«Аманат» комиссиясының барлық мүшесі «Рақымшылық жасау туралы» Заңды толығымен қолдайды әрі қуаттайды. Қаңтар оқиғаларына қатысты қылмыстық істер бойынша рақымшылық жариялау туралы бастаманы көтергендердің бірі – «Аманат» тәуелсіз комиссиясы еді. Ал нақты бір жағдайға байланысты «Рақымшылық жасау туралы» мұндай Заң Қазақстан тарихында бірінші рет қолданылып отыр.
Мемлекет басшысының біздің ұсынысымызды қолдағаны үшін алғысымыз мол. Бұл алғыс тек комиссияның емес, біздің қорғауымыздағы қаңтар құрбандарының, осы қанды қырғыннан кейін қылмыстық жауапкершілікке тартылып жатқан барлық азаматтың атынан деп айтуға толық негіз бар.
Қылмыстық кодексте «Рақымшылық немесе кешiрiм жасау актiсi негiзiнде қылмыстық жауаптылықтан және жазадан босату» деп аталатын 78-бап бар. Осы баптың 2-бөлігінде «Қылмыстық теріс қылық немесе онша ауыр емес немесе ауырлығы орташа қылмыс жасаған адамдар рақымшылық жасау туралы актiнің негiзiнде қылмыстық жауаптылықтан босатылуы мүмкiн» деген шектеу бар. Яғни заңның осы бабына сәйкес, рақымшылық тек онша ауыр емес және орташа ауырлықтағы қылмыс жасағандарға ғана қолданылады. Біз Президент атына хат жолдағанда кодекстегі осы шектеуді алып тастауды, Рақымшылық туралы заң жобасын дайындаумен қатар қолданыстағы Қылмыстық кодекстің 78-бабының 2-бөлігіне өзгертулер мен толықтырулар енгізуді айтып ұсыныс білдірген едік.
Өздеріңізге белгілі, қылмыс онша ауыр емес, орташа ауырлықтағы, ауыр және аса ауыр болып төрт категорияға бөлінеді. Осы санаттардың ішінде ауыр қылмыстарға да рақымшылық қолдануға қатысты өзгеріс енгізу туралы ұсыныс берген едік. Алайда біздің бұл ұсынысымыз өтпей отыр. Ал мұның құқықтық салдары қандай? Бұл сауалға келер болсақ, біріншіден, қаңтар оқиғасы бойынша негізгі қылмыстық жауапкершілікке тартылғандардың негізгі бөлігін Қылмыстық кодекстің 272-бабының 2-бөлігі бойынша жазаға тартылғандар, яғни жаппай тәртіпсіздікке қатысушылар құрайды. Ал бұл баптың дәл осы бөлігі ауыр қылмыстар санатына жатқызылады. Демек осы бап бойынша қылмысқа тартылғандарға рақымшылық ішінара іске асырылады. Яғни жазасы жеңілдетілгенімен, толығымен алынып тасталмайды. Мысалы, қаңтар оқиғасына қатысушы 5 жылға сотталса, бұл мерзімнің тек төрттен үш бөлігі алынып тасталады да, қалған бөлігінде бәрібір кінәлі деп жаза тағайындалады. Осы заңның талабы бойынша судья осындай шешім шығаруға мәжбүр. Ал біз қаңтар оқиғасы кезінде жаппай тәртіпсіздікке қатысқандардың барлығына толықтай рақымшылық жасау қажет деген бағытты ұстанған едік.
Мәселен, заңдағы «босатылатын адамдарды қайта әлеуметтендіру» деген норма қарастырылған. Заңдағы босатылатын адамдарды қайта әлеуметтендіру дегеннің өзі оларды жұмысқа орналастыру, медициналық көмек көрсету дегенді білдіреді. Алайда өздеріңіз де жақсы білесіздер, біздің қоғамда сотталған адамдарға көзқарас дұрыс қалыптаса қоймаған. «Сотталып келген» деп жұмыс берушілер жұмысқа алмай, қырын қарайды. Ал мемлекеттік органдар заң бойынша қабылдай алмайды. Елімізде қаншама жеке кәсіпорын мен компания бар. Олар да сотталғандарды жұмысшыларының қатарына қосуға аса құлықты емес. Егер жоғарыда біз айтып өткен кемшілік орын алмағанда сотталған азаматтарды жұмысқа орналастыру, қайта бейімдеу деген секілді норманы енгізудің қажеті де болмас еді. Басқаша айтқанда, екі жұмыс істемейтін едік. Себебі рақымшылық толық қолданылғанда, заң талабына сәйкес рақымшылық қолданылған адамға қатысты барлық құқықтық салдар жойылар еді. Ал ішінара қолданған жағдайда ол бәрібір сотталған адам болып қалады.
Абзал ҚҰСПАН,
«Аманат» тәуелсіз комиссиясының төрағасы, заңгер