UNICEF Talks: Еркіндік пен мүмкіндік

БҰҰ Балалар қорының (ЮНИСЕФ) Public Talk форматын­да ұйым­дастырған UNICEF Talks жас­тар конференциясында 8 спикер сөз алды. Алаңға алғаш болып шық­қан Алматы қала­сының тұрғыны, ашық АИТВ дер­тіне шалдыққан оқушы Аида көп­шілікке мұндай «таңбамен» қалай өмір сүруге болатынын айтып берді. Созылмалы ауруы тура­лы Аида 6 жасында білген. Мек­теп табалдырығын енді ғана аттаған бүлдіршінге ауруы туралы білу оңайға соқпады, әрине. Өзгелерді былай қойғанда, тіпті, жақындарының арасында ауруын бетке басып, кемсіткендер бол­ғанын Аида аудиториядан жасырып қалмады.

Стигма тақырыбын Қызыл­орда облысы «Атамекен» балалар ауылы­ның түлегі, болашақ жур­на­лист Ақмарал Сартова жал­ғас­­тырды. Балалар үйінде тәр­бие­ленген Ақмарал өткен өмі­рі туралы бүкпесіз баяндап бер­ді. Әсіресе ол балалар үйінде тәр­биеленіп жатқан ұл-қыздар жө­нін­де қоғамда қалыптасқан сте­рео­типтер туралы бүкпесіз жет­кіз­ді. Қазіргі таңда Ақмарал бұл мәсе­лелермен белсенді түрде күресіп, әлеуметтік, құқықтық жағынан әлсіз балалардың мүддесі мен құ­қық­­тарын қорғаумен айналысып келеді.

– Өкінішке қарай, көп адам балалар үйінен шыққандар ұры, залым, бұзақы, жалқау болады деп ойлайды. Мен балалар үйіне 2010 жылы түстім. Анам жүрек талмасынан қайтыс болды. Ол кезде 8 жастамын. Анам қайтқан соң оның туған сіңілісі мені қолына алды. Бірақ олар мені өз баласындай қа­былдай қоймады, бір-бірімізбен түсінісе алмадық, ақыры мен ол кісілердің үйінен қашып кеттім. Бала едім, қысты күні мұзда сыр­ғанап ойнап жүрген жерімнен полиция қызметкерлері келіп алып кетті. Уақытша балаларды ұстау орталығына апарды, сонда 3 ай болып, кейін балалар үйіне жіберді. Балалар үйінде 10 жылдан астам уақыт тәрбиелендім. Басында қат­ты қорықтым. Дегенмен, уақыт өте келе жаңа ортамен танысып, бәріміз бір-бірімізге бауыр ба­сып кеттік. Әрине, балалар үйін­де кілең судан таза, сүттен ақ періш­телер тұрады деуге болмайды. Бі­рақ өз отбасында өсетін балалар да әр­түрлі болады емес пе?! Сол сияқ­ты балалар үйінде де табиғаты әртүрлі бала­лар бар. Бірақ олар ерте қиын­дық көргендіктен, бір-біріне демеу, қамқор болуды біледі, – дейді Ақмарал.

Қаршадай қыз қоғамда балалар үйінің тәрбиеленушілеріне қатысты қалыптасып қалған тағы бір стереотипті атап өтті. Ол – ба­ла­лар үйінен шыққан бала жұ­пыны киінуі, бейшара халде болуы керек деген «қағидат».

– Мен ол жақтан кеттім, бірақ балалар үйінде әлі қаншама жет­кіншек бар. Қоғамның теріс көзқа­расынан сескеніп, барған жерінде әке-шешесіз өсіп жатқанын айту­ға қысылатын қанша ұл мен қыз бар?! Олардың еш кінәсі жоқ. Тағ­дырдың жазуы солай. Бала­лар үйінде өсіп жатқан ұл мен қыз­дардың да жүрегі, сезімі бар, олар да өздерін жақсы қырынан көрсеткісі келеді, өмірде өз жо­лын тауып, жақсылыққа ұмтыл­ғысы келеді. Сондықтан, оларды бөліп-жармай, өз балаларын бауыр­малдыққа бейімдеу – ересектердің міндеті, – деп жетім балалардың өмірінен сыр шертті Ақмарал.

Ал жеке наноспутнигін жасау­ды жоспарлап отырған ҚазҰУ-дың түлегі Өрісім Құдайбергенова инженерлік тек ерлердің ісі деген стереотипті жоққа шығарды. Өрісім – наноспутникті стратос­фераға жіберген топтың мүшесі. Ол биыл ұлттық университеттің «Радиотехника, электроника және телекоммуникациялар» маман­дығы бойынша магистрі атанған.

– Бұл мамандықты таңдауы­ма бала кезден математика, физи­ка, өсе келе жаңа технологиялар­ға, олардың адам баласы үшін ашқан мүмкіндіктеріне деген қызығушылығым түрткі болды. Алайда қоғамда техникалық ғы­лымдар тек ұлдарға арналған, қыз­дар бұл сала үшін жаралмаған деген стереотип бар. Өкініштісі осы «жазылмаған қағидаға» қыздар да сеніп, армандарынан ерте бас тартып жатады. Мен қыздарға барлығын тастап осы жолға түс­сін демеймін, бірақ қазіргідей қар­қынды дамып жатқан заманда ғылымнан қалыс қалу дұрыс емес деп санаймын. Адам дами білу керек. Қыздардың техникалық салаға деген қабілеті ұлдардікінен асып түспесе, кем емес. Қандай да бір қабілеті бар ма, оны тұн­шықтырмай, дамыту керек. Қазір не көп, мүмкіндіктер көп, сол себепті әрдайым ізденісте болу керек. Технология, нақты ғылымдар тек ер азаматтар үшін деу дұрыс көзқарас емес. Қыздардың қолы­нан келмейтін іс жоқ, – дейді Өрісім Құдайбергенова.

Ал көзі нашар көретін Ақбота Сүлеймен барлық қиындықты жоюға, мүмкіндіктерінің шекте­луіне қарамастан, табысқа жетуге болатынын айтады.

– Бала кезімнен сан алуан қиын­­дыққа тап болдым, бірақ ке­дер­гілер мен қиындықтар мені жа­сыт­қан жоқ, керісінше рухани шың­­далдым. Зағиптар мен нашар кө­ре­тіндерге арналған арнайы мектеп-интернатта оқыдым. Қазір ­өзге адамдарға көмектесетін ұйым­да жұмыс істеймін. Басқаларға жәр­демдесу мені шабыттандырады. Армандағанды жақсы көремін, себебі кейде сол армандарыңнан нақты мақсаттар туады, – дейді ол.

Алаңға шыққан Ақбота өзіне 108 мақсаттан тұратын тізім жасап қойғанын айтты. Ең басты мақсатын жігерлі қыз – 2019 жылы жан-жақты дамуым керек деп айқындаған көрінеді. Осылайша, ол қаржылық сауаттылық, актер­лік шеберлік, әлеуметтік кәсіпкер­лік, бизнес негіздері, SMM және маркетинг, алғашқы медицина­лық көмек көрсету сияқты тренинг-­се­минарларға бара бастаған.

– Спортпен де айналыса бастадым. Қазір менде 14 медаль бар. Пара-велоспорттан Қазақстан кубогында 1 және 3-орын алдым, пара-дзюдодан республикалық спартакиадада 3-орын, шоудауннан екі рет 2-орынға ие болдым. Триатлон жарысына да қатыстым. Алматыда өтетін түрлі марафондарға қаты­самын. Кітап оқығанды жақ­сы кө­ремін. Кітап оқығанда кәдім­гі­дей тынысым кеңейгендей болады. Көзім көрмейді деп сылтауратпаймын, кітаптарды AB3715 кітапханасы арқылы тыңдаймын, – дейді Ақбота.

Қазіргі таңда Ақбота «Жан» қоғамдық бірлестігінде жұмыс істейді. Бірлестіктің басты көз­дегені – мүмкіндігі шектеулі жан­дардың құқығын қорғау. Ақбота сол бірлестіктің кеңсе менеджері, СММ менеджері, бухгалтері әрі педагогтердің көмекшісі.

– Таңертең жұмысқа асыға­мын, өйткені жұмысымның мән-мағынасы бар, өзгелерге көмегі бар. Үнемі тұнжырап, неге мен осын­дай болып тудым, неге мен әке­сіз өстім деп еңсеңді түсіре бер­геннен не пайда?! Өмірімді өкі­ніш­пен, өкпе-ренішпен емес, ба­рынша қызықты, мәнді өткізгім келеді, – деп Ақбота UNICEF Talks алаңына жиналғандарға үлкен мотивация берді.

UNICEF Talks-тің тағы бір спи­­кері – Семей облысындағы ядро­лық жарылыстардың зардабын шек­кен Диана Мырзағалиева. Ол ЮНИСЕФ-тің волонтері ре­тінде мүгедек балалардың қо­ғам­­да әлеуметтенуі бойын­ша халық­аралық жоба ұйымдас­тырғанын айтып берді. Оның сөзінше, жоба тәлімгерлерінің көмегімен балалар өз қабілеттерін анықтап, талантын дамыта алады.

«UNICEF Talks-тің мақсаты – балалар мен жастарға өздерінің мүд­десін қозғайтын барлық мәсе­ле­лер бойынша жеке көзқарас­та­рын еркін білдіріп, қоғаммен бөлі­су үшін сөз сөйлеуге ашық алаң беру», дейді іс-шараны ұйым­дас­тырушылар.

– ЮНИСЕФ-тің ұраны балалар мен жастар туралы кез келген шешім ең алдымен солардың мүддесі, пікірлері ескеріле отырып қабылдануға тиіс дегенді білдіре­ді. Ол шешім экологиялық саясат, қалалық құрылысты жоспарлау немесе мектептегі тамақтануға қа­тысты да болуы мүмкін. Біз жас­тар, болашақта қандай әлемде өмір сүр­гіміз келетіні жайлы ойланамыз, уайымдаймыз. Біз оны тең құқылы және инклюзивті түрде көреміз. Кез келген шектеуге, кемсітуге және қудалауға жол берілмейтін әлем ретінде көреміз. UNICEF Talks конференциясында спикерлер ар­қылы осы әлемге – «Ертең» деп ата­латын әлемге көз сала алдық. ЮНИСЕФ-пен бірге біз барлық ере­сектерді әлемді бүгіннен бас­тап жақсы жаққа қарай өзгертуге шақы­рамыз, – деді ЮНИСЕФ-тің Қазақстандағы Ізгі ниет елшісі Динара Сәдуақасова.

ЮНИСЕФ-тің Қазақстандағы өкілі Артур ван Дизеннің айтуын­ша, 20 қараша – Дүниежүзілік бала­лар күні – бүкіл әлемді бір мақ­сатқа біріктіретін күн. «Әрбір бала қауіпсіздікте өмір сүріп, білім алып, өз әлеуетін жүзеге асы­ру­ға тиіс. Бұл күні бүкіл әлем­де ЮНИСЕФ балалар мен жас­тар­дың үні естілуі, олардың пікірі­мен санасуы үшін көптеген іс-шара ұйымдастырылады. Кө­біне ба­ла­лардың мүддесіне, олардың пікі­рін білдіру құқығына қатысты мәсе­лелер қалтарыста қалып қойып жа­тады. Сол себепті UNICEF Talks ала­ңында еркін пікір білдіру құ­қы­ғы жүзеге асырылып отыр. Спи­керлер өз идеяларымен бөлісті, ал бұл идеялар қатарластарын шабыттандырады деген сенімдемін», деді ЮНИСЕФ-тің Қазақстандағы өкілі Артур ван Дизен.