 400 АЕК (1 476 800 теңге) мөлшерінде 8 941 грант берілді.
Қарап отырсақ, осы бағдарламалардың ішінде жастарды жұмысшы мамандықтарға баулуға, тартуға жәрдемдесетін қадамдар жетерлік. Жұмысшы мамандық иелерін қолдау, мәртебесін арттыру бағытында биыл іске асатын жұмыстың да ауқымы кең. Оларға жан-жақты қолдау көрсетіледі. Әлеуметтік жағдайына назар аударылады. Маман даярлау ісіне айрықша көңіл бөлінеді. Президент тапсырмасымен зиянды еңбек жағдайында жұмыс істейтін азаматтарға қаралған әлеуметік төлемнің орны мүлде бөлек. Былтыр зиянды еңбек жағдайында жұмыс істеген азаматтар 55 жастан зейнетке шығып, әлеуметтік төлем ала бастады. Қазақстан кен-металлургия компаниясында (Казцинк) үздік металлург болып жұмыс істеген еңбек ардагері Қайратбек Қашкамбаев өзі зейнетте болса да, іні әріптестеріне көрсетіліп жатқан қолдау шараларын қуана қабылдады.
– Президент тапсырмасымен Үкімет зиянды еңбек жағдайында ұзақ жыл жұмыс істеген азаматтарды әлеуметтік қолдау тетіктерін әзірледі. Әріптестерімізге мемлекеттен қолдау көрсетіліп жатса, өзімізге тигендей бір жасап қаламыз. Өйткені металлургия саласында еңбек етіп жүрген азаматтардың барлығы еңбекқор. Бұл салаға жұмыстан қашатындар жуымайды. Өзім 1986 жылы мырыш комбинатындағы электролиз цехында катодшы болып жұмысқа орналастым. Бірінші санатты ыстық цехта жұмыс істедік. Жұмыс ауыр болған соң екінің бірі шыдай бермейтін. Күніне 16 тоннаға дейін мырыш өндірсек, айына шамамен 400 тоннаға дейін мырыш шығару жоспарланатын. Бір мекемеде 29 жыл жұмыс істедім. Тынымсыз, тындырымды еңбегіме басшылар үнемі құрметпен қарады, олармен ұдайы ақылдасып, кеңесіп тұратынбыз. Еңбегімізге сай жалақы алып, отбасымызды жеткіздік. Төлемдер туралы айтар болсам, 53 жасқа толған соң үкіметтен 8 мың түсіп отыратын. Зейнетке шыққанша ол жәрдемақы 27 мыңға дейін өсті. Қазіргі буын жұмысшылардың зейнет жасына дейінгі әлеуметтік төлемі Президент тапсырмасымен көтеріліп, біршама жақсарды. Еңбек еткен жылдары 60-қа жуық шәкірт дайындаппыз. Оның алды цех бастығы, аға шебер болды. Ізімізден ерген жастар еңбекқор, епсек. Одан кейінгі буын да мықты болады деп сенеміз, – дейді сала ардагері ағынан жарылып.
Болжамдарға үңілсек, 2024-2030 жылдары ел экономикасында мамандарға жалпы сұраныс 1,8 млн адамға жетеді. Оның ішінде жоғары білімі барларға сұраныс – 494 мың адам, кәсіби-техникалық мамандықтарға шамамен 1 млн маман қажет болады. Нақ жұмысшы мамандығы иелеріне сұраныс – 400 мың адам. Салалар бөлінісінде білім, сауда, медицина мамандарына сұраныс көбейсе, осы қатарда жұмысшы мамандарды аса қажет ететін құрылыс, көлік, ауыл шаруашылығы, өңдеу өнеркәсібі бар. Құрылыс саласына шамамен – 111 мың, көлік саласына – 69 мың, өңдеу өнеркәсібіне – 58 мың, тау-кен саласына 32 мың жұмысшы маман қажет болады. Бұл ретте құрылыста – сылақшы, дәнекерлеуші, тас қалаушы, бояушы, құрылыс-монтажшылар сұраныста болса, басқа салаларда жүргізуші, техника басқаратын машинистер, слесарь, тракторшы, электромонтер, кран машинисі, бұрғылау машинисі, металл конструкцияларын дайындаушылар, кеншілер сынды жұмысшылар сұраныстан түспейді.
Жұмысшы мамандық иелерін, зиянды еңбек жағдайында жұмыс істейтін еңбекшілерді мемлекет назардан тыс қалдырмайды. Жұмысшыны қолдайтын, әлеуметтік жағдайын біршама оңалтуға септесетін кешенді іс-шаралар қабылданып жатыр. Жұмысшы мамандықтары жылынан кейін де салаға қызығатын жастар көбейіп, алдағы уақытта жұмысшы мамандығы иелерінің абырой-беделі өзге саладағы жұмысшылармен теңеседі, тіпті артады дегенге үміт зор, сенім мол.