Сондықтан да «Адам көркі – шүберек» деген тәмсілдің өңін сәл ғана өзгертіп, «сахна көркі – шүберек» десек, қойылымды көркем киіммен қамтамасыз ететін мамандар еңбегінің маңызы мен мәнін дәл ашатындай.
Сұлулық сызбадан басталады
Театрлық костюм – қарапайым киім емес, ол – сан алуан мамандардың күш салуымен дүниеге келетін нағыз өнер туындысы. Автор мүсіндеген кейіпкерлердің мінез мозаикасын байыта отырып, сахнада салмақты сараптама жасайтын режиссер мақсатын ортақ мәмлеге түйістіріп, содан нағыз өнер туындысын түзетін хас шеберлердің әсемдік шеруі десе де болғандай. Алайда театр заңдылығы солай, бар еңбек те, қошемет те сахнада өнер көрсеткен әртістер мен режиссердің шеберлігіне телініп, өнер саласының кәнігі мамандары болмаса, қарапайым көрермен үшін әсем атмосфераны түзуші тігінші мамандардың еңбегі көп жағдайда елеусіз қалып қояды. Ал сахна сыртында сіз бен біз біле бермейтін талай сыр бар. Соның бірі һәм негізгісі – костюм суретшілерінің жұмысы.
Театр үшін маңызды мамандардың бірі – сахна суретшілерінің жұмысымен танысу мақсатында елордамыздағы басты өнер ошақтарының бірі – «Астана Опера» театрының шығармашылық жұмыс процесіне өз ішінен үңіліп көрдік. Оның үстіне театрдың мерейтойлық маусымының жақындауы – «Астана Операның» «қазанында не қайнап жатқанын» білуге жақсы себеп деп ойлаймыз.
Спектакльге дайындық кезінде тігін цехына маңызды әрі жауапты міндет жүктеледі, мұнда нағыз таңғажайып – театрлық костюмдер жасап шығарылады. Автор мен режиссер ойын сахнада барынша бейнелі жеткізу жолында костюмдер бойынша суретші өз қиялына сүйене отырып, тігін цехы іске асыруы тиіс сызба түзеді.
Спектакльдің эскизін сызу барысында костюм суретшісі оқиғамен байланысты тарихи кезең мен өңірді, костюмі тігілетін кейіпкердің тұлғалық мінездемесі мен әлеуметтік жағдайын, сондай-ақ басқа да маңызды жайттарды есепке алады. Себебі сахнадағы адам жайлы көрерменнің көзқарасын қалыптастыратын – ол ең әуелі сырт келбет. «Адам көркі шүберек...» деген мәтелдің мәні осы жағдайда тіпті жарқын ашыла түсетіндей.
«Оскар» лауреаты
костюм тіккенде...
Театр шымылдығын түргеннен бергі тоғыз жыл ішінде цех қызметкерлері атақты шетелдік және қазақстандық костюмдер бойынша үздік суретшілермен жұмыс істеу мүмкіндігіне ие болды. Олардың қатарында опера отаны – Италиядан арнайы шақырылған маман, «Оскар» сыйлығының лауреаты Франка Скуарчапино да бар. «Астана Операда» қойылған бірқатар спектакль киімдерінің авторлық құқығы негізінен сол кісіге тиесілі. Атап айтсақ, Италия ибалысы кейіпкерлерін киіндірген қойылымдар қатарында А.Жұбанов пен Л.Хамидидің «Абай», Дж.Пуччинидің «Мадам Баттерфляй», «Богема», Дж.Россинидің «Севильдік шаштараз, Дж.Бизенің «Кармен» опералары мен П.Чайковскийдің «Аққу көлі», «Ұйқыдағы ару», С.Прокофьевтің «Ромео мен Джульетта», Б.Асафьевтің «Бақшасарай бұрқағы», Л.Минкустың «Баядерка» және «Дон Кихот», А.Аданның «Корсар» және «Жизель», Л.Делибтің «Коппелия» балеттері бар.
– Дизайншы үшін, оның үстіне сахна эстетикасына қызмет ететін суреткер үшін матаның сапасы өте маңызды һәм сән әлеміндегі өткір мәселелердің бірі. Театр қойылымына лайықты көп мөлшердегі матаны табу әрекеті мені қай қиырларға сапар шеккізбеді дейсіз. Ал сырттан әкелінетін маталардың дені театрға емес, сән әлеміне көбірек лайықты. Өздеріңіз білетіндей, сахнаның талабы басқа. Италияда бұл мәселенің оп-оңай шешілетін себебі – ол жақта әлі күнге дейін балетке лайықты жібек тоқитын фабрикалар жұмыс істейді. Керегіңізді тез тауып ала қоюыңызға, тіпті өзімізге қажетті матаға алдын ала тапсырыс беруімізге де өте ыңғайлы. Ал бұл театрдағы қойылымдарға біз негізінен табиғи маталарды пайдаландық: балериналарға жібектің сан алуан түрін таңдасақ, миманс орындайтын көпшілік үшін мақтаны місе тұттық, деп әңгімесін шығармашылық шеберханасының қыр-сырымен таныстырудан бастаған әйгілі маман одан әрі сөзін театр ұжымына деген ризашылық сезіммен түйіндеп, алғысын айтты: – «Астана Опера» театрымен шығармашылық байланысымыз біраз жылдан бері табысты жалғасып келеді. Ұжымның маған осылай шексіз сенім артқанына қуанамын. Мұндай түсіністіктің түбі – әрдайым жетістік. Мен өзім өнер адамдарының бір-бірін демеп, қолдап жүргендерін қалаймын. Олай болмаса, біз ортақ табысқа қол жеткізе алмаймыз. Жастармен тіл табысқан, сырласқан қандай әсерлі! Қысқасы, «Астана Операда» жұмыс істей жүріп өмірдегі көп нәрсеге көз жеткіздім. Сол үшін ұжымды үйімдей ұнатамын», дейді Франка Скуарчапино.
Жан әлемін қарапайымдылығымен көркемдендірген суретші Скуарчапиноның шығармашылығы әрдайым сыншылардың жіті назарында. Ол тудырған образдар жоғары талғамның үздік үлгісі десе де болғандай. Өнердегі жолын Миландағы әйгілі Ла Скала театрынан бастаған суреткер күні бүгінге дейін театр әлемі мен кино саласын қыздың қос бұрымындай егіз өріп, қатар алып келеді. Осы еңбегі еленіп 1990 жылы режиссер Жан-Поль Рапноның «Сирано де Бержерак» фильміндегі үздік жұмысы үшін Америка киноакадемиясының «Оскар» сыйлығымен марапатталды.
«Астана Опера» театрында Франка Скуарчапино сынды әлемдік деңгейдегі үздік маманмен қанаттаса жүріп еңбек ететін Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткерлері Софья Тасмағамбетова мен Павел Драгуновтың сахналық жұмыстары да көрерменін бейжай қалдырып көрген емес. Мұндай білікті де шебер суретшілермен байланыста жұмыс істеу, әлбетте, тігін цехының шеберлеріне кәсіби деңгейді арттыруға, шығармашылық үшін жаңа көкжиектерді ашуға құнды әрі жемісті тәжірибе екендігі даусыз.
Театр табысы – үндестікте
«Астана Операның» репертуарындағы қойылымдар әртүрлі дәуірлер тынысынан сыр шертеді. Демек костюмдер де соған сай тігіледі. Мәселен, «Аида» операсында ежелгі мысырлық сарын басым болса, «Алпамыста» – түркі дәстүрлі киім-кешектің араласуы байқалады. «Жібек сатыда» – XVIII ғасырдың сән-салтанаты мен жарқылы бейнеленген. Ал балеттік қойылымдар бөлшектерге бұдан да зор көңіл бөлуді талап етеді, себебі сыртқы сипаттамадан бөлек, мұнда ыңғайлықты, қимылға арналған еркіндікті, маталардың ауа өткізгіштік қасиетін ескеру аса маңызды.
– Суретші бізге костюмдердің толық жинағы салынған өз сызбаларын әкелген кезде, сәйкес келетін маталарды таңдау басталады, – деді тігін цехының меңгерушісі Фатима Сатыбалдина. – Театрдың маталар, фурнитура, жиектеме мен басқа да көптеген ұсақ-түйекті таңдауға болатын жеке қоймасы бар. Қажетті материал қолда болмаған жағдайда, олар сатып алынады. Ерекше маталарды кейде алыс елдерден тапсырыспен алдыртуға тура келеді. Мәселен,«Алпамыс» ұлттық операсының костюмдері үшін үнділік зерлі жібек матаны шетелден алдырдық.
Костюмдер дайындаудың келесі кезеңі әр бұйымға үлгі құрастыру жұмыстарымен байланысты. Онымен киім пішуші айналысады. Ал бұйымдардың сапасына технологтар жауап береді. Олар әр тігістің, әр бөлшектің сызбаға сәйкес келуін тексереді.
– Барлық әртіске, хор қатысушыларына және көпшілік көрініске костюмдер дене бітімінің ерекшеліктері есепке алына отыра жеке дайындалады. Әрбіреуінің өлшемі алынады. Егер костюм күрделі болса, міндетті түрде үлгісін жасаймыз. Біздің жұмыста конвейер қағидаты қолданылмайды, қойылымның әр қатысушысымен жеке жұмыс істейміз. Мәселен, «Алпамыс» спектаклінде Тайшық ханның он бір жауынгеріне арнап біз безендіруі мен ұсақ-түйегіне дейін ұқсас етіп, бір матадан бірдей костюмдер тіктік, бірақ миманстың әр қатысушысы өз киімі дайын болғанға дейін оны кемінде екі рет өлшеп көрді, деп бөлім басшысы цех жұмысының қыр-сырын жан-жақты баян етті.
Тігін маманы атап өткендей, ұлттық операның ауқымды жобасы – театрдағы соңғы премьералардың бірі – «Алпамыс» операсы тігін цехынан ерекше үйлесімділік пен өнімділікті талап етіпті. Қысқа мерзімде 300-ден астам киім жинағын немесе 900 бұйым дайындауға тура келген. Себебі жинақ орта есеппен үш бөліктен (көйлек, шалбар, берен немесе шапан) тұрады. Күн сайын тынымсыз жұмыс қызып жататын театрдың тігін цехында барлығы 24 қызметкер еңбек етеді. Оның ішінде 12 тігінші, екі киім пішуші, екі технолог және бас киім бойынша екі маман жалпы жұмысқа жұмылдырылған.
– Біздің цехтағылардың бәрі өз ісінің мамандары, – дейді Фатима Сатыбалдина. – Тәжірибелері мен еңбек өтілдері жоғары. Театрлық костюмдердің көркемдеуші-суретшісі Саида Бағдат, ерлер костюмі бойынша пішуші Пятимат Оздоева, костюмдерді тігу бойынша шеберлер – Мәдина Ахметова мен Дина Жакиенова, сондай-ақ бас киімдерді тігу бойынша шебер Қарлығаш Ахметовамен бірге К.Байсейітова атындағы бұрынғы опера және балет театрында да бірге жұмыс істеген болатынбыз. «Астана Опера» құрылғаннан кейін осында ауыстық. Біздің ұжым бір-біріне үйренісіп қалған, сағат секілді үйлесімді әрекет етеді. Цех табысы жайлы бұдан артық түсініктеменің қажеті жоқ деп ойлаймын. Біз бір-бірімізді «ә» дегеннен-ақ түсінеміз, деп цех жетекшісі сөзін түйіндеді.
Иә, театрлық костюм – бұл жауһар, оған талас жоқ. «Астана Опера» қойылымдарына арналып дайындалған киімдерді көрермен қауым сахнадан бөлек, сондай-ақ театр фойэсінде ұйымдастырылған арнайы көрмеден музей жәдігері ретінде жақыннан танысып, тігін цехы қызметкерлерінің шеберлігіне талғам биігіндегі өз бағасын бере алады. Бұл – театр ұжымының саф өнердің сахна сыртындағы сырларымен көпшілікті жақынырақ таныстыру мақсатында жүзеге асырған жақсы бастамаларының бірі екендігі сөзсіз.
