2018 жылды қорытындылаған Денсаулық сақтау министрі Елжан Біртанов сапасыз медициналық қызметтің емханаларда, жедел жәрдем және ауруханалардың қабылдау бөлімдерінде жиі кездесетінін айтқан болатын. Әсіресе емханалардағы учаскелік терапевтердің орнын басқан жалпы тәжірибелік дәрігерлердің (ЖТД) көпшілігінің біліктілігіне тұрғындардың сенімі әлі күнге артпай отыр. «Отбасылық дәрігер» деп те аталатын жалпы тәжірибелік дәрігерлерге бүгінде адамдардың жасы мен жынысына, ауруының түріне қарамастан, алғашқы және шұғыл медициналық көмек көрсету міндеті жүктелген.
«Маған балалардың 60-70 пайызы ауруы асқынған, нақты диагнозы қойылмаған күйде келеді. Олардың көбі емханадан жеткендер», дейді Астанадағы Aray medical center емханасының дәрігер-педиатры Ғалия Сейдалиева. Оның айтуынша, жасқа толмаған нәресте мен үш жасар баланың ағзасы, дамуы мүлде ұқсамайды. Ал балалар мен үлкендердің ағзасы тіптен өзгеше. Сондықтан ересектер мен балаларды бір дәрігердің қарауы көптеген қателікке ұрындыруы мүмкін.
Елорда тұрғыны Тоғжан Халықова 7 жастағы баласының учаскелік жалпы тәжірибелік дәрігердің нақты диагноз қоймауынан ауруы асқынып кеткенін айтады. «Өткен жылы қараша айының ортасында ұлым жөтеліп, қызуы көтеріле берген соң емханаға алып бардым. Әдеттегідей учаскелік дәрігер өкпесін тыңдап, дәрілер жазып, тамағын тұзбен шаю керектігін айтты. Температурасы көтерілсе, парацетамол ішкізуді ескертті. Бірақ баламның қызуы түнде түскен жоқ. Әлсіреп, арықтай бастаған соң пульмонолог әпкеме барып өкпесін тыңдап беруін өтіндім. Ол ересектер пульмонологы болғандықтан бала мен ересектерді тыңдауда әжептәуір айырмашылық бар екенін айтып, қараудан бас тартты. Сөйтіп 19 қараша күні өз еркіммен баланы рентгеннен өткіздім. «Экссудативті плебрит» диагнозы қойылып, ауруханаға шұғыл жатқызылды. Төрт аптадай ауруханада жатып емделген балам, қазір дәрігердің бақылауында. Аурухана дәрігерлері, плебритке дейін жеткізіп, не істеп жүрсіңдер деп кінәлады. Өз еркіммен рентгенге түсірмегенде қазір не болатынын білмеймін. Учаскелік дәрігерге шағымданып барғанымда, өкпесі дұрыс тыңдалмады деп кібіртіктеді де қойды. Ана ретінде балаларды өзінің маманы – педиатрлардың қарағаны дұрыс деп есептеймін. Емханада учаскелік дәрігерлер бір уақытта үлкендер мен балаларды араластырып қарап қана қоймай, бірнеше адамды қабылдап жатады», дейді Астана қалалық №11 емхана пациенті.
Министрліктің Медициналық көмекті ұйымдастыру департаменті Амбулаториялық-емханалық және жедел медициналық көмек басқармасының басшысы Бауыржан Жүсіпов бұл халықаралық тәжірибе отбасылық дәрігерді қалыптастыру мақсатында қолға алынғанын алға тартады. Педиатр Ғалия Сейдалиева болса, бұл жаңашылдықтың емханаға ауырғанда ғана ем іздеп баратын азаматтарымыз үшін әлі ерте екенін айтады. «Бізде адамдар ауруы асқынған жағдайда ғана дәрігерге жүгінеді. Ал шетелде алдын алу шаралары кезінде келеді», дейді ол.
Педиатрия және балалар хирургиясы ғылыми орталығының мәліметіне сүйенсек, отбасы дәрігерінің көмегіне жүгініп келген Еуропа елдері балаларын педиатрларға қаратуға көше бастады. Нәтижесінде, бала денсаулығы бойынша жақсы көрсеткіштерге де қол жеткізді. «Еуропа елдерінің көбінде балаларға алғашқы дәрігерлік көмекті дәрігер-педиатрлар көрсетеді. Профессор И.М.Воронцовтың (Ресей) деректері бойынша жалпы тәжірибелік дәрігерлер жүйесінде көп жылдық тарихы бар елдердің өзі қазіргі кезде бастапқы педиатриялық көмекке бет түзей бастаған. Еуропа елдерінде отбасылардың баланы педиатрға қаратуға өтуінің тұрақты түрде өсу беталысы бар. Батыс құрлықта педиатрлар жеткіліксіз және олардың санын көбейту үшін барлық шаралар жасалуда. Еуропаның 12 елінде алғашқы педиатриялық көмек көрсету жүйесі жұмыс істейді. Онда балалар тек қана педиатрларға емделеді. Ал Еуропаның 6 елінде жалпы тәжірибелік немесе отбасылық дәрігерлер қызмет көрсетеді. Отбасының таңдауы бойынша науқасқа бірлесіп қызмет көрсету 16 елде тіркелген. Балаларды педиатрлар қарайтын елдерде балалардың денсаулығы бойынша айтарлықтай жақсы көрсеткіштердің тіркелгені анықталған. Бүгінде Еуропаның 14 елінде алғашқы көмек педиатрлары, балалардың дамуын бақылау жөніндегі мамандар, дені сау балаларды қарау жөніндегі мамандар, мектеп педиатрлары және т.б. қызметтер бойынша шағын педиатриялық қызметтер ашылған. Әлемдік тәжірибе педиатр дәрігерлердің қажет екендігін көрсетті. Өйткені, баланың ағзасы ересектердің ағзасынан түбегейлі өзгеше. Сәби өзінің қай жері және қалай ауыратыны туралы айта алмайды. Ана мен баланың денсаулығын қорғау әр мемлекетте айрықша орын алады. Қазақстанда да балалар денсаулығын қорғау мемлекет пен қоғамның негізгі және басым міндеттерінің бірі ретінде белгіленген», дейді «Педиатрия және балалар хирургиясы ғылыми орталығы» АҚ төрайымы Риза Боранбаева.
Жуырда редакциямызға Раиса Жанайдарқызы есімді оқырманымыз хабарласты. Ол өзі тіркелген Астана қалалық №1 емханадағы жағдайды баяндады. «Емханаға барсаңыз, учаскелік дәрігер балалар мен ересектерді араластырып қабылдап жатады. Бұрын ауылды жерлердің өзінде педиатр болушы еді. Қазір бір жағында күркілдеп біз тұрсақ, бір жағында нәрестелерді де қатар қарайды. Бұл гигиена жағынан да дұрыс емес қой», деп кейіді 76 жастағы әже.
Баланың денсаулығы үшін аса қажетті маман иелерін даярлау медициналық жоғары оқу орындарында 2017 жылдан бері қайта ашылғанын білеміз. Бүгінде С.Асфендияров атындағы ұлттық медицина университетінің педиатрия факультетінде 500 педиатр білім алуда. Педиатрлардың қажеттілігін қайта қарастырған Денсаулық сақтау министрлігі өткен жылы 208 педиатрия учаскесін жаңадан ашты. Яғни, қазір елімізде 2058 педиатрия учаскесі бар. Бауыржан Жүсіповтің айтуынша, қазір кей емханаларда педиатрия учаскесі болса, кейінде педиатрлар бейінді маман ретінде қарастырылған. Ал бейінді мамандарға да (узкий специалист) тек отбасы дәрігерінің жолдамасы арқылы ғана өтуге болады.
Учаскелік дәрігердің жүктемесі көпЖалпы тәжірибелік дәрігерлер өз учаскесіндегі халықтың қандай ауруы болса да қарауға міндетті. Созылмалы ауруы барлар да бейінді мамандарға осы учаскелік дәрігер арқылы ғана бара алады. Яғни, жалпы тәжірибелік дәрігердің мойнындағы жүк жеңіл емес. Осыған байланысты Денсаулық сақтау министрлігінің алқа отырысында министр Е.Біртанов олардың жүктемесін азайту бойынша жұмыс атқарылып жатқанын жеткізген еді. 2016 жылы әрбір учаскеге дәрігерге жүктеме 2074 тұрғыннан келсе, 2017 жылы 1981 адам болған. Былтыр әр учаскедегі пациенттің саны 1773-ке дейін азайтылған.
«Бейінді мамандар көпшілікке тәулік бойы қызмет көрсететін стационарлар мен клиникаларда жұмыс істейді, ал амбулаторлық қабылдауды олар кеңес беруші ретінде күніне бірнеше сағат қана жүргізеді. Өйткені бейінді мамандарды даярлау ұзаққа созылатын қымбат шара. Сондықтан елімізде бейінді мамандар тапшы. Әлемнің көптеген дамыған елдерінде де бейінді маманның қабылдауын бір аптадан бірнеше айға дейін күтеді. Ал оларға учаскелік дәрігер арқылы өтуді енгізудегі мақсат – кезекті азайту. Бұған дейін біздің емханада да бейінді мамандарға кезек мәселесі болған. Әрине, бұл мәселе толық жойылған жоқ, бірақ бүгінде бейінді мамандарға кезек әжептәуір азайды. Бұрын пациенттер оларға өз бетімен, көрсеткішсіз жүгінетін болса, қазір тұрғындар жаңартылған талаптарға бейімделуде», дейді Астана қалалық №11 емхананың бас дәрігері Жаңалық Сағандықов.
Сондықтан да жалпы тәжірибелік дәрігердің алдына баратын тұрғындар қатары әлі азаймай тұр. Бұл бір жағынан олардың жүгін жеңілдетпей отырса, екінші жағынан дәрігердің әр аурудың бетін ғана сипап өте ме деген сенімсіздікті сейілтпей отыр. «Бір учаскеде бір дәрігер, үш мейірбике және шектеулі тұрғындар болады. Учаскелік дәрігер пациентті толықтай қарайды. Ал бейінді мамандар өзінің саласына қатысты ғана тексереді, емдейді. Кейбір науқастар бір-бірімен байланысты көптеген аурулармен ауырады және оның ауруларын басқыш бойынша емдеуге тура келеді. Мұндай жағдайда жалпы тәжірибелік дәрігер профилактикалық бақылау жүргізеді. Екінші жағынан, ауылды жерлерде бейінді мамандар жетіспейді. Сондықтан да пациентті жан-жақты қарау учаскелік дәрігерге жүктеледі. Яғни, шетелдермен салыстырғанда елімізде тұрғындар бейінді мамандарға 4 есе көп барады. Бұл пациенттердің учаске дәрігеріне сенімсіздігінен екенін, кей жағдайда олардың шынымен біліктілігі төмен екенін мойындауға тура келеді. Сондықтан ауруды басқару бағдарламасына сай биыл барлық учаске дәрігерлері мен мейірбикелерін оқытып жатырмыз. Осылайша, созылмалы ауруларды дұрыс қадағалай алатын деңгейге жеткізбекпіз», дейді Медициналық көмекті ұйымдастыру департаменті Амбулаториялық-емханалық және жедел медициналық көмек басқармасының басшысы Б.Жүсіпов.
Әрине, денсаулық – Алланың аманаты, оны күтуге әр адам өзі жауапты. Алайда, басың ауырып, балтырың сыздағанда ақ желеңді мамандарды демеу тұтатынымыз бар. Бірақ туғаннан қартайғанға дейінгі денсаулықты бір ғана отбасылық дәрігерге сеніп тапсыруда жұртшылық пікіріне жүгінген де жөн сияқты.
Майгүл СҰЛТАН,
«Egemen Qazaqstan»