• RUB:
    5.06
  • USD:
    522.49
  • EUR:
    547.88
Басты сайтқа өту
Тарих 09 Тамыз, 2019

Әбілпейіздің хаты

1185 рет
көрсетілді

ХVІІІ ғасырдың екінші жартысы 1755 жылдары Цин империясы Жоңғар хандығын жер бетінен жойып жіберді де, Қазақ ұлысы Қытайдағы манжулар әулеті басқарған патшалықпен бетпе-бет түйісті.

Осы тұста қазақ хан-сұл­тан­дары мен Цинь императо­ры арасында хат-хабар ал­ма­су ісі жолға қойылды. Бұл үр­діс 1754 жылдан бас­тап, 1780 жылдарға дейін үз­­дік-соз­­дық жалғасқан сы­ңайлы.

Жуықта Бейжіңде қытай тілінде 2006 жылы жарық көрген «Цинь патшалығы тұсындағы қытай-қазақ қаты­настары жайлы архивтік құжаттар» атты екітомдық еңбекті көріп қалдық. Осы кітап­тың бірінші томында 1754-1762 жылдарды қам­ти­тын 269 түрлі іс-құжат, екін­ші томында 1762-1764 жыл­дарға тиесілі 239 түрлі іс-құжат жинақталған көрінеді.

Осы еңбектің 199-бетінде: «Қазақ­тың Әбілпейіз баһадүр сұлтанының манжу ханына жолдаған хаты» деген құжат тұр. Хат көне ойрат-моңғол тілін­де жазылған. Хат иесі «Әбілпейіз сұлтан кім» дегенге тоқталсақ, бұл кісі Орта жүзді басқарған Әбілмәмбет хан­ның баласы. Қазақ тарихын­да бұл тұлғаға қатысты «Қы­тай­мен дипломатиялық бай­ланыс орнатып, қазақ-қытай қатына­сының дамуына зор үлес қосқан һәм жоңғарға қарсы соғыста Абылай хан саясатын қолдаушы» деген баға беріліпті. 1783 жылы дүниеден өткен екен.

Жоғарыдағы хатты қазақ сұлтаны Цинь патшасының мұра­гері Нуу амбыға (лауа­зым­ды атақ) 1758 жылы жол­даған көрінеді. Хатта «Абул­пейістің хаты. Нуу амбы және сарай нояндарына сала­мат болсын. Мәлімдеймін: буруд­­тың және үш серігін кері қайтар­ғанда, олар­дың ат-көлігі мен азығын қада­ға­­лау­ды өтінемін» делініп, хат­тың соңын­дағы жүзік-табан мөрде «Абу-л-Файз-Бахад­ур-султан» деген белгі бәдізделіпті.

Аталған хатпен таныс­қан көне ұйғыр-моңғол жазуы­ның маманы, аста­на­лық жас әдебиетші-ғалым Асыл­бек Байтанұлы, бұл құ­жат сол кездегі ше­каралық керуен­шілерге қатысты жол­данған хат, мұндағы «буруд» деп отыр­­ғаны – қырғыз-хакастар, яғ­ни бұларды Ресей өкіметі ой­­рат­тардан босаған жер­ге қо­ныс­­тандыру үшін Хакасия­дан айдап әкелген жұрт еді дейді.