Алтын көрген періште

...Маскүнемдікке салынған әкесі бұл дүние­нің бар қызығын бір ұрттам араққа сатып жіберетіндей бейшара халге жеткеніне балауса қыз Әлима намыстанып, қара­дай жерге кіре жаздайтын. Бірнеше рет әке­сін қолынан тартып, қолтығынан сүйеп жү­ріп, үйіне дейін сүйрелеп жеткізген. Бірақ соның бәрінде де көкейін бір ғана нәрсе тескен әкесі іздегені үйден табылмайтынын біліп далаға қашатын. Содан соң көшеде бұлғаңдап жүрген әкесін көре қалса, көрме­гендей түр танытып өте шығудан басқа Әлиманың амалы қалмаған. Анасының жалын­ғанын да, туыстарының бірде ақыл­мен, бірде ашумен айтқан сөздерін де мәңгіріп отырып тыңдайтын әкесінен көңі­лі әбден қалып, іштей күдер үзген бала кө­ңіл әлдебір жамандықты сезгендей алаңдап жүрген. Сезімі алдамапты. Бір күні ауыл шу ете түсті – арақ сатып алатын ақша іздеп, әкесі іргелес көршісінің үйіне ұрлыққа түсіпті. Анасы сот залында көзімен жер шұқып, басын көтере алмай отырған. Содан соң аула сыртына шыға қалса, ту сыртынан айты­латын сыбыр-сыбыр әңгімеден қорғалақ­тап, көшеге аттап баспай қойды. Дүкеннен ұсақ-түйек зат алу керек болса, «менің қолым тимей жатыр» деп, қолына тиын-тебенін ұстатып, Әлиманы жібереді. Сонда қолы тимейтіндей ештеңе істеп те жатқан жоқ. Шындығында істемейді емес, бірде­ңені бастайды да, әлдебір ойдың жетегіне еріп, бастаған шаруасын ұмытып кетеді. Әли­ма қасына келіп: «Апа, не істеп отыр­сыз?» дегенде, «а-аһ?» деп селт ете түседі. Осылайша күн өткен сайын бұйығылана түсіп, түсініксіз күй кешкен анасы көп ұзамай белгісіз бір дертке ұшырап, төсек тартып жатып қалды. Көңілін сұрап келген көрші-қолаңның алдында төменшіктеп, бә­рі­нің алдында айыпты сияқты, ауылдас­тарының жүздеріне қарауға дәті шыдамаған арлы әйелдің жан күйзелісінен көз жұм­ғанын ауылдастары сезсе де бір-біріне ләм-мим дескен жоқ. Бәлкім, көбінің осы қаза арқылы «арым – жанымның садағасы» деген сөздің мағынасын түсінгендіктерінен болар... Ағайынның қолкөмегі мен сөзкөмегі ұзаққа созылған жоқ – марқұмның қырқы өте салысымен келушілер бірте-бірте аза­йып, ақыры сап тыйылған соң өз күндерін өздері көруі керектігін ұққан балалардың үлкені Әлима жұмыс іздеуге шықты. Міне, содан бері жаутаңдап қалған іні-сіңлілерін асырап-бағу – өзінің де қабырғасы қатпаған Әлиманың мойнында. Қазіргі жұмысына кездейсоқ келді. Пош­ташыға хат тасуға көмектесіп жүрге­нінде бір үйге келген шұғыл жеделхатты апаратын адам табылмай қалып, бастық Әлиманы жұмсады. Тілдей қағаздың бір үй­ге жайсыз хабар әкел­генін біліп, алға басқан аяғы кері кетіп, амалсыз келген Әлима есік қоңырауын жүрексіне басты. Ар жақтан «қазір, қазір» деген жарқын дауыс шығып, іле біреудің асыға басып келе жат­қаны естілгенде, өзінің қандай тап­сырма­мен келіп тұр­ғанын, енді не болатынын ойлап, жүрегі дүр­сілдеп кетті. Сол кезде іш жақтан сырт-сырт еткен дыбыстар естіліп, іле есік ашылды да кішкентай баласын көтерген әдемі келіншек Әлимаға таңырқай қарап: «Са­ған не керек, сің­лім?» деп сұра­ды. Жеделхатты үнсіз ұсына беріп, әлі қай­ғысынан арылмаған, жүре­гіндегі жарасы әлі жазылмаған Әлима өксіп жылап жіберді. Шошынып, түрі бұзылып кеткен келіншек қағаздағы жазуға көзі түскенде ыш­қына дауыстап, еңіреп жылап қоя берді. Көтеріп тұрған баласы да шешесіне қарап, шыр ете түсті. – Қалқам, сіңлім, мен үйде жалғыз едім. Күйеуім іссапардан бүгін кешке оралады... Мен билетке барып келгенше үйде балам­ның қасында отыра тұрасың ба? Әлима басын изеді. Сол оқиғадан кейін ол Перизат пен Жалғас­тың үйінде қалып қойды. Алға­шында әкесінің мезгілсіз қазасынан кейін өз-өзіне келе алмай қойған келіншегіне үй шаруасына көмектессін деп, үлкен қызмет істейтін Жалғас пошта бастығымен келісіп, Әлиманы бірнеше күнге сұрап алған. Келісімді уақыт өткен кезде үй шаруасына зыр жүгіріп көмектесіп, кішкентай Жандосты ойнату, далаға шығарып қыдыртуды өз міндетіне алған Әлимадан Перизаттың айрыл­ғысы келмей қалды. Қаршадайынан тағдыр тауқыметі басына түскен жас қыздың өз үйінде жүрген күндерде өңіне қан жүгіріп, көзіндегі мұң тарай бастағанын байқаған Жалғас та оны қара суықта дірдектетіп пошта тасуға жіберуге аяп жүрген. Келіншегімен ақылдасып, «бір амалын табармыз, әзірше үйде жүре берсін» деп шешті де, жұмысынан мүлде шығартып алды. Әлима үй қызметшісі деген аты бол­ғанымен, осы үйдің өз адамындай болып кетті. Күніұзаққа Перизатқа үй шаруасына көмектесіп, кешкісін нан мен сүт, сары май мен шұжық, кейде сыр мен тәтті-мәтті салынған дорбасын мықшия көтеріп, үйіне қайтады. Ал екі-үш аптада бір рет ет, картоп, макарон сияқты азық-түліктерді Әлиманың үйіне жеткізіп тұруды Жалғас ағасы жүр­гізушісіне тапсырып қойған. Содан бері Әли­маның іні-сіңлілері де мәз, үй ішінің ұсақ-түйек жұмысынан қолы босаған Перизат та риза. Құрбыларымен бір сәт бой жазуға жарап қалған ол анда-санда театрға, кон­церт­ке, тіпті, бассейн, саунаға баратын бол­ды. Кейде құрбы­ла­рын үйге шақырып, қонақасы беретін. Сондай қонақасы­лар­дың бірінде Перизат Жалғастың өзіне таяуда алып берген әше­кей бұйымдарын құрбыла­рына мақтана көрсеткен. Келіншектер аһ ұрып, таңдайларын қағып, біресе алқасын, біресе білезігін, біресе сырғасы мен жүзік­терін тағып көріп, біраз шуылдасты. Және де, әшекейді қай әйел тақса да, әлдебір сиқыр әсер еткендей бірден өзгеріп, өзгеше шырайланып шыға келетінін қайтерсің. Қыз емес пе, әдемі әшекейлерге дастар­хан­ды жинастырып жүрген Әлиманың да көзі түсті. Бірақ оның назарын аударған жұрттың бәрі тамашалап жатқан бұйымдар емес, көгілдір тастары жарыққа шағылысып, мың құбылып жатқан жүзік еді. Жанарын арбаған жүзікті қолына бір ұстап көргісі келіп отырғандарға тақап келгенін байқамай да қалды. Аузы ашылып, көзі көгілдір тасты жүзікті тесіп бара жатқан Әлимаға Перизат еркелете тіл қатты: – Қалай, Әлимаш, ұнай ма саған? Әлима басын изеді. – Саған қайсысы ұнайды? Қане, қолыңа тағып көрші. Әлима көз жауын алған жүзікке қолын созды: «Міне, мынау...» Әйелдер шу ете қалды: «У-у-у, қарашы өзін!». «Қазіргі жастар біз сияқты емес, олардың талғамы басқа...» Келесі күні Перизат бір шаруаларымен сырт­қа шығып кеткенде Әлима алтын бұ­йымдар салынған қобдишаны ашып, көгілдір тасты жүзікті қолына тағы да тағып көрді. Бұл жолы ол соншалықты үлкен де емес сияқты көрінді, саусағы сәл толысса, дұп-дұрыс бо­лайын деп тұр екен. Әп-әдемі болып, сау­сағына жараса кеткені сонша, Әли­ма жүзікті әзер шешті. Қобдишаны орнына қойған соң да, бірдеңесін жоғалтып алғандай сол бөлмеге қайта-қайта кіргісі келіп, күнұзаққа өзімен өзі арпалысумен болды. Содан бері көз арбаған көгілдір жүзік күндіз Әлиманың есінен, түнде түсінен кетпей қойды. Бұл бойжеткенше, тұрмысқа шық­­қанша қашан? Ал жүзікті дәл қазір тағар ма еді, шіркін! Кеше өз көзімен көргендей, жүзік таққан кезде бұл да Перизат тәтесінің құрбыларындай сұлуланып кететін шығар-ақ! Сонда өзіне менсінбей қарайтын сынып­тастарына бұл да немқұрайлы көз тастап, бойын асқақ ұстап жүрер еді-ау! Әлиманың қиялын бір дауыс бұзды. Алғашында анасы екен деп қалған, сөйтсе өзінің ішкі даусы екен. «Бәлесін қара өзінің! Қалай аласың? Ұр­лап па? Сосын Перизат тәтеңнің бетіне қалай қарайсың? Жо-жоқ, болмайды. Болмай­ды ұрлауға!» Ішкі даусы зілді еді. Қарсы сөзді қабыл­дамайтынын білдіріп үзілді-кесілді айтып, Әлиманы тоқтатып тастады. Бірақ сәлден кейін, бағанағы тәтті елестердің әсерінен әлі арылмаған алып-ұшпа көңілі қорғаншақ үн­мен, толып жатқан дәлелдер келтіріп, жаңағы зілді дауысқа бәсең қарсылық танытты: «Неге ұрлап аламын? Жай ғана аламын ғой. Уақытша. Ол тіпті менің алғанымды білмей де қалуы мүмкін. Алып, бірнеше күн тағамын да, қайтадан орнына қоямын. Бұл ұрлық емес қой. Бар болғаны бір-екі күнге ала тұрамын. Сосын білдірмей ғана орнына қоямын.» «Рұқсатсыз алғаның – ұрла­ғаның. Ұрлық жасауға бол­майды!» «Мүлде алатын болса ғана ұрлық дейді. Ал мен қайтадан орнына қоямын ғой. Оның несі ұрлық? Есесіне барлық мақ­тан­шақ қыз­дардың іштері жары­лып кететін шығар. Өз­дерінше мені менсінбеуші еді, енді келіп ма­ған жалынып «ой, Әлима, жүзігіңді бере тұр­шы, тағып көрейінші» деп сұрайтын шығар...» Осы жерге келгенде ішкі ойының үзілді-кесілді даусы сәл жұмсарды. «Шындығында, көздеріне ілмей­тін­дер­дің іштері бір күйер еді. Шіркін, жалынып, мәй­мөң­келеп сөйлеген­дерін ұлдар да көрсе ғой...» Екінші дауысқа керегі сол екен – екпіндей сөйледі: «Көрмей ше? Көреді. Тіпті, «Сауса­ғыңа қалай жарасып тұр! Қолың қандай әдемі!» деп сұқтанып, бәрі сені айнал­шықтап жүретінін елестетші...» «Марат та көрсе, «жүзігің қандай әдемі, бүгін өзің де ерекше құл­пы­рып кетіпсің ғой. Жүр, үйге бірге қайтайық» десе...» Маратты ойлағанда Әлиманың балапан жүрегі шым ете қалды. Марат – сыныптағы ең әдемі бала болатын. Тіпті мектептегі... әлем­дегі... ең әдемі бала сол сияқты көрі­нетін Әлимаға. Толқынданған шашын қайы­ра тарап жүретін, мұғалімдердің мақтанышы, өзі құралпы қыздардың жүрегін лүп-лүп соқ­тырған сүйкімді Марат өзіне жәудіреп көп қарайтын бұған көз қиығын да салмастан, қасынан маңғаздана өте шығатын еді. Енді, міне, жүзіктің адамды сұлуландырып жіберетін ғажайып күші оған да әсер етіп, әшейінде көзіне ілмейтін қызға өзі иіліп тұрғанын қарашы... Әлима тағы да қиялының жетегіне еріп, түсетін аялдамасынан өтіп кетіпті. Дор­басының ауырлығын енді ғана сезінді. Зілдей дорбасын әзер көтеріп келе жатып, о, ғажап, «не сала берген сонша?» деп Перизатқа жыны келді. Әшейінде ол дорбасына тәтті-дәмдіні сала бастағанда іші елжіреп, құшақтап сүйгісі кеп кететін. Қазір жүрегі ол сезімнен жұрдай. «Неменеге тықпалай береді, тап бір біз аштан өлейін деп жатқандай» деп ойлады қақпадан кіре беріп. Есік алдында ойнап жүрген інісі мен сіңлісі дорбасын бас салғанда да ашулы ойынан қайтқан жоқ. Сол ашуымен тәуекелге бел буды. Ұйқыға да «Қалайда алу керек жүзікті» деген оймен жатты... ...Міне, ойын жүзеге асырудың сәті де түскен сияқты... Әлима сол үйде қонатын сыңайлы. Жалғас ағасы жоқ, сірә, іссапарға кеткен-ау... Өзіне салынған жұп-жұмсақ төсек­тің неліктен соншалықты жайсыз екендігіне түсінбей-ақ қойды. Ұйқысы келер емес. Төсегінде әрі-бері аунақшып, ақыры көптен құрған жоспарын жүзеге асыру үшін аяғының ұшымен басып, дәлізге шықты. Перизат залда, телевизордың алдында ұйықтап қалыпты. Мұнысы жақсы болды, өйткені қобдиша олардың жатын бөлмесінде ғой. Сәл тұрды да, демін ішіне тартып, дәлізге шықты. Мына қызықты қараңыз: Әлиманың күн сайын жүз рет жүгіріп өтетін дәліздің шетіне жете алмай-ақ қойғаны. Әлі келеді, әлі келеді... дәліздің жатын бөлмеге бұрылар жері бұл аттаған сайын қашықтап бара жатқан сияқты. Әлдене дүрс-дүрс етеді, жоғарыда тұра­тындардың біреуі еденді соққылап жатқандай ма? Әлде көшеде біреу су толты­рылған бөшкені ұрғылап жатыр ма? Оны неге ұрғылап жатыр екен? Гүмп-гүмп етіп тыйылатын түрі жоқ қой. Әлима тоқтап, тыңдап көріп еді, гүмпілдеп, дағарадай дәлізді жаңғырықтырып тұрған өз жүрегінің дүрсілі екен... Перизатты оятып алмау үшін демін шы­ғар­май, дыбысын білдірмей жүріп келеді. Бұл үйдің қалтарыс, бұрылыстарының бәрін жатқа білетіні мұндай жақсы болар ма? Міне, сол қол жақта есік қалып барады, бұл – жуынатын бөлме, яғни оң жақта жатын бөлменің есігі бар деген сөз. Әлима табалдырықтан аттай бергенде төсегінде жатқан Жандос қыңқылдады. Әшейінде болса ұшып қасына барар еді, дәл қазір оған көңіл бөлетін шамасы жоқ. Жүзікті қобдишадан тез алып, бөлмеден шығуы керек. Әйтпесе баланың жылаға­нынан шешесі оянып кетуі мүмкін. Онда бәрі де құриды... Тез қимылдауы керек. Әлимаға жүрегі «тез, тез, тез» деп соғып тұрғандай көрінді. Тұла бойы күрт ысып, денесін тер жуып кеткендей болды. Сонда да аяғын санап басып, шкаф тұрған жерге қарай жақындап келеді. Киім шкафының есігін ашып, жоғары сөреде тұратын қобдишаға қол созды. Өткенде осылайша қолын созып, тез-ақ ала қойған. Қараңғыда есікті шатастырды ма, қобдишаны сөредегі орнынан таба алмады. Өкшесін көтеріп, қолын соза түсті – қолына ештеңе ілікпеді. Тұла бойы бір ысып, бір суып, денесі қалтырап кетті – қобдиша жоқ! Дүрс-дүрс еткен жүрегі аузынан шығып кетердей, екі құлағы бітіп қалған сияқты, самай тұсы шаншып, жүрегі айнып кетті... Бір сәтте аяқ-қолынан әл кетіп, құлап бара жатқандай болған соң, жан деген тәтті ғой, әлденеден шап беріп ұстай алды. Сөйтсе, бағанадан әуре болып іздеп жүрген қобдишаның құлақшасы екен! Сірә, Перизат әшекейлерін тағып көрген соң үйрен­шікті орнына емес, төменгі сөреге қоя салған сияқты. Басы айналып құлап бара жатқан Әлима қобдишаны өзіне қарай тарта құлады. Қақпағы бекітулі емес екен, айқарыла ашылған қобдиша гүрс етіп жерге соғылып, ішіндегі бұйымдар салдыр-гүлдір етіп шашылып қалды... – Мұның не, жүгірмек? – деді төргі үйден жүгіріп келген Перизат сіңлісінің даусындай шіңкілдек үнмен. – Жина жа­ныңның барында! Cосын жаңағы қаһарлы даусын күрт жұмсартып, жыламсырай сөйлеп, мұны жұлқылай бастады – «Тұр, тұршы, ояншы Әлима!» Басын көтерген Әлима түкке түсінбей, жыламсырап тұрған сіңлісіне аңтарыла қарады. Інісі бөлменің ортасында шөкелеп отырып, кеселер мен тәрелкелердің қираған сынықтарын жанталаса жинастырып жатыр екен. Жоғарыда тұратын кәмпит-печенье салынған вазаны аламын деп орындықтан аяғы тайып кетіп, ыдыс-аяқ жиналған сө­рені ала құлаған тәрізді. Ыдыстарды шағып тастағанына қорқып, әрі ұрлығы әшке­реленіп қалғанына ұялып, қыстыға жылап тұрған інісін көргенде барып, Әлима есін жиғандай болды. Әшейінде бұлардың бәріне еркелеп, айтқанын істетіп, айдаға­нына жүргізетін інісі кәмпит ұрлаймын деп пұшайман күйге түсіпті де қалыпты. Кенет, тап сол сәтте, Әлиманың есіне әкесі сотталған күні анасының бір сөзді күбірлеп қайталап айта бергені түсті. «Ұрлық түбі – қорлық» деп еді-ау сонда. Соны қалайша ұмытып кеткен? Ұмытқаны сондай, бауырына тартып, қамқорлық жасап жүрген жанның затын ұрламақшы болды-ау! Сұмдық-ай! Арам пиғылына арбал­ғаны сонша, ұрлық істемек жоспары күндіз ойына он оралып, түнде түсіне кіретін болды... Сұмдық-ай! Сонда бұл неге ұрлағысы келеді? Әлде бұл тұқым қуалайтын ауру ма? Әйтпесе ұрлық түбі – қорлық екенін санасына сіңіріп-ақ кетіп еді ғой анасы. Әлима інісін аяп тұрса да сыр бермей, түсін суыта қарады да, тез киініп үйден шығып кетті. Жүріп бара жатқан автобусқа жармасып мініп, қаланың орталық бөлі­гінде тұратын Жалғас ағасының үйіне жеткенде түннің бір уағы болып қалған еді. Есікті таңдана ашқан Перизат тәтесін құшақ­тай алып, оның жүзігін сондай ұнатқанын, таққысы келген соң алмақ болғанын, бірақ орнына қойғанмен де рұқсатсыз алудың ұрлық екенін түсінгенін айтып, ал кеп жыласын. Түкке түсінбеген Перизат бастапқыда таңырқап қалса да, сәлден кейін бір ой келгендей Әлиманы қолынан жетектей жөнелді. Әлі де өксігін баса алмай тұрған қызды өз бөлмесіне ертіп апарып, қобдишаны ашып, алдына қойды. – Қай жүзікті айтып отырсың? Әлима көгілдір тасы мың құбылып тұрған жүзікке қарай саусағын шошайтты. Перизат жүзікті алып, Әлиманың қолына ұстатты. – Ала ғой. Бұл – бижутерия, «Сваровски» деген атақты фирма бар, солар шығарған. Аса шебер жасалғандықтан кейбіреулер оларды табиғи тастармен шатас­тырып та жатады. Көз жауын алып жыл­тыра­ғанымен бағасы мынау асыл тасты алтын-күміс бұйымдардан әлденеше есе арзан. Солай деді де, сонау өзіне жеделхат әкелген күндегідей состиып тұрған Әли­маны бауырына тартып: «Жылтырағанның бәрі бірдей асыл болмайды, соны ұмытпа» деді жай ғана. Әлиманың беті ду ете түсті. Камал ӘЛПЕЙІСОВА.