Ұятты ұлттық рух оятады

Дүние жүзінде даңқы тасқан, мейманасы асқан қалалар баршылық. Сол қалалардың әрқайсысы қандай да бір елдің ұлттық феноменін, халықтық этимологиясын өрелі абыроймен сомдап келеді. Сомдай береді де. Әр қала­ның өзіне ғана лайықталып жарас­тырылған тарихы мен мәдениеті бүкіл әлемді тамсандырып келгені де көзі ашық, көкірегі ояу жандар үшін белгілі. Сол үшін де ондай елдің азаматтары өздерінің жеткен жетістіктерімен мақ­танады. Мақтана да бермек. Халқымыздың бағына қарай бізде де ондай қала бар. Уақыт өте келе біздегі бұл қаланың мәртебесі әлемдік деңгей­де менмұндалап тұрған қалалар сана­сатын дәрежеге де жететіні жанымызды кәдімгідей жадыратады. Тәуелсіздікпен атқан арайлы таң бұл қалаға да өзіне лайық даңқ пен абырой бұйыртты. Арқа төріндегі бұл қаланы бүкіл әлем Астана деген атымен жақсы біледі. «Ең ұлы істер – ең қиын шақта өмірге келеді» дегендей ел дамуының ең батыл қадам­дарын жасауда ерлік танытқан халқы­мыз тұсаулы аттай кібіртік танытпа­ғаннан бәрін жеңіп шықты. Елорданың даму ырғағы, тіршілік ты­нысы әрқашан да адамның көз ал­дына қуаты бітпейтін секундамер са­ғатты елестетеді. Тынымсыз жүріп жат­қан қозғалыс, жеңіс пен жемісті ең­бек үшін арпалысып жатқан адамдар, өз­дерінің болашақтары үшін кез келген бәсекеде жасқаншақтық байқатпайтын іскер топтардың жанталасы, осындай көріністің бәрі кез келген мемлекеттің интенсивті қаласы болып табылатын ас­таналарында айқын байқалады. Сол себепті де астана деген сөздің төңі­регіне бас қала, елдің орталығы деген секілді сөздер төркіндестіріледі. Қаланың бар­лық тыныс-тіршілігінен елдің даму қуаты мен өркендеу қарқынын сезетінің де сондықтан. Ұлттық болмыс пен ха­лықтық мұраның да анық көрінетін жері астана болмақ. Халықтың ұлттық болмысы деген сөздің өзі біраз ұғымдарды аңғартса керек. Ұлттық салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптарды, мәдениет пен тарихты жа­рас­тыра білген қалаға ғана адамдар көп­теп қызығады. Мұндай ойды биылғы елорданың мерейлі туған күні кезінде кездескен көптеген шетелдік қонақ­тардың пікірлерін тыңдағаннан кейін түйіп қайттық. Жылдағыдай биылғы Астананың мерекелік күндері сәтті әрі ойдағыдай тамаша өтті. Келген қонақтар да жетерлік. Соның ішінде, әсіресе, шетелдерден келген қонақтардың әжептәуір болғаны да рас. Жұмыс бабымен ол шетелдіктермен сөйлесіп те, әңгімелесіп те қайт­тық. Көздегеніміз сол баяғы Астана ту­ралы ойларын білмекшіміз ғой. Кездесіп сөйлескен адамдарымыздың көбісі Астананы мақтады. Аз ғана уақыт ішіндегі жеткен жетістіктерін көріп таң­ғал­ды. Былай болуы заңды да. Өйткені, олардың айтқандары дәлелдеуді қажет етпейтін шындық қой. Көптеген шетелдіктерге біздің ұлт­тық мәзіріміз қатты ұнапты. Соның ішін­де, әсіресе, бауырсақ пен етті тамсана айтқан адамдар көп бол­ды. Алайда, сөздерінің араларында бір нәрсеге көңілдері толмайтындарын да ашық жеткізді. Ол не дегенде, Астана деген атымен бұл қалада қазақтың ұлттық нақышындағы бір де бір мей­рам­хананы, не бір де бір дәмхананы кездестірмепті. Қазақтың ұлттық тағам­дары­мен етене таныс болу үшін, бәрінің дәмін татып көру үшін олардың көбісі ұлттық мейрамханаға барып тамақ­тану­ды жөн деп ұйғарған екен. Алайда мұндай жердің жоқ болғаны олар үшін де, біз үшін де ыңғайсыз жағдайдың бол­ғаны шындық. Жан-жағымызға қа­ра­сақ, шынымен де ұлттық дәм­ха­на­ларымыз жоқтың қасы екен. Сол жақ жағалау­дағы қаптап тұрған мейрамха­на­лардың ішінде бір де бір қазақи дастарқан мен іші-сырты түгелімен қазақи мәдениетке лайықталып жасалған мейрам­ха­налар­дың жоқтығы бізді ұялтқаннан жерге кіріп кете жаздадық. Біреуі өзбекше, енді біреуі орыс­ша, тағы біреуі жапондардың мей­рам­ханалары, тағысын тағы, грузин, кәріс, поляк дейсіз бе, әйтеуір өзгелердің мейрамханаларын Астананың төріне толтырып қойыппыз. Ал өзіміздің ше? Сыртқы сәулет құрылысы қазақ үйге ұқсастырылып салынған, ал іші шаң­ы­рақ пен керегеден басталатын безендіруден тұратын, асханасы қазақтың ұлт­тық тағам мәзіріне толған мейрам­хананың болмағаны бетімізді шым-шымдап өртеп барады. Мұндай жағдай­ды тек біз ғана басымыздан өткермеп­піз. Қалаға келген әр елдің қонақтарын күтіп алып, соларға аудармашылық қыз­мет жасайтын астаналық  аударма­шы­лардың да беттері талай рет ұяттан өртенген екен. Бұл айтқанымыз шынымен де мән беретін жайттардың бірі. Басқа мемлекеттерде, мәселен көрші Қытайды алып қарайықшы. Бүкіл Қытайды емес, мысал ретінде бір Пекиннің өзінде 2000-нан астам қытай халқының ұлттық мейрамханасы мен дәмханасы бар екен. Ал Токиода 1500-ден астам ұлттық асханалары күн сайын жұмыс істеп тұрады. Ал оларға келіп тамақтана­тын­дарды есептегенде, Пекиннің жергілікті тұрғындарынан бөлек 45 пайызын шетелдік туристер құрайды екен. Міне, осындай қарапайым ғана нәрседен сол елдің, сол халықтың ұлттық рухы нендей деңгейде екеніне көзімізді жеткіземіз. Біреулердікін жар салып насихат­тауға, өзгелердің інжу-маржандарын сөз қылуға құмар-ақпыз. Өзіміз де, көңілі­міз де басқа бір бөтен нәрсеге әуес болу­ға дайын тұрады. Өзімізге бір тиын пай­да­сы жоқ даңққа далақтаймыз да жүреміз. Шынымен де мұндай нәрсе тым жара­сы­мсыз әрі сүйкімсіз. Одан да өзміздің қолымыздағы бар алтыны­мызды, бай тарихымызды, байтақ дала­ның асыл­дарын көрсеткеніміз әлде­қайда олжалы болмай ма! Сонда ғана өзгелердің ал­дында бетіміз өртенбейтін болады. Басымызды тік көтеріп. «Мұн­дай рух бізде де бар» деп масаттанып жүргеніміз қайсымызға жараспайды дейсіз... Арай ҮЙРЕНІШБЕКҚЫЗЫ.