Далада боран ұлып тұр. Сарыбай карьерінің тереңдігі 600 метрден асады. Бірақ алып қазан шұңқыр қанша тереңдесе де ықтасын болмайды екен. Қырдың басында ақ түтек боран қалай соқса, 600 метр тереңдікте де сол алай-дүлей жынды мінезінен бір танбайды. «Табиғатта жамандайтын ауа райы жоқ», деп орыс әнінде айтылатындай, Ғұбайдолла Алдабергенұлына туған жердің аптабы мен боранының жақпай қалған жері жоқ десек те Соколов-Сарыбай кен өндіру бірлестігінің кеніштеріндегі теміржол төсеу жұмысы кезінде ақпандатқан боранның әлегі оңай емес, әрине. Өйткені, қар үріп тастай береді де, жолды бұзғанда да, салғанда да кедергісі көп болады. Үскірік аяз топырақты әбден қатырып тастағандықтан, экскаватордың тісі тасқа тигендей шақылдайды. Теміржол төсеу жұмысы қыс айларында осындай қиындықпен жүреді. Көктем мен жаздың, күздің дайындайтын «сыбағасы» өз алдына. Дегенмен, жаздың толассыз жауатын жаңбыры мен төбеңнен шыжғыратын аптап ыстығы, күздің қарасуығы мен өткір желі карьердегі теміржол учаскесінде 35 жыл үзіліссіз істеп келе жатқан Ғұбайдолла Жанахметовке үйреншікті болып кеткелі қашан?!
Кен қазу жұмысын қазір алып техникаларсыз елестетудің өзі қиын. Шетелдік алып экскаваторлардың шөміші бір салғанда 190 текше метрге дейін жынысты бір-ақ шығарады. Бірақ адам қолы араласпай жұмыс бітпейді. Карьерде теміржол төсеп жүрген жұмысшылардың қолынан қайласы мен балғасы, күрегі мен кілті түспейді. Техника теміржол түсетін жолдың барлығын қолмен қойғандай тегістемейді, оның да адам қолымен атқарылар тұстары жетіп-артылады. Жер тегістелмей теміржол төселмейді. Боран соғып немесе жаңбыр құйып тұрғанда жұмысты түнде атқарудың қиындықтары өз алдына, қауіптілігін айтыңыз. Карьер тереңдеген сайын жол да қусырылады. «Етігің тар болса, дүниенің кеңдігінен не пайда» дегенді әр жұмысшы сезініп жүреді. Учаскенің бастығы Ғ.Жанахметов әр қадам жердегі жұмысқа жауап береді, өйткені, оның сызбасын да, жүргізілетін жұмыстың бағыт-бағдарын да, жабдықтар мен құралдардың жұмсалуын да өзі жоспарлап береді және оның басы-қасында болады. Бір учаскеде жұмыс тоқтаса, бүкіл кеніш құлаққа ұрған танадай тып-тыныш күйге енеді. Электр қуатын беріп тұрған желіден ақау шықса да немесе бағаналар желмен құлап, сым үзілсе де бүкіл кеніш тоқтайды. Өйткені, электр қуатынсыз бір учаске жұмыс істемейді. Кен жынысын тасып жүрген машиналар бұзылып қалса, бүкіл кеніш жұмысы тағы қаңтарылады. Себебі, құлатылған жынысты сыртқа шығарып, орын босатып тұрмаса, кен қазу мүмкін емес.
Ал егер карьерге теміржол төселмесе, онда тіпті кеніште жұмыс жүреді деген түсінік те болмас еді. Себебі, экскаватор қазып берген кен байыту фабрикасына жеткізілмей қалады. Карьер ішіндегі теміржолмен келген вагондар тізбегіне кен артылады. Әрі бұл жұмыс күндіз-түні тоқтамай жүреді. Кеніштегі ең жауапты, түйінді жұмыс учаскесі де осы.
– Кеніштен басқа орында жұмыс күндіз ғана жүреді. Тіпті табиғаттың өзі түнде дамылдағандай болады ғой? Күндіз жортқан аң, ұшқан құс түнде ініне кіріп, ұясында қонақтамай ма? Тек кеніштерде ғана күндіз-түні дамылсыз еңбек қайнайды, – дейді Сарыбай және Соколов кеніштеріндегі карьер теміржол учаскелерінің бастығы Ғ.Жанахметов.
Жол салушылар кен қазатын экскаваторды бағыт етіп ұстайды. Экскаватор қалай жылжыса, кен артатын вагон тізбегі де солай жылжи береді. Сондықтан Ғұбайдолла Алдабергенұлы басқаратын теміржол учаскесі жыл тәулігінде 80 шақырымнан аса теміржолды төсеп, оны қайта бұзып отырады. Мысалы, экскаваторға дейінгі 500 метр жолды екі тәулікте бітіруге тапсырма келеді. Жұмысшылар дамылсыз қимылдап, теміржолды экскаватор шөміші жететіндей жерге дейін төсейді. Сонда ғана вагонға кен артылады.
– Мұндай кездерде карьерде жұмыс қызады. Халықаралық нарықта темір жентегі бағасының арзандауына байланысты кейінгі жылдары өндіріс көлемі ықшамдалды. Соған орай жұмыс ауқымы да азайды. Әйтпесе, бұрын карьер ішінде жылына 160 шақырымға дейін теміржол төсейтінбіз, – дейді Ғұбекең.
Ол бүкіл ғұмырын кеніште өткізіп келеді. Ғ.Жанахметовтің еңбек кітапшасында Еуразиялық топқа кіретін «Соколов-Сарыбай кен өндіру бірлестігі» акционерлік қоғамынан басқа кәсіпорын көрсетілмеген. 1981 жылы Қарағанды политехникалық институтының «Өнеркәсіп көліктері» факультетін бітіріп, Соколов-Сарыбай кен өндіру бірлестігіне жұмысқа келді. Мамандығы бойынша өндірістегі ірі көліктер инженері болып саналатын бұған кадр меңгерушісі өтініш айтты. «Бізде карьерлерге теміржол төсеу ісі өте маңызды, ол жерде мамандар тапшылығы білініп тұр, сені сонда жібере тұрсақ, қалай қарайсың?» деген. Бұл келісті. Жұмыс ауқымы өте көп, күрделі цех екен. Кеніштерде әр жұмыс учаскесі цех деп аталады. Теміржол төсеу цехының бастығы Виктор Иванович Кайда білікті, тәжірибелі және әкесіндей қамқор, адамгершілігі мол кісі екен. Жас маман мен учаске бастығы тез түсіністі, елгезек жігіт Виктор Ивановичке ұнап қалды. Ұстазы алдымен техникалық қауіпсіздікті барынша мұқият сақтауды, тіпті жұмыстың өзі содан басталатынын үйретті.
«Ұлым, ең алдымен аман болғаның дұрыс, сосын жұмыс. Байқамасаң, мына техникалар, сонша қуатпен жұмыс істейтін электр энергиясы, мыңдаған текше метр топырақ, кен жынысы сені құмырсқа құрлы көрмейді, адамның ақыл-ойымен жасалып жатса да, оның құрбаны болып кету түк емес», дейтін. Кен, жыныс таситын вагондар теміржолмен ғана жүреді. Сондықтан рельстерді қалай тез арада төсесе, солай жылдам бұзып тастауы тиіс, күндіз-түні шөміші тыным таппайтын экскаватор соңынан бұлар да жылжып отырады. Кеніште топырақтың түсіне қарап кенін танитын, техниканың тілін, іс тетігін білетін мамандар ең қажет адамдар. Жас маман Ғұбайдолла Алдабергенұлы жылдар бойы жинаған тәжірибесі арқасында білікті маманға – ең қажет адамға айналды. 1998 жылы Виктор Иванович осындай дәрежеге жеткен Ғұбайдолланы өзінің орынбасары етіп алды. 2005 жылы ол ұстазының орнына карьердегі теміржол төсеу учаскесінің бастығы болып тағайындалды. Ғ.Жанахметов те осы іске берілген жастарды жанына үйір етті. Қазір Виктор Бабенко, Владимир Старков, Александр Трубецкой деген іске мығым жігіттер бар. Қарап отырса, кеніштегі тірлік те уақыт ағынына бағынып, ғаламмен бірге дамып бара жатқандай. Өзінің зейнеткерлікке шығатын уақыты да жақындап қалыпты. Әйтеуір кеніштердегі теміржол төсеу ісі ешқандай төтенше жағдайсыз, жақсы жалғасатынына сенімді, өйткені, әлгі өзінің айналасындағы маман жігіттер істі іліп әкетері сөзсіз.
– Қазір қарамағыңызда 160 адам жұмыс істейді. Мынандай ауыр жұмысқа тұрақтамаушылық бар ма? – дейміз біз Ғұбайдолла Алдабергенұлын әңгімеге тартып.
– Жоқ, жұмыстан кету сирек. Біздегі жұмыс жеңіл емес. Рельстерді крандар көтергенімен, бәрібір, қол жұмысы да жеткілікті ғой. Бірақ жұмысшылар да, өзіміз де тапсырманы орындап болғанша жұмыстың ауыр-жеңілі, кету-кетпеу туралы ойлап бас қатырып жатпаймыз. Оған шамамыз келмейді. Экскаватор тоқтап тұрып қалмауы тиіс. Жолды тез бұзып, тез төсеп отырамыз. Межелеген уақытта вагондар тізбегі келіп, кен артылғанда иығымыздан жүк түскендей, жеңілденіп қаламыз. Аязда тоңғанымыз, жаңбырда су болғанымыз, шаң қапқанымыз ұмытылғандай болады. Ал жұмыс біткен соң кімнің кеткісі келеді? – дейді Ғұбекең күліп.
– Екеуміз де осы Рудный қаласына жас маман болып келдік. Содан бері Ғұбайдолла Соколов-Сарыбай кен өндіру бірлестігінде істейді. Мен мұғаліммін. Кеніштегі қай жұмыс та оңай емес. Ғұбекең жұмыстан өте шаршап келеді. Ас-суын ішіп тыныққаннан кейін ғана бала-шағасын ойлайды, – деп зайыбы Гауһар әңгімеге араласты. Үйінде Гауһар апай секілді арқасүйері болмаса, ер азаматтың қайсысы да кеніште жақсы жұмысшы бола алмайды. Өзі айтқандай, жұмыстан кейін адам үйіне келіп, алаңсыз тынығуы тиіс. Ал отбасының берекесі жоқ адам кеніштің ауыр жұмысына төтеп бере алмайды.
Ғұбайдолла мен Гауһар бір ұл, екі қыз өсірді. Балалары жақсы оқыды, Астанадағы Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия университетінде білім алды, бір-бір мамандық иесі атанды. Әкесінің еңбекқорлығына, өзгенің ала жібін аттамаған адалдығы мен адамгершілігіне қарап өскен балалары да өмірден өз орындарын тапты, оның мақтанышына айналды.
Ғұбайдолла Жанахметов басқаратын карьер теміржолы учаскесі кен алыбының Соколов және Сарыбай кеніштерін теміржолмен қамтамасыз етіп келеді. Жұмыстың жартысынан көбі күндіз, қалғаны түнде атқарылады. Жарылыспен кен қопарған кездерде жұмыс та қайнайды, әр минут есепке алынады. Жарылыс кейде жол салатын топырақты аударып кетеді, оны кран грейдерден шығып кетпестей етіп жөндеу де оңай шаруа емес. Учаске бастығы алаңсыз телефонда отырып, бүкіл жұмысты ұйымдастырады, есептейді, нысаналы жерді барып көреді. Оған да, бірге істейтін мамандар мен жұмысшыларға да дамыл жоқ. Кеніштердегі жұмыстардың бір күн тоқтауы тек кен алыбына емес, бүкіл еліміз экономикасына дабыл қоңырауындай әсер етеді.
Жеріміздің байлығын еліміздің ырысына айналдыруға Ғұбайдолла Жанахметов пен оның учаскесіндегі теміржол төсеп жүрген құрыш қолды жұмысшылардың да үлесі аз емес. Жауапкершілік жүгін сезінгендіктен, олар жылы жер іздеп, учаскені тастап кетпеді. Бірақ Ғұбайдолла Алдабергенұлы мен кеншілерде мақтану, міндетсу деген түсінік жоқ. Өзімен ұжымда қатар жүргендердің бәрі де табан ет, маңдай терімен отбасын асырап, бала өсіруде. Учаскеге жаңа техника алынса, жұмыстың өнетінін ойлап, барлығы бірге қуанады. Кен алыбының басшылығынан алған «Алғыс хаттар» Ғ.Жанахметовтің үйінде бір альбом болған, «ССКӨБ» акционерлік қоғамының Құрмет тақтасында суреті ілулі тұр. Оны ұжымы, кеншілер қаласы құрметтейді.
Нәзира ЖӘРІМБЕТОВА,
«Егемен Қазақстан»
РУДНЫЙ