Өнегелі өмір

Өзен кен орнын игеруге сол кездегі одақтың әр жерінен көптеген мамандар келіп, тұңғыш скважиналарды қазып, топтық қондырғыларды тұрғызды, мұ­най, су құбырларын тартты. Солар­дың ішінде, көршілес Атырау облысы мен Түрікмен­станнан келгендердің қызметі құрметпен аталады. Соның бірі – «Небиттау» мұнай бір­лестігінде жеті жыл шебер болып жұ­мыс жасаған Қуа­ныш­нияз Тоқбанов еді. Тоқбановтар әулеті атажұрт, Киелі өлкеге 1964 жылдың қараша айында оралды. Маңғыстаудан «мұнай шықты» деген хабарды естіген бойда Қуаныш­нияз қазыналы түбекке жол тартты. Жал­ғыз емес, қасына өзі қатарлы Нәсір Әжі­баев, Нұржау Аманов және Түгел Белібаев сынды туған жерді аңсаған жігіттерді ерте келіп, Өзенге атбасын тіреді. Жаңадан ашылып жатқан кен ор­нын­да қандай жағдай болсын, үй жоқ, адам­дардың көбі қолдан қазған жертө­ле­лерде тұрады. Вагон үйлер де жоқ­тың қа­сы. Ауыз су 130-150 шақырым­нан тасы­ла­ды. Көлік те тапшы, жұ­мыс­қа трактор сүй­рет­кен шанамен қаты­на­ған кездер де бол­ды. Бұл қиындықтар жігіттердің жігерін жасытқан жоқ, қайта бабалар мекеніне табандары тиген соң, бойларына күш-қуат пайда бол­ды. Мұның барлығы уақытша қиын­дық екендігін іштей сезініп, болашаққа зор сеніммен қарады. Олар жалғыз емес еді. Осының ал­дын­да бір топ өрімдей қыз-жігіт­тер­дің кө­шін бастап, Атыраудан байырғы мұнай­шы ұрпағы Рахмет Өтесінов келген бо­латын. Қазақ елінің «қара алтын» қазы­насын Отан қажетіне жаратқан атақты Бал­ғымбаевтар, Балжановтар ісін жал­ғас­тырушы Рахмет аға келісімен басшы­лық тізгінін қолға алып, жаңа мұнай алаңын «қалай, қайтып игереміз, келу­шілердің еңбегі мен әлеу­мет­тік мәсе­ле­лерін қалай шешеміз» деген сауал төңі­ре­гінде тол­ғанды. Табиғатында зия­лы, ісіне зор жауапкершілікпен қа­рай­тын азамат жан-жақтан келіп жат­қан азамат­тар­дың көбі­мен ауызба-ауыз сөйлесіп, ақы­лы­мен бөлісіп, пікірлерін тыңдады. Со­лар­дың бірі біз сөз етіп отырған Қ.Тоқбанов еді. Р.Өтесіновпен әңгімеден алған әсе­рін Қуекең бүгін былайша баян­дайды. – «Барақ үйдің бір бөлмесін кабинет етіп отырған ақсары кісінің арайлы жүзін алғаш көргенде, жүрегім жылып сала бер­ді. Аман-саулықтан кейін құ­жат­та­рымды мұқият қарап, мұнайшы екенсің ғой, өздеріңіздей азаматтар бізге ауадай қажет, келгенің қандай жақсы болған, ертеңнен бастап іске кіріс» дегені. – Басшының алдынан қанаттанып шық­қаннан кейін жігіттерімнің басын біріктіріп, №5 скважинаны қабылдап ал­дым – деді сөзін одан әрі жалғас­ты­рып, – осы арада айта кетер бір жәйт, бас­тапқы кезде кен орнында бар бол­ғаны үш-ақ скважина болған. № 1,3 ұң­ғыларды басқа бригада ал­ды да, бізге соңғысы тиді. Жаңа тапсы­рылған сква­жи­наның жұмы­сы көп бола­ты­ны белгілі, барлығын өзіміз жасап абат­тан­­ды­рып, азғана күн ішінде ретке келтірдік. Келген техниканы тиімді пайдаланып, жалғанған бас құ­бырлар мен аралық құ­бырларды мұнай өлшегіш қондыр­ғы­лар­ды­ толықтай, жаб­дықтап, іске қос­тық. Кейіннен топтық қон­дырғылар тұрғызы­лып, скважина са­ны көбейді. Ең бастысы ұжымда бірлік пен береке және жұмысқа де­ген ынта жоғары бол­ды. Сол себептен де, ай сайынғы тап­сыр­ма асыра орын­далды. Кейіннен жа­ңа адамдар алынды. Бар­лы­ғы бірдей мұ­найшы емес, әрине. Оқы­­тып, маман­дық­қа баулып, қамқорлық көрсету ар­қа­­сында сол азаматтардың кө­бі ше­бер, инженер, цех бастығы сияқты жауап­­ты жұмыстарды атқарды. Мәселен, бригада шебері болған Мақсат Боранбаев әуелі кәсіпшілікке жетекшілік етіп, біраз жыл Өзен мұнай, газ өндіру басқар­масын басқарды. Содан кейін Жамбыл облысы­ның аумағындағы еліміздегі ірі «Аманкелді» газ кен орнын игеруге басшылық етті. Бригаданың қарапайым операторы Ман­сұр Омаров өндірісте алған тәжіри­бесін ғылыммен ұштасты­рып, техника ғылым­дары­ның докторы атанды. Осы­ның бар­лы­ғы ұжымда іскер де, ізденімпаз азама­т­тар­дың бол­ған­дығын айқын­дай­ды, – дейді ардагер. Расында да солай. Сайдың тасын­дай іріктелген жігіттерден құралған бригада аты бүтін елге жайылды. Қ.Тоқбановтың өзі делегация құрамында бірнеше шет елдерде болып, тәжірибе­сімен бөлісті. Сол кездегі қазақ елінің басшысы Д.Қонаев Жаңаөзен қаласына келген сапары кезінде осы бригадада болды. Кен орнынан әр жыл­дары өнді­ріл­ген 100, 200 және 300 млн. тонна «қара алтынға» бұлар да қо­мақ­ты үлес қосты. Социалистік Еңбек Ері Смағұл Жалғасбаев, ҚР Мемлекеттік сый­лы­ғы­ның лауреаты Сәбит Әбенов, Қар­жау­­бай Сеңгіралин сияқты белгілі мұнай­шы­лармен бір бригадада жұмыс жасады. Кәсіпшіліктегі қызметтен кейін «Өзен­мұнайгаздың» бірқатар бөлімше­ле­рінде технологиялық бөлімдерді бас­қа­рып, ЦНИПР-да басшы болды. Ғы­лы­ми-тех­нологиялық орталықта бас ин­женерлікті ат­қарып, сол жерден ең­бек демалысына кет­ті. Осындай қыз­мет­терде жүргенде Өзен кен орнын игеру тиімділігін арттыру мен маман­дарын тәрбиелеу ісінде қалып­тас­­тыр­ған өзінің әдістемелік мектебі бар. Әрі, мұнай өндіруді молайту мақсатында өндіріске оңға тарта өнертапқыштық жа­ңа­лық енгізді. Көбі қазір өндірісте қол­да­нылып, жемісін беруде. Қаланың қоғам­дық өміріне де белсенді аралас­ты. Әлде­не­ше рет Жаңаөзен қалалық мәслихаттың де­путаттығына сайланып, тұрғын­дардың әлеуметтік-тұрмыстық жағдайының жақ­­саруына, денсаулық пен білім саласының дамуына елеулі үлес қосты. Осындай ерен еңбегі арқа­сында мұнай өндірісі сала­сын­дағы марапаттарын айтпаған­д­а, тәуелсіз еліміздің көптеген орден, медальдарын омырауына тақты. Өзендегі алғашқы комсомол-жастар бригадасының бригадирі ретінде де ел есінде жүр. Жетпістің белесіне көтерілген ардагер: – «Қазіргі мұнай саласына мемлекет тарапынан көрсетіліп жатқан қам­қор­лық­тарға көңіл сүйсінеді. Жаңа техникамен, білікті мамандармен толығу­да. Мұнай­шы­лардың әлеуметтік жағ­дайы да жақсарды, еңбекақылары өсті. Қысқасы, жұмыс жа­сау­ға не қажет­тер­дің барлығы бар. Бұл біз­дерге сонау өткен ғасырдың 60-жыл­дарында арман болған. Бірақ, келешекте осындай бо­ла­рына, өмірдің өзгереріне сендік. Сол сенімді демеу етіп жұмыс жасадық. Жастар енді ауызбірлікті сақтай оты­рып, тәуелсіз еліміздің қуатын артты­ра берсе деген тілегім бар» – дейтін еді. Асыл азамат, ардагер мұнайшы өт­кен ап­тада өмірден озды. Өкінішті. Дегенмен, кө­ңілге демеу болатыны сегіз бала­сы есейіп, ер­жетті, барлығы жо­ғары білім алды. Әке жо­лын жалғас­тырып жүр­гендері де аз емес. Закария ИСАҒҰЛОВ, Қазақстанның құрметті журналисі. Жаңаөзен қаласы.