АҚЫН ТІЛІ– АРМАН ТІЛІ

Поэзия әдебиеттің нәзік жанры. Ол – өнер. Ол жаны нәзік жан­дар­ды жиі маңайлайтын жанр. Ол тек сезімтал адамдарға ғана бері­ле­тін бақыт. Сон­дықтан да біз ақын­дарды бірауыздан бақыттылар дей­міз. Өйткені олар жү­рек­тен жыр ағы­тып, жүректерге жет­кізеді. Мұ­ңын да, сырын да, қайғысы мен қуа­­нышын да жыр сүйер жалпақ жұрт­пен бө­ліседі. Осындай жас тол­қын ақын­ның бірі – респуб­ли­ка­лық жыр мү­шәй­раларында жүлделі орындар­дан көрініп жүрген Досбол Ислам. Түркі елінің рухани астанасы Түр­кістандағы Қ.А. Ясауи атындағы халықаралық қазақ-түрік универ­си­те­тінің доценті Д. Ислам өзінің “Ақ­ын тілі – арман тілі” атты жаңа жыр жи­­на­ғын оқырмандарына ұс­ын­­ды. Тол­ғанысқа толы туын­ды­лар­дан тұ­ра­тын бұл өлең кітабы Ал­маты­дағы “Ар­ыс” баспасынан жарық көріп отыр. Белгілі ақын, Мемлекеттік сый­лықтың иегері Темірхан Медет­бек­тің алғысөзімен поэзия сүйер қау­ым­ға жол тартқан кітабын ақын өлең деген құдіретке бас июден бастапты. Бағила дәурен! Бағила бақыт – барым сен, Пақырға талай, Пақана болған арым сен. Төрткүл дүниенің төрінен  тыным таппаған, Шырылдап жүрген  жаным сен – Өлең! Осылай тебіренген ақынды ту­ған тілдің толғағы да толған­дырмай қой­мапты. Кітаптағы жыр жолдары осылай түр­лі тақырыпта жалғаса береді. Оны жыр жанашырлары көзбен де, көңіл­мен де оқып, безбенге салар деген үміттеміз. Әбдірахман ҚЫДЫРБЕК, АСТАНА. ӘН ҚАНАТЫНДА 2009 жыл. Астанада Қызылорда об­­лысының Астанадағы өнер күнде­рі­нің ашы­лу салтанатында кешті жүр­гізуші: Ел­басы Нұрсұлтан Әбішұлы Назар­баев­тың сөзіне жазылған Ал­тынбек Қо­раз­баевтың әні – “Са­ры­арқа”. Ор­ын­дай­тын Қазақ­стан­ның ең­бек сіңір­ген әртісі Күлән Қа­лым­бетова деп хабарлаған. Лық толы зал іші демдерін іштеріне тар­тып тына қалған. Күлән ән қана­тында қалықтап кете барды. Әсем ән көрермендердің өн-бойларын баурап алған. Сарыарқа саған таңда сәлем берем, Атың да мәшһүр әлемге тең. Туған жер, кең өлкеңе қайран қалам, Бабалар даналығын дәлелдеген, –деп күлім көзінен шуақ шашқан Кү­лән­нің кө­рермендерге иіле сәлем етіп, ілтипат көр­сетуі сол еді, зал іші дүр сіл­кініп сала берді. Орындарынан өре тү­регеліп, сартылдата қол соққан көрермендер қошеметі ерекше болды. Иә, әні мен сәні үйлескен Қазақ­­стан­ның еңбек сіңірген әртісі Күлән отыз жыл бойы өнер көгінде қалықтай ұш­ып, Сыр сахнасының сандуғашына айналған десек, асыра айтқандығымыз болмас. Оның бірде асқақтата салар, ал енді бірде тамылжыта орындар ән­дері тыңдармандар жүрегінде жа­зы­лып, құлақ түбінде күмбір қағумен келеді. “Құлақтан кіріп бойды алар, Әсем ән мен тәтті күй”, – деп ұлы Абай атамыз айт­қандай, Күләннің көмекейінен төгілген әндер қанат­танып, ән әлемінде өзіндік өрнегін қалып­тастырған. Күлән Қазалы ауданындағы Бекарыстан би ауы­лында дүниеге келіп, ерте есейді. Өйткені ол кезінде есі­мі елге елеулі, ауылдың атпал азаматы Жанте­мір­дің отбасындағы жалғыз перзент болатын. Анасы Сәнира: Былдыр-былдыр тіліңмен, Қуыршақтай жүгірген, Айналайын ботам-ау, Айналайын түріңнен, – деп бастайтын бесік жырымен Күләнді ән қанатына қондырып, көңіліне үкілі үміт ұялатқан сыңайлы. Содан да өжет те өнерлі қыз тәй-тәй басқаннан ән айтуға құмартты. – Ауыл ақсақалдары мен салған әндерді құмар­лана тыңдап, ақ баталарын жарыса беріп жатушы еді. Бүгінде әке аманатын ақтап жүргеніме жан-жүрегім елжірей қуанамын, – деген Күлән көздері сызылта ән салғандай күлімсірейді. 1973 жылы Қазалы кентіндегі №24 мектепті бітір­ген Күлән Қызылордадағы М.Мәметова атындағы педагогикалық училищеге оқуға түседі. Өнер қар­лы­ғашының қанаты осы оқу орнында қатаяды. Өйткені, онда атақты Тұрмағамбет шайырдың туған жиені Көпбай Әлиев жетекшілік жасайтын “Нұргүл” ән-би ансамблі болатын. Ол кезде “Нұргүл” еліміздің түк­пір-түкпірін әсем ән мен мың бұралған биге бө­леп, атақ-даңқы дүркіреп тұрған уақыт еді. Осы ансамбльден түлеп ұшқан талай-талай тарландар сахна сандуғаштарына айналған. Солардың алғашқы қарлығашының бірі, бірі ғана емес бірегейі Күлән Қалымбетова болды. Сол бірегейдің бірі марқұм Мә­дина Ералиева да осы шаңырақтан түлеп ұшқан еді. – Менің өнер жолына түсуіме аса көп еңбек сіңірген музыканың майталман маманы, ұлағатты ұстазым Өмірбай Нұржігітов болды. Содан да талай таланттарды тәрбиелеп, бұл өмірден ерте өткен Өмекеңдей абзал ағаларым менің жадымда мәң­гі­лікке қалып қойды, – дейді Күлән әңгіме орайында. Күләннің өнер жолы 1978 жылы Қызылорда қаласындағы “Мелио­ра­тор” сарайын­да көркемдік жетекші болу­дан бастау алады. Осылай күн құрғатпай Сыр сандуғашындай сайрап жүрген оны еліміздің түкпір-түкпі­рінен талай-талай өнер шаңы­рақтары жұмысқа шақырады. Бірақ Күлән оған елікпеді. – Қарашаңырақтың жалғызы болғандықтан аяулы анам мен әкемді тастап, қайда барайын. Об­лыстық филармония жұмысқа шақырып, сон­да баруға тоқтам жасағанмын. Содан бері, міне, 32 жыл бойы Сыр өне­­рінің қарашаңырағында ән салып келемін, – дейді ол. Айтса айтқандай, Сыр өңірінде өтетін жиын-той­дың Күләнсіз сәні келмейді. Жұрт оны іздеп отырады. Сыр сахнасының сандуғашы Күләннің өнер жо­лындағы өрлеуі еліміздің тәуелсіздік туы желбіреу жылдарынан бастау алады. 1992 жылы есімдері елге танымал Роза Бағланова, Әсет Бейсеуов, Мыңжасар Маңғытаев, Нұрғали Нүсіпжанов сынды өнер тарлан­дары қазылық етіп, Шымкентте өткен Шәмші Қалдаяқов атындағы республикалық байқаудың бас жүлдесін қанжығасына байлайды. Күләннің күміс көмейінен төгілген ән әуендері содан бері әуелеп, сан алуан сайыстардың бас бәйгелерін алып, әнсүйер қауымның жансарайларын жадыратып-ақ келеді. – Мен үшін, – дейді әңгіме үс­­тін­де Күлән, – аса бақытты күн – 1998 жылдың 13 мамыры. Маған дәл осы күні Елбасы өз қолымен Қ­а­­зақ­станның еңбек сіңірген әртісі атағын табыс етті. Әңгіме атақта емес, Елба­сы­мыздың қанатымды қатайтып, ша­бы­­тымды шалқыта түскеніне дән ризамын. Күләннің ерекше бір қасиеті, қазақтың халық ән­дерін жан жүрегімен шырқайды. Оның репер­туа­рын­дағы “Сәулем-ай”, “Бурылтай”, “Қараторғай”, “Ай­сәу­ле”, “Еркем-ай”, “Айқаракөз” сынды халық әндері кө­рер­мендер қошеметіне кенеліп, жүрек­терінде жазылып қалған. Әрине, оның репертуарынан белгілі компо­зиторлардың әсем ән саздары да қағыс қалған емес. Содан да оның концерттік бағдарламасы жыл өт­кен сайын жаңғырып, жаңаланып келеді. Соңғы жыл­дары Күлән өзінің концерттік бағдар­ламасына Шәмші Қал­дая­қовтың “Ақмаңдайлым”, “Еркежан”, Әсет Бей­сеуовтің “Жақсы көру”, А.Айтбаевтың “Мен сені сүйемін”, С.Лұқпанның “Ардақты ару” әндерін ендірген. Күләннің екінші бір ерекше қасиеті – тумысынан тұла бойын тұмшалап алған жанды дауыспен ән айту. Содан да ол бәзбіреулер тәрізді фонограммаға сеніп, сахнаға шығудан бойын аулақ ұстаумен келеді. Күләннің арманы – тума дауыстың бағасын түсірмеу. Бүгінде Күлән Сыр сахнасының сандуғашы ғана емес, іргелі де қабырғалы шаңырақтың шамшырағы. Оның бұл өмірді әнмен өрнектей жүруіне өмірлік серігі Сұлтанбек те өзіндік үлесін қосып жүрген сегіз қырлы, бір сырлы азамат. Домбыраның қос ішегіндей өнерпаздар отбасында қызғалдақтай қыздары Ләйла өсіп, өркен жайып келеді. Ол Қорқыт Ата атындағы мемлекеттік университеттің 4 курс студенті. ... Сахнада Қазақстанға еңбегі сіңген әртіс Күлән Қалымбетова! Сағым жылдар, сағым жылдар, Сен де бір арман. Сен де бір жалған. Сағыныш-ай, Сенімен бірге толқиды жаным, – деп ән қана­тымен қомданған Күлән өнер көгіне сағынышпен армандай ұшып барады. Лайым солай болғай! Еркін ӘБІЛ, ҚЫЗЫЛОРДА.