Елімізге келем деушілердің саны күн санап көбейе түсуде. Үстіміздегі жылдың 5 айында ғана 430 мыңнан астам шетелдік тіркелді. Алайда, жасыратыны жоқ қазір көші-қон саласындағы жағдай мемлекет тарапынан қабылданып отырған орасан шараларға қарамастан шиеленіскен күйінде қалып отыр. Соған орай жыл сайын Қазақстанға бағытталатын көші-қон тасқыны ешуақытта толастамайтыны да белгілі.
Құзырлы мекемелер жүргізген тексерулердің нәтижелеріне көз жүгіртсек шетелдіктер алшаңдай кіргенімен айтқанға көнбейді екен. Олар тіпті Қазақстанның заңы бар-ау деп көші-қон полициясына тіркелуді қажет қылмайды. Тіркелсе де, тіркелген орында болуды жөн санамайды. Елде жүру мерзімін сақтамайды. «Әй» дейтін ажа, «қой» дейтін қожа болмаған соң еңбек қызметін заңсыз жүзеге асырады. Тіпті мұны айтасыз, олар елден шығарып жіберу туралы сот шешімін де орындамайды екен. Сонда бұл неғылған басынғандық? Міне, шетелдіктердің Қазақстанда заңсыз болуының осындай өрескел көптеген фактілері анықталғандығын құзырлы органдар да жасырмай хабарлады.
Мәселен, Алматы қаласында, Ақтөбе, Алматы, Жамбыл, Батыс Қазақстан, Қостанай, Маңғыстау және Оңтүстік Қазақстан облыстарында жеке істері бойынша келгендеріне қарамастан тұрақты кәсіппен айналысып, заң бұзған 400 шетелдік анықталған. Алматы қаласында, Ақтөбе, Қызылорда, Маңғыстау және Оңтүстік Қазақстан облыстарында ішкі істер органдарында төлқұжаттарын тіркеместен өңірлерде жүрген 60-тан астам шетелдік, сондай-ақ тіркелген кезде көрсетілген мекен-жайларда олардың болмауының 35-тен астам дерегі анықталған. Мұндай заңсыз көші-қонның теріс салдары әлеуметтік жағдайды ушықтырып, қылмысты туындататыны және мемлекет тыныс-тіршілігінің барлық саласына әсер ететіні анық. Мысалы, ағымдағы жылдың 5 айында ғана шетелдіктер 726 қылмыс және 60 мың әкімшілік құқық бұзушылық жасаған. Соған орай 2009 жылдан бастап бүгінге дейін Бас прокуратура түрлі қылмыстар жасағандары үшін 338 шетелдікті экстрадициялады.
Бірақ осы келуге нақты тыйым салу туралы сот шешімдері шығарылған адамдардың өзі қайыра қазақстандық шекараны кедергісіз өткендігінің көптеген фактілері анықталды. Осыған байланысты, үйлестіру кеңесі осы санаттағы шетелдік азаматтарға қатысты көші-қон бақылауын күшейтуге уәкілетті органдардың назарын аударды. Сонымен қатар, жоғарыда айтқанымыздай, шетелдіктерді Қазақстаннан шығарып жіберу туралы сот шешімін орындаудан жалтару мәселелері өзекті күйінде қалып отыр. Осыған байланысты үйлестіру кеңесінің отырысы электронды спутниктік қадағалау енгізу жөніндегі пилоттық жобаны іске асыруды ел Үкіметі алдында бастамашылық жасау туралы Бас прокуратураның ұсынысын мақұлдады. Бұл жоба елімізге келуге 5 жылға дейін тыйым сала отырып, олардың Қазақстаннан нақты шығарылып жіберілуін қамтамасыз етуге ықпал ететін болады.
Үйлестіру кеңесі шетелдіктердің ел аумағына келуін бақылауды қатаңдату бойынша бірқатар бірінші кезектегі шараларды ұсынды. Атап айтқанда, сыртқы көші-қон ағымдарын есепке алуға арналған «Бүркіт» бірыңғай ақпараттық жүйесінің мүмкіндіктерін жетілдіру және барынша пайдалану, заңсыз көші-қонның жолын кесу бойынша тиісті өзара әрекетті қамтамасыз ету, шетелдік жұмыс күшін тарту тәртібін озық шетелдік тәжірибе негізінде жетілдіру, сондай-ақ көші-қон заңнамаларын қолдану саласындағы қадағалау қызметін күшейту қажеттігін көрсетті.
Александр ТАСБОЛАТОВ.