Дүбірге толы дүние

Дауласу да, татуласу да оңай екен Ресейдің Сочи дейтін курортты қаласында Ресей мен Түркияның сыртқы істер министрлері кездесіп, біраз мәселелердің басын қайырған келіссөздер жүргізді. Әңгіменің ауанына қарап, қол жеткен келісімге қарап, осыдан бір апта бұрын бұл екі елдің арасында келіспеушілік болды дегенге сену де қиындай көрінеді. Басын ашып айтайық, бұл екі ел арасында жағдайдың оңал­ғанын құп көретіндер қатары­нанбыз. Солай болғаны біздің елімізге де қажет-ақ. Бірі – ағайын ел, бірі – жақын көрші. Біраз мәселеміз ортақ. Несін жасы­райық, бұлар осылай оңай татуласа қалады дегенге көңіл сенбеген. Өзің суын ішетін құдық­қа түкірме деген бар. Ал бұлар түкірмек түгілі, ортақ құдық­тарына көп былғаныш нәрсені тастап та жіберген. Енді... Екі министр мұнда арнайы жолығуға келген жоқ. Қара теңіз экономикалық ынтымақтастығы ұйымы дейтінге қатысушы елдер­дің сыртқы істер министрлерінің басқосуына келгенде кездескен. Сол жиынға келген журналистер де, сарапшылар да, жалпы жұрт сол жиналыстағы әңгімені емес, Ресей мен Түркия министрлерінің кездесуінде қандай әңгіме болатынын күткен. Әңгіме жабық болды, сөйтсе де онда не айтылғаны жасырын қалған жоқ. Оған қатысушы екі министр: Сергей Лавров пен Мәуліт Чауышоғлы неге келіскендерін жайып салды. Әсіресе, түрік министрі «өзінің қым­батты Сергей досымен» тіл табыс­қанын қуана хабарлады. Бұлардың келісетін мәселесі көп еді. Оны президент Ердоған президент Путинге жолдаған кешірім сұраған хатында айтқан, екеулерінің телефон арқылы әңгі­месінде де айтылған. Бұдан кейін Ресей президенті өз үкіметіне туризм саласындағы шектеуді алып тастауды тапсырған еді, арада екі-үш күн өткенде туризмге қатыс­ты шекара ашыла бастады. Енді бұрынғысынша Ресейдегі түр­кия­лық құрылысшыларға да жұ­мыс табылады. Олардың министрі қуан­бағанда, кім қуанады?! Түріктерге мұндай келісім керек еді. Соңғы кезде бұлар алыстау дос­тарымен де, жақын көршілері­мен де болмас нәрсеге дауласып, оқ­шау қалған. Мына заманда оқшау қал­ған жаман. Оны Анкара өз басы­­нан кешіп, Мәскеудің аяғына жығыл­ғандай болып, енді олармен арақаты­насын түзегендей. Бұл да жақ­сы. Жасыратыны жоқ, түрік жағы кешірім сұрап, иілгенде, дәл бүгінгідей жылдам жараса қала­ды деп ойлағанымыз жоқ. Сірә,  мұндай келісім екі жаққа да аса қажет болғанға ұқсайды. Екіншіден, Ердоғанның АҚШ-қа өкпесі қара қазандай болып өсіп кетті... Қысқасы, Ердоған Путиннен кешірім сұрағанды жөн көрді. Бір Ресей емес, біраз жақын көршілерімен дүрдараз еді. Бұлай жалғаса беруі мүмкін емес еді. Онда күн көру де қиын. Соны Ердоған мықтап түсінгендей. Тек Мәскеумен ғана емес, Анкара келісімді басқаларға да ұсынғаны айқын болып отыр. Дәл осы кезде Израильмен де тіл табысты. Мұны біреулер кездейсоқ десе, екіншілері заңдылық дейді. Бұл екі ел ғана емес-ау, басқа көршілермен де тіл табысу қажет. Кеше бұлар Мысырмен, Иракпен кетіскен. Еуропаның біршама елдерімен кетіскені өз алдына. Бәрімен де табысу керек. Ол оңай емес. Бұл жерде азын-аулақ саясат та керек болып тұр. Біраз мүдделі адамдар осы жерде Ердоғанды ақтап, кінәні бұрынғы ұзақ жылғы сыртқы істер министрі, кейін премьер-министр болған Ахмет Дәуітоғлыға аударғысы келеді. Бұл осынау парасатты қайраткерге обал. Ол қолынан келгенше басқалармен тіл табысқысы келген. Оны кінәлау басқалармен тіл табысуға мүмкіндік берсе, оған да баруға болатын шығар. Екі елмен, нақтырақ айтқанда Ресей, Израильмен тіл табысу онша қиынға соқпады. Бұл жолда, яғни басқалармен тіл табысуда Анкараға табыс тілейміз. Кэмеронның орнын кім басады? Соңғы кезде Ұлыбритания әлемдік оқиғалардың ортасында. Кеше Еуроодақтан шығатын болып, әлемді дүрліктірсе, бүгін онда елдің үкіметін кім басқаратыны жөнінде күрес жүріп жатыр. Еуроодақпен келіспеген, одан іргесін бөлген елдің үкіметін кім басқаратыны да маңызды. Ең алдымен бұған дейін әлем­дік қайраткерлердің алдыңғы легінде жүретін, Ұлыбританиядай алып елдің лидері болған Дэвид Кэмеронның биліктен кету шеші­мінің өзі атап айтуға тұрарлық. Оның бұл қызметте қала беруіне де болар еді. Бірақ ел халқының басым көпшілігі өз пікірін қолда­ма­ғанын аңғарған соң, ол кетуді жөн санады. Көп адам мұндайға бара бермейді. Басқасын былай қойғанда, өз партиясы билікте. Ал партияда оның беделі жоғары. Қалай дегенде де, Кэмерон кетуге шешім қабылдады. Дәстүр бо­йын­ша бұл шешім құрметтеледі. Демек, партия өзінің жаңа лидерін сайлауға тиіс. Елдің заңы бойын­­ша, партия көсемі үкімет бас­шы­лы­ғына тағайындалады. Сөйтіп, партия көсемі болу үшін күрес – үкімет басшылығы үшін күрес. Содан да бұл күреске консер­ва­торлық партия мүшелері ғана емес, бүкіл британиялықтар көз тігеді. Жоғарыда айтқандай, Еуроодақ­тан кетісетін елдің басшысы кім бо­ла­тынына әлем де назар аударады. Бұл елде бұл күрестің де ерек­шелігі бар. Көсемдікке әркім өзін ұсынады. Біраз адам белгілі бол­ған соң, оларды парламенттегі пар­тия фракциясы іріктейді. Ара­ға бірнеше күн салып дауысқа сал­ғанда, соңғы орындағы адам шығып қалып отырады. Сөйтіп, ақырында қалған екеудің бірі таңдалады. Бұл жолы күреске бес адам түскен: ішкі істер министрі Тереза Мей, бұрынғы қорғаныс министрі Лайам Фокс, еңбек министрі Стивен Крэбб, энергетика министрінің орынбасары Андреа Лидсом және әділет министрі Майкл Гоув. Сейсенбі күнгі електе бір адам емес, бірден екі адам кетті. Соңғы орындағы Лайам Фокс­пен қоса, төртінші орынды иелен­ген еңбек министрі Крэбб күрес­тен шығатынын, сөйтіп, Тереза Мейді қолдайтынын мәлімдеді. Осы жолғы дауыс беруде 330 кон­сер­ватордың 165-і Мейді қолдады. Екінші, үшінші орындағы Лидсом мен Гоув үшеуі келесі дауыс беру­ге қатысады. Алғашқы күннен-ақ Тереза Мейдің таразысы басып тұр. Көпшіліктің оның жеңісіне күмәні жоқ. Бірақ рәсім атқарылуы керек. Бұл күреске сонау қыркүйекте нүкте қойылады. Дэвид Кэмерон сонда кетеді. Тек дауыс берушілер ғана емес, консерваторлардың жетек­ші қайраткерлері де ішкі істер министрі Мейді қолдай­ты­нын білдірді. Еңбек министрі өз кандидатурасын Мейдің пайда­сына алып тастаса, күреске тіке қатыспаған сыртқы істер министрі Филип Хэммонда оның атына жақсы сөздер айтты. Британиялық прагматизмді жүзеге асырады деп қол­паштады. Жұрт Тереза Мейді елді 11 жыл басқарған «темір леди» Маргарет Тэтчермен салыстырады. Тэтчердей қайраткер келсе, Ұлыбританиядай елдің желі оңынан соғар. Оны көруге де көп қалған жоқ. Мамадияр ЖАҚЫП, журналист